Hà Sĩ Phu – câu chuyện đầu năm

DCVOnline – phỏng vấn

DCVOnline – Ngay trước thềm năm mới Kỷ Sửu, chúng tôi điện thoại cho ông Hà Sĩ Phu, một gương mặt quen thuộc trong làng vận động dân chủ Việt Nam.

Câu chuyện của chúng tôi xoay quanh những chủ đề rất hiền từ, thế nhưng cuộc điện đàm lại bị gián đoạn đến ba lần, mà không rõ nguyên nhân từ đâu.

Mặc dù đã tuổi, và “tự phê” là già rồi và trí nhớ bắt đầu kém đi, nhưng giọng nói của ông vẫn rất khoẻ và trong với những nụ cười đầy hào sảng.

Xin được giới thiệu đến quý bạn đọc DCVOnline toàn bộ cuộc trao đổi này

 

DCVOnline: Tình hình của “mọi người” ở Đà Lạt hiện nay có gì lạ không ạ?

Hà Sĩ Phu: Đà Lại ít lâu nay chưa có sự cố gì, tình hình có nhiều nơi nóng hơn nên mọi người tạm thời được yên, thực ra thì vẫn được theo dõi kỹ lắm đấy, chưa có lúc nào được ra khỏi tầm ngắm của các “bạn dân” đâu.

DCVOnline: Từ nhiều năm nay, mỗi khi gần đến tết cổ truyền của dân tộc, bạn đọc khắp nơi lại được thưởng thức các câu đối tết của ông, cũng như các vế mời đối, và năm nay cũng thế. Phải chăng điều này đã trở thành thông lệ?

Hà Sĩ Phu: Vâng, tôi cũng có thói quen đó từ mười mấy năm nay rồi, cũng là từ cảm hứng của mình, nhưng có lẽ là cũng do yêu cầu của bạn bè nữa. Nếu mình quên là bạn bè lại nhắc ngay.

DCVOnline: Ông bắt đầu có sở thích làm câu đối từ lúc nào và từ duyên cớ nào?

Hà Sĩ Phu: Tôi đã trót xông vào con đường khoa học nên lúc còn làm việc cũng phải chuyên tâm làm công việc khoa học nên không có thời giờ, nhưng tôi vẫn có cái thú làm câu đối do từ nhỏ được các cụ dạy cho. Từ khi nghỉ hưu, nhất là từ khi bắt đầu viết văn và tham gia vào Hội Văn nghệ Lâm Đồng, cảm hứng này lại trở lại, đó là về mặt cá nhân.

Còn tình hình xã hội thì đúng là cũng có nhiều tâm trạng khiến cho mình bức xúc và tôi thấy câu đối là một phương tiện rất tốt để tôi trang trải lòng mình và trao đổi với bạn bè.

DCVOnline: Ông bắt đầu nghỉ hưu và tham gia viết văn vào năm nào?

Hà Sĩ Phu: Tôi bắt đầu tham gia vào Hội Văn nghệ Lâm Đồng do ông Bùi Minh Quốc làm hội trưởng từ năm 1987, còn chính thức về hưu thì đến tận năm 1993 tôi mới nghỉ hưu.

DCVOnline: Đối với bốn câu mời đối năm nay, ông đã tìm được “đối thủ” hay “đối tác” nào chưa?

Hà Sĩ Phu: Cũng đã có những câu anh em đối khá tốt. Nhất là năm nay tôi thấy có một điều hay là ngoài những bạn bè ở nước ngoài và những bạn vẫn quen viết lách về các vấn đề dân chủ, năm nay có những vị trí thức và các nhà khoa học ở trong nước từ xưa nay hầu như không lên tiếng về mặt câu đối mà mặt trận câu đối ở trong nước hầu như là chiếm lĩnh bởi toàn những câu mà chúng tôi gọi là “mừng đảng mừng xuân”, chả có tâm tư gì về thời cuộc cũng như không có trăn trở gì cả, thế nhưng đến năm nay lại khác.

Năm nay tôi mới đọc trên trang blog của nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên, thấy có câu đối rất hay của nhà toán học Văn Như Cương hiệu trưởng trường Lương Thế Vinh.

DCVOnline: Câu đối đấy thế nào thưa ông?

Hà Sĩ Phu: Ông ấy lấy tứ năm chuột đi, năm trâu đến và vận dụng thành ngữ với ca dao rất tài. Một câu đối rất đơn giản.

Năm chuột đi, cháy nhà vẫn không ra mặt chuột.

Tết trâu đến, gảy đàn liệu có lọt tai trâu?

Tôi cũng có cảm hứng để trao đổi với ông Văn Như Cương câu đối của tôi như thế này, tôi xin đọc:

Chúng khẩu đồng tình, nhân lúc cháy nhà, ngàn tay chỉ sẽ ra mặt chuột

Bách thanh tương ứng, sau cơn nổi sấm, triệu đàn vang mới tỉnh tai trâu.

Câu đối của ông Văn Như Cương quan trọng ở chữ “không” và chữ “có”.

Cháy nhà mà vẫn không ra mặt chuột là bởi vì chuột này nó được lai với giống lươn ấy, gọi là biến hình bồ tát, cho nên cháy nhà rồi thì phải có hàng trăm hàng nghìn bàn tay chỉ vào mặt nó thì con chuột mới lộ mặt.

Việc ấy tuy khó nhưng xem ra việc làm cho chuột lòi mặt chuột vẫn còn là dễ vì thực ra nó cũng đang lòi mặt chuột rồi. Làm cho trâu biết nghe đàn mới thực là việc khó bởi vì nó là chuyện văn hoá, nó là chuyện lâu dài và chuyện khó. Người ta vẫn nói là cướp được chính quyền chứ ai nói là cướp được văn hóa đâu.

Không phải con trâu nó điếc đâu, như các cụ đã nói ấy mà, con trâu mà nó lười thì nó sáng tai họ nhưng chỉ điếc tai cày thôi. Cái tai con trâu này khi nói những điều hay lẽ phải thì nó… điếc. Một tiếng đàn cầm chắc là nó cứ lờ đi, phải cả triệu tiếng đàn vang lên thì may ra con trâu nó mới buộc phải nghe thấy.

DCVOnline: Quay trở lại với bốn câu mời đối của ông nhân năm Kỷ Sửu sắp đến, cho đến nay ông đã chấm được bốn câu đối lại nào chưa?

Hà Sĩ Phu: Tôi chưa tập hợp đầy đủ, nên chỉ lấy vài ví dụ thôi.

Câu “Đón bác trâu chớ gảy đàn cầm, bác là bậc có sừng có sỏ” đã có những câu đối lại rất thú, như câu của Thái Hữu Tình:

Đuổi ông mãnh mau về sở thú, ông là quân vô đức vô tài.

Ở đây tác giả đã lấy “thú” đối với “cầm”, “vô” đối với “có”.

Câu “Mặt cũng lớn, tai cũng to, đường phải trái sao để người dắt mũi” cũng có câu đối lại là:

Gan thì to, mật thì lớn, lúc an nguy chỉ biết chạy cong đuôi.

hoặc là:

Danh cụ to, hàm cụ lớn, nước mất còn lại chịu cảnh khom lưng.

nói về bối cảnh nhà nước quá mềm yếu đối với sự xâm lấn của Trung Quốc.

Câu thứ ba là “nhai lại mãi vẫn toàn rơm với cỏ”, ta đều biết về lý luận quanh đi quẩn lại vẫn là những thứ người ta đã cho nó vào sọt rác lịch sử rồi.

Đây câu dễ đối nên cũng có nhiều câu hay, ví dụ như các vị ấy đối lại ngay là:

Đánh nhau hoài bởi thích mác cùng lê.

Hay là

Chính chuyên gì bán cả nước cùng non.

Một câu thì nói về chuyện lý luận, tuyên truyền, một câu nói về chuyện giữ nước.

Câu khó nhất là câu thứ tư “Nghé cỏn chớ nghe ông nghẻ ông nghè mà đe hàng tổng”, vừa dùng thành ngữ vừa có chữ nghé, nghe, nghè, nghẻ. Đã có những vị đối rất tốt ví dụ như ông Thái Hữu Tình đã đối thế này:

Tình yêu vi tính phải tinh phải tỉnh kẻo dính cú lừa.

Câu này có ý nghĩa cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Tức là tìm hiểu nhau mà chỉ có trên thế giới ảo mà không tinh và không tỉnh thì có khi phải bị lừa, lúc gặp phải người thật nó lại dở chứ không phải như cái người ngồi ở trên mạng. Câu này cũng có ý nghĩa về thời sự. Tức là mọi vấn đề quyết định cho cuộc vận động dân chủ nếu ta chỉ căn cứ vào thế giới ảo thì rất dễ bị lừa.

Hay câu này:

Bê con lên bệ bốn bề đổ bể ô uế cả vùng.

Tức là gia đình thân thuộc cứ kéo nhau lên ghế, chuyện gia đình trị trong bộ máy chính quyền bây giờ là có.

Hay câu:

Mèo già lắm mẹo, giọng meo giọng mẻo nịnh khéo chuột nhà.

lấy từ ý “con mèo mày trèo cây cau…”, mèo gặp chuột thì chỉ có ăn thịt, thế mà nó lại làm giả nhân đức, trèo lên cây cau để hỏi thăm chú chuột đi đâu vắng nhà. Đấy cũng là một câu có tính thời sự.

Đấy là một số ví dụ.

DCVOnline: Trong nước hiện giờ đang có dư luận đồn đoán vào năm con trâu này sẽ có rất nhiều thay đổi, ngay cả thay đổi tận gốc bộ máy cầm quyền. Ông là người đang sống và có những quan sát nhất định trong nước, ông đánh giá sao về dư luận này, và ông dự đoán năm 2009 sẽ là năm như thế nào?

Hà Sĩ Phu: Tôi thấy thông tin này hơi lạc quan quá đấy, tình hình không đến mức đó đâu, nhưng mà dứt khoát năm 2009 này sẽ có những biến đổi so với những năm trước bởi vì tình hình đã tích lũy lên đến mức phía bảo thủ không thể bảo thủ theo kiểu cũ được nữa và phía đổi mới cũng có thêm những kinh nghiệm để không mắc lại những cái ấu trĩ của những năm trước nữa.

Trước tình hình như thế thì nó sẽ phải có những cái thay đổi. Nhưng cái mà tôi nhìn thấy được tương đối rõ là thay đổi thế này, sự thay đổi tận gốc là lạc quan quá, sẽ không có thay đổi tận gốc đâu. Tuy nhiên, trước sức ép cả từ trong nước cũng như ngoài nước thì phía bảo thủ sẽ có thay đổi bài bản.

Theo tôi sự cực đoan đến mức cổ hủ chắc là không còn nữa mà nó sẽ thay bằng một sự thay đổi mà chúng tôi gọi là cải lương, tức là cũng tỏ ra một cái gì có tính chất bề ngoài là thay đổi nhưng cái thay đổi đó không phải là thay đổi gốc rễ.

Trong khi phía bảo thủ chọn cách đổi mới nửa vời như vậy thì còn có một lực lượng thứ hai. Đó là rất nhiều những trí thức, văn nghệ sĩ trước đây cũng có tấm lòng ưu thời mẫn thế nhưng vẫn còn e dè, vẫn còn sợ bởi vì dính đến các chuyện phản biện nặng nề như thế rất dễ bị tù tội, bây giờ khi phía cầm quyền, phía những người bảo thủ phải nới rộng ra một chút thì số trung gian này cũng mạnh dạn phát biểu hơn.

Tức là giữa lớp trí thức và phía bảo thủ của nhà cầm quyền tự nhiên có chỗ gần nhau hơn, nó hình thành nên một xu hướng cải lương. Những người đấu tranh ở mức độ vừa phải có dịp để lên tiếng hơn và phía nhà cầm quyền thì hầu như cũng thừa nhận ở một mức độ nào đấy.

Do sự gặp nhau của hai bên này cho nên hình thành một lực lượng đổi mới có tính chất cải lương, đổi mới bề mặt chứ không phải đổi mới tận gốc, nhưng so với trước thì cũng có tiến bộ hơn. Đấy là nét mới của năm nay, đổi mới nhưng dè dặt, xu hướng cải lương sẽ phát triển hơn so với mọi năm.

Tôi nghĩ rằng điều này cũng có lợi vì nhờ đó, những người đổi mới triệt để, tận gốc sẽ dễ thở hơn một chút. Tuy nhiên, vì xu hướng cải lương, đảng cộng sản sẽ nương tay nhưng bên cạnh đó họ sẽ siết chặt lại đối với những người đổi mới một cách triệt để, đổi mới tận gốc. Nó có cả hai mặt như vậy nên người đổi mới triệt để tận gốc cũng vẫn phải đón nhận hai khả năng đó.

Tức là một mặt không khí chung có thể dễ thở hơn, nhưng một mặt phải coi chừng, người ta chỉ chấp nhận cái đổi mới có tính chất cải lương, cái gì triệt để người ta sẽ xiết lại.

DCVOnline: Ông căn cứ vào đâu để cho rằng nhà cầm quyền sẽ thay đổi, cho dù chỉ là những thay đổi mang tính cải lương?

Hà Sĩ Phu: Về mặt điều hành xã hội thì phát triển về kinh tế thị trường sẽ phải tự do hơn trước. Cái gọi là bao cấp, quốc doanh phải giảm đi rất nhiều, để hòa nhập được vào nền kinh tế thị trường thì cũng phải cải tiến rất nhiều, đấy là một mặt.

Mặt thứ hai là về tư tưởng cũng có những cái thay đổi so với trước, ví dụ như chủ nghĩa Mác Lê họ xem nhẹ đi rất nhiều và họ chỉ còn chốt lại bằng tư tưởng Hồ Chí Minh thôi.

Thứ ba là trên thực tế những tiếng nói phản biện trong nước xuất hiện nhiều hơn trước. Trước đây thì căng thẳng lắm, các vị còn nằm trong hệ thống nhà nước đâu có dám ăn nói gì, thế nhưng bây giờ số anh em ấy, ví dụ như trường hợp nhà văn chính thống Nguyễn Khắc Phục chẳng hạn, viết thư vận động mọi người về chuyện Hoàng Sa - Trường Sa.

Rõ ràng xu hướng đổi mới cải lương đã cho những tiếng nói phản biện như những cú đấm vào lực lượng bảo thủ nhưng chỉ đấm vào chân vào tay thôi, chứ vẫn không được sờ vào các huyệt. Tôi cho rằng những cú phản biện như vậy sẽ được phép đến một phần nào.

DCVOnline: Theo ông quan sát giới trẻ hiện nay ra sao?

Hà Sĩ Phu: Tôi thấy đây chính là lực lượng dân chủ mới xuất hiện nên nhà nước vẫn kìm chế họ kỹ lắm, cho nên những tiếng nói của lớp trẻ tôi thấy vẫn chưa có điều kiện. Phải làm những kiểu nhẹ nhàng và còn xa chính trị như kiểu chuyện của Công giáo ở Thái Hà, ở Nhà Chung thì mới có thể còn tồn tại được. Chứ còn xuống đường để biến thành những cuộc biểu tình thì còn khó lắm.

DCVOnline: Trong mấy năm trở lại đây mọi người gần như chỉ còn thấy những bài viết có các câu đối của ông được xuất hiện vào các dịp tết cổ truyền, phải chăng sức sáng tác của ông đã đi xuống?

Hà Sĩ Phu: Ít hơn trước thì có phần đúng nhưng nhẹ hơn trước thì không đúng đâu. Những bài viết của tôi về vụ Hoàng Sa - Trường Sa đã đưa ra những quan điểm mạnh hơn trước nhiều. Chẳng hạn tôi cho rằng dân Việt Nam xưa nay vẫn bị mất nước, mất nước vào trong tay đảng. Thực tế chúng ta đang là người mất nước mà, đó là quan điểm rất là nặng so với trước nhé.

Hai nữa, bản chất của việc ta bị thua thiệt trong quan hệ đối ngoại, nhất là đối với Trung Quốc chính là do chủ nghĩa Mác Lê, coi thế giới đại đồng của cộng sản mới quan trọng còn ranh giới của quốc gia dân tộc không quan trọng, cho nên chừng nào còn chủ nghĩa Mác Lê thì ta không thể chống ngoại xâm được. Tức là trong lịch sử chống ngoại xâm thì thời kỳ của cộng sản là thời kỳ yếu nhất trong lịch sử. Như thế là quá nặng chứ, đâu có đơn giản. Tôi cũng ủng hộ các bạn trẻ xuống đường rất rõ.

Có nhiều anh em quan sát tại sao tôi viết ít đi thì tôi xin nói như thế này.

Trước đây, 20 năm trước đối tượng tôi cần phải phê phán đó là chủ nghĩa Mác Lênin, cái phi lý của chủ nghĩa cộng sản, điều này rất rõ và không cần phải đắn đo nhiều.

Thế nhưng những giai đoạn sau, sau khi giải quyết lý luận cơ bản rồi cần phải đi vào hành động thì đối tượng mình cần phê phán nên mở rộng thêm. Chẳng những là những bảo thủ trong hệ thống cầm quyền mà còn chính là những nhược điểm của phong trào dân chủ, tức là nói nội bộ, thì khó hơn nhiều.

Để nói những việc đó tôi không thể viết được những bài công khai trên mạng như phê phán chủ nghĩa Mác Lê mà phải tìm cách đỡ gây ra ngộ nhận, như là tôi tìm con đường trao đổi trong nội bộ, một vài thư tôi viết nhân danh Người Quan Sát, tôi nhằm vào những yếu điểm trong nội bộ của phong trào dân chủ, đó là điều thứ hai.

Còn có một nguyên nhân khách quan tôi ít viết hơn đó là vì đầu óc bây giờ cũng già rồi, tôi viết bài giờ cũng khó hơn trước rất nhiều, tôi cũng hay quên, hay lẫn lộn, viết bài có vất vả hơn.

Nhưng đó cũng không phải là lý do chính. Mà chính là viết về lý luận chung thì rất dễ, nhưng khi viết về thực tiễn, trong đó có một đối tượng để phê phán và phải phê phán những non yếu của chính nội bộ thì tôi phải nghĩ một cách cẩn trọng hơn, chứ không có thể viết như trước đây được. Chứ trong tôi không hề có gì gọi là giảm đi so với trước đâu.

DCVOnline: Ông vừa đề cập đến những sự non yếu trong nội bộ, vậy cụ thể nó là những vấn đề gì? Nó có liên quan gì đến những bài viết chỉ trích lẫn nhau trong thời gian gần đây của những người tham gia vận động dân chủ trong nước không?

Hà Sĩ Phu: Có chứ ạ, rất liên quan đấy. Chính những hiện tượng bây giờ nó đang bày ra đó, có lẽ ít bày ra ở các trang web chính thống nhưng trong email gửi cho anh em nội bộ có rất nhiều. Có thể nói là trong nhóm nào, ở vùng nào cũng có những chia ly, thậm chí là phê phán nhau rất nặng lời, rất khó nghe. Có thể nói nhìn một cách khách quan thì coi đấy là một thắng lợi rất to lớn của bên công an.

Tôi đã nói là có một triệu người mà không đoàn kết thì không bằng có vài người mà nhất trí (với nhau). Những điểm này tôi đã lo xa và nêu trong các lá thư của Người Quan Sát từ trước đây hai, ba năm, thì bây giờ quả nhiên những điều đó nó đang diễn ra.

Trong đầu năm 2009 này chắc là tôi sẽ viết một bài góp ý kiến thêm về chuyện này. Suy nghĩ của tôi về vấn đề này gần như liên tục, không có lúc nào mà tôi quên chuyện những yếu điểm của cái bó đũa này đâu.

DCVOnline: Ông nhận định về những chuyện đấu tranh trong nội bộ này như thế nào?

Hà Sĩ Phu: Nói đơn giản thế này, sai lầm có thể nằm ở trong hai điều. Một là những yếu kém về phẩm chất của những người đấu tranh. Ví dụ như cũng có người nghĩ về động cơ cá nhân, động cơ muốn nổi, thậm chí có cả động cơ tiền bạc… Đấy là yếu về phẩm chất.

Cái yếu thứ hai là yếu về phương pháp. Tức là tấm lòng của anh rất tốt nhưng những hiểu biết chính trị của anh không có sâu sắc, không có kinh nghiệm lại bị chi phối bởi những lực lượng khác, đó là yếu kém về mặt phương pháp.

Tất cả chỉ nằm trong hai điều này thôi. Vấn đề là làm thế nào để tránh được hai điều đó. Vì khi mắc phải hai điều đó thì còn có một cái hại nữa, là phía an ninh người ta có thể lợi dụng tất cả những kẽ hở đó để đưa (người) vào. Thế là thật giả lẫn lộn và không còn ai biết thế nào cả.

DCVOnline: Vậy theo ông làm sao để khắc phục những điểm yếu kém này?

Hà Sĩ Phu: Ngay đầu tiên tôi đã nói phương pháp để tránh điều này là gì? Lực lượng trung kiên lúc đầu phải quý bằng vàng. Bởi vì lực lượng đó tuy chưa làm được gì nhiều nhưng chính là đội ngũ được thử thách và sàng lọc qua rất nhiều năm. Nó hoàn toàn là của thế giới thật chứ không phải thế giới ảo. Phải giữ cái khối đó như một cái bàn lọc. Từ đó mà phát triển ra, bất kỳ một nhân tố mới gì gia nhập vào đều phải qua cái bộ lọc đó.

Nhưng chính do sự phát triển ồ ạt, phân tán ra, khối trung kiên lúc đầu không còn nữa, mỗi một anh phân tán ra thành một lực lượng riêng của mình. Lực lượng riêng ấy lại có rất nhiều những yếu tố ngoại lai, tôi nói ngoại lai không phải là hải ngoại đâu nhé, xâm nhập vào. Nhóm của anh này thì anh khác không tin.

Thế là mười nhóm thành ra mười lực lượng phân tán, không tin nhau lại còn đả kích nhau nữa. Những người trung gian cũng còn chẳng biết phân biệt thế nào là sai là đúng nữa. Thế thì tôi nghĩ có một triệu người mà phân tán, có một triệu phần tử mà không nhất trí, không cùng một hướng thì cũng chẳng có sức mạnh gì. Đó là nỗi khổ tâm của phong trào dân chủ hiện nay.

Đấy là mặt tiêu cực. Thế nhưng tôi có nói lực lượng ngày càng thức tỉnh thì ngày càng nhiều lên, thì nhìn chung vẫn phát triển. Chỉ có điều khi những yếu tố đúng đắn chưa chiếm được vai trò chủ đạo thì những nhân tố mới nảy sinh người ta tìm nhầm ngọn cờ. Điều đấy phí lắm, rất phí.

DCVOnline: Gia đình ông năm nay dự định đón tết Kỷ Sửu thế nào?

Hà Sĩ Phu: Chúng tôi hiện nay các cháu đã lớn và lập gia đình ngoài Hà Nội, ở đây chỉ có hai vợ chồng tôi, một vài đứa cháu xa cho nên tết rất là đơn giản, tôi không làm gì nhiều.

Tuy nhiên anh em bạn bè thân thiết cũng qua lại chia xẻ nhau về mặt tinh thần là chính, nhưng lại rất vui. Tết này anh em gửi quà gửi thư đến rất nhiều, cho nên thú vui tinh thần năm nay lại khá rôm rả đấy ạ.

DCVOnline: Quan trọng là ở tinh thần phải không ạ? Trước thềm năm mới, DCVOnline xin chúc ông Hà Sĩ Phu và gia đình một tết cổ truyền bình an, một năm mới nhiều sức khoẻ và may mắn.

Hà Sĩ Phu: Xin cảm ơn bạn, xin được gửi lời chúc tết đến tất cả độc giả của DCVOnline.


© DCVOnline

Thưa các quan bác và quần chúng Cà dân, trong bài phỏng vấn trên bác Hà Sĩ Phu đã chính thức công nhận công khai bút danh Người Quan Sát là 1 trong những bút danh của bác HSP và có nhắc tới 2 bài viết được ký tên với bút danh Người Quan Sát này, vì vậy em xin phép được đưa hai bài viết đó vào cho cùng một mạch để dễ bề tham khảo.

 

HAI BỨC THƯ CỦA NGƯỜI QUAN SÁT


BỨC THƯ THỨ NHẤT

THƯ HỎI

Kính thưa đại huynh,

Mới ngày hôm qua, tại San Jose đã có một cuộc họp báo do Bs NXNgãi tổ chức, chính thức công bố sự phục hoạt của đảng Dân Chủ. Hải ngoại đang có nhiều thắc mắc, vì không biết:

(1) sự liên hệ giữa đảng Dân Chủ với Phong trào Dân chủ do ông HMC thành lập;

(2) sự liên hệ giữa đảng Dân Chủ với Khối Tuyên ngôn Tự do Dân chủ 2006 ra sao;

(3) quan diểm giữa Lm NVLý và các vị khác trong Khối Tuyên ngôn Tự do Dân chủ về đảng Dân Chủ ra sao;

(4) sự liên hệ giữa Gs HMC với Gs TK, giữa Gs HMC với Lm NVLý, giữa Lm NVLý và Gs TK;….

Xin làm ơn làm sáng tỏ những thắc mắc nói trên để hải ngoại có thể nắm vững tình hình chung.

Đa tạ,

Ng.

THƯ TRẢ LỜI

Kính gửi anh Ng.

Những thắc mắc ở hải ngoại mà anh vừa nêu thật chí lý mà một người thần kinh bình thường nào cũng phải đặt ra . Điều ấy giải thích vì sao những người dân chủ tỉnh táo trong nước đã linh cảm và tiên lượng ngay từ đầu , và giữ thái độ đứng ngoài những hiện tượng bên ngoài có vẻ rất sôi động mới đây.

Tình hình đúng là đã có thay đổi. Nhưng trước tình thế mới, tất cả những yếu tố trong cuộc cạnh tranh như Đảng CSVN (trong đó quan trọng là Công an), chính phủ Mỹ và các chính phủ khác, những tổ chức và hội đoàn rất khác nhau ở hải ngoại và trong nước, những nhà dân chủ chân chính và dân chủ cơ hội…đều có thể nhạy bén trước cơ hội mới và tung ra những chiêu, những tổ chức, những quân bài của mình. Anh nọ chui vào trong anh kia, anh nọ đội lốt anh kia, mượn tay anh kia, vô hiệu hoá anh kia, chiếm đoạt anh kia, tiêu diệt anh kia.

Trong một bức tranh hỗn tạp và giàu tính thủ đoạn như trên thì những suy nghĩ đơn giản như “Méo mó, nhưng có hơn không, cứ mọc ra được là thắng lợi rồi”, “Cứ lên tiếng mạnh là ta ủng hộ”, “Cứ mọc ra đi rồi tu chỉnh sau”, “miễn sao chống lại cái hiện tại là tốt rồi”, “những người dân chủ sao không ủng hộ nhau”, “cái gì dính dáng ít nhiều đến CS đều không tốt, càng chống CS mạnh thì càng tốt” …v…v… cần được xem xét lại. Phải am hiểu cụ thể từng tình huống, từng con người, từng chi tiết cụ thể, và luôn đặt ra những tình huống ngược lại để sàng lọc. Nếu không rất dễ tưởng bở, rất dễ mắc lừa. Cứ ào ào là cực kỳ nguy hiểm. Tất nhiên đa nghi quá thì bỏ sót những sự xuất hiện mới đáng quý, nhưng cũng có khi “thà không có còn hơn”, có khi nông nổi hành động là nối giáo cho giặc.

Tôi xin nêu mấy điều cần phân biệt , không nên nhầm lẫn:

1- Cần phân biệt sức mạnh thực chất của một phong trào với sự “đại ngôn” , rùm beng tuyên bố, những màn trình diễn đánh trúng khao khát của tình hình, những sự ồ ạt ủng hộ nhất thời (kể cả ủng hộ của những người có danh tiếng bên ngoài) ... Kẻ cơ hội và kẻ phá hoại cũng biết nắm thời cơ còn nhanh tay hơn những người chân chính.

2- Cần phân biệt số lượng (trong đó có cả những “số lượng ma” được tạo dựng) với chất lượng thật của những thành viên trong một phong trào.


3- Cần phân biệt một xu hướng chống đối, một “anh hùng” chống đối với một xu hướng dân chủ ,một nhà dân chủ. Hai chất lượng này khác nhau rất xa.

4- Cần phân biệt một biểu tượng đáng quý mến với một thủ lĩnh có năng lực lãnh đạo. Tất nhiên cũng cần phân biệt sự nông nổi nhẹ dạ hay nóng vội với tính cơ hội , và nhất là sự nham hiểm của những cạm bẫy được hoạch định.

5- Cần phân biệt những hành động yêng hùng xôm trò, những hoạt động trình diễn, những lời tuyên bố, với bản lĩnh thật và đức độ thật của một con người mà cả quá trình thử thách lâu dài mới xác minh được.

Tất cả đều đòi hỏi sự am hiểu cụ thể, chi tiết, sàng lọc, loại trừ. Chỉ đứng từ xa, chỉ nhìn khái quát và cứ chiều theo ước vọng chủ quan một chiều thì dễ mắc lừa. Người hăng hái cực đoan mà nhiều nhược điểm thì dễ bị người ta “tương kế tựu kế” để khai thác triệt để đấy anh ạ. Có người làm một việc cứ tưởng mình làm theo bản lãnh và chí hướng sắt đá của mình trăm phần trăm, thế mà vô tình đang đi vào một cạm bẫy do một bàn tay vô hình đã tính toán tác động từ xa vô cùng tài tình. Nếu có tỉnh ra thì cũng đã muộn.

Mọc thêm ra một tổ chức, một hành động mới, một quan hệ mới, một nhân vật mới cũng là con dao hai lưỡi.Rất đáng mừng khi nó là một bước phát triển, một sự mở rộng đoàn kết, nhưng ngược lại cũng có thể là một sai lầm nối giáo cho giặc, xé nát khối đoàn kết đã có, du nhập vào trong lòng những “Trojan horse”.

Hình thành những tổ chức “Dân chủ cuội”, những tổ chức chống đối trá hình đã là bài bản của Công an CS từ nhiều năm nay, bây giờ là lúc họ triển khai tác dụng. Trong một tổ chức cuội như thế có những người của công an, có người chống cộng, có người dân chủ, chẳng những không nguy hiểm gì với ĐCS mà còn là đầu mối tập trung những người chống đối để tiện việc thường xuyên theo rõi và khi cần thì dễ dàng tóm gọn; nó là chỗ thu hút sự chú ý và chi viện của bên ngoài vào một tổ chức rởm mà không chú ý ủng hộ những yếu tố khác thực sự có hại cho ĐCS. Tức là CA thì lợi đơn lợi kép, còn phong trào dân chủ thì mất cả chì lẫn chài..

Đối với một chiếc xe lắp ráp vội vàng, không đồng bộ thì cách phá hoại nó tốt nhất là sơn nó cho đẹp rồi cho ngay xuống đường đua , nổ máy phóng với tốc độ cao. Dẫu người bên đường có trầm trồ ngắm nghía thì cũng chỉ phóng được một quãng là bánh xe một đường, tay lái một nẻo. Càng được cổ vũ càng phóng nhanh và càng mau tự huỷ. Người quá nhiệt tình nóng vội lại trúng mưu một kẻ phá hoại.

*

Tình hình “bùng nổ” vội vàng và lộn xộn vừa qua tự nhiên bắt những người quan sát phải biết sàng lọc, phân biệt thứ nào ra thứ nấy. Nếu những người trung kiên biết sáp lại thành một khối, làm trụ vững chắc, bàn bạc kỹ lưỡng rồi triển khai một cách bài bản thì sự sàng lọc những “yếu tố xấu” không mấy khó khăn, nhưng nếu tự ý làm bừa, làm ẩu, vô nguyên tắc, sẵn sàng đạp lên những mối quan hệ cũ để đuổi theo những mối quan hệ mới, tự đánh mất sức mạnh của mình, thì tình hình sẽ rối tung cả lên, không biết dựa vào đâu mà sàng lọc. Thế là trúng kế của kẻ phá hoại, kẻ phá hoại được biếu không những chiến thắng mà không cần ra tay. Chỉ cần một việc làm bừa, phá vỡ cái hạt nhân cố kết trung kiên tin cậy ban đầu là việc sàng lọc trở nên cực kỳ khó khăn, phong trào có nguy cơ tan vỡ. Muốn hình thành tổ chức mà lại làm việc kiểu vô tổ chức, anh hùng cá nhân, thì chỉ thành trò cười thôi anh ạ .

Do chủ quan nóng vội và vô chính trị nên rất nhiều việc ta đã làm ngược, ví dụ :

- Như trên đã nói, việc không quan tâm củng cố vững chắc đoàn kết bên trong mà vội du nhập thêm nhân tố ngoài là một điều làm ngược. Chỉ có mấy người mà mọc ra bao nhiêu tổ chức với tên tuổi rùm beng, chồng chéo lẫn nhau. Như cây chưa mọc rễ đã vội đâm bông kết trái tùm lum để “hấp dẫn ong bướm”.

- Cốt lõi của thắng lợi thực chất là tương quan lực lượng, dù giới trí thức có châm ngòi , có phác hoạ được đường lối để làm nền, thì lực lượng căn bản vẫn là sức nổi dạy của quần chúng. Muốn đẩy mạnh phong trào quần chúng phải xuất phát từ các quyền lợi về đời sống. Người dân chủ phải âm thầm thâm nhập vào các phong trào đó như những người vô danh, như chính từ trong quần chúng, chứ không phải như một chính khách nổi danh đứng vào để chụp ảnh. (Nghĩ rằng phương pháp nào của người cộng sản đã dùng thì dứt khoát ta không dùng nữa , ta phải khác họ, là một suy nghĩ cực đoan ấu trĩ và dại dột).

- Khi “tướng” lâm nguy thì có hàng ngàn quân bảo vệ, thế, mới là một phong trào có thật, trái lại chỉ lo khi một “quân” nào đó bị lâm nguy thì thì đích danh “tướng” phải đứng ra để bảo vệ thì cũng là điều trái ngược lắm (mặc dù tinh thần ấy của ông “tướng” là rất cao, nhưng “quân” đâu cả mà “tướng” phải làm việc ấy?).

- Rất nhiều động tác chỉ có thể làm vào giai đoạn sau cùng tức là khi sắp giành toàn thắng thì ta lại đem thực hiện ngay từ khi mới khai sinh, là hoàn toàn lộn ngược.

Sự nôn nóng, lạc quan tếu, tưởng thắng lợi sắp đến nơi, hoặc chỉ cần vài cuộc biểu tình lớn, một số người dám “quyết tử” là xong… là do ảnh hưởng cái nhìn từ các biến động ở Đông Âu, thậm chí cái nhìn từ các nước đã có đời sống cao, đã có dân chủ. Ở Việt nam, ý thức dân chủ của xã hội nói chung còn yếu lắm (xin nhắc lại: tinh thần chống đối và ý thức dân chủ là hai thứ khác nhau rất xa). Không nâng được tầm dân trí thì “bão táp cung đình” theo kiểu gì cũng chẳng qua là chia lại xôi thịt thôi. Mà dân trí là thứ phải tự sinh nở từ trong máu thịt của dân tộc, ngày này qua ngày khác, không phải là thứ sống sượng cấy ghép vào một sớm một chiều mà thành đâu.

*

Song, nhìn toàn cục, phải nhận rằng tình hình đấu tranh dân chủ đã có những bước phát triển thật đáng mừng : Sự chán ghét cái gọi là “chủ nghĩa Xã hội Mác Lênin” đã lan tràn trong toàn dân và cả đội ngũ cán bộ, thậm chí trong cả một bộ phận khá lớn đảng viên (nhưng chán ghét là một chuyện, có quyết tâm lật đổ nó đi hay không lại là chuyện khác). Trên thế giới đã có văn bản quốc tế của Hội đồng châu Âu lên án chủ nghĩa Cộng sản như một tai họa của thế giới. Ở trong nước thì phong trào đấu tranh của Công nhân , nông dân đòi quyền dân sinh công khai và đông đảo hơn trước. Lực lượng trẻ đã vào cuộc với tính ưu việt của sức trẻ, của sự hăng hái, thông minh và nhiều sáng kiến. Giới trí thức vốn gắn với Đảng đã có nhiều người thức tỉnh muốn làm một điều gì đó có ích thay cho cuộc sống phải đạo bấy lâu nay. Sự ủng hộ của thế giới bên ngoài vẫn tiếp tục phát triển.

Thật đáng tiếc, trong một bối cảnh có nhiều hứa hẹn như thế thì một bộ phận trong những người dân chủ tiên phong, đầu não trong nước lại bị những sai lầm về sự non kém chính trị, về sự nóng vội vô nguyên tắc … để cho chủ nghĩa cơ hội-anh hùng cá nhân xen vào, mở đường cho những thủ đoạn phá hoại xâm nhập hoành hành, xé nát lực lượng. Tự đánh mất sức mạnh hạt nhân của mình nên đúng lúc có thể đứng lên thì lại không đứng lên được, gượng xông lên thì loạng choạng như kẻ say rượu. Thật là uổng phí. Nếu không, tình hình dân chủ đã có thể tiến lên một bước rất vững chắc.
Quốc sách chống dân chủ là “phá ngọn cờ” thì quả thực họ đã thành công một phần quan trọng. Hiện nay cái nổi lên thành “đầu não”, thành ngọn cờ, chưa tương xứng với sự phát triển của tình hình, mà việc sửa chữa và thanh lọc đã trở nên không đơn giản.

Không ai tự biết hết được mọi điều, ai cũng phải chọn những người đáng tin cậy để tham khảo. Việc chọn này đúng thì thành công, chọn sai thì tan vỡ cơ đồ.

Mấy lời tâm huyết bộc bạch với anh, hy vọng từ nhãn quan đó sẽ giải đáp được những thắc mắc mà anh đã nêu ra và hy vọng giải đáp cả những điều sắp đến. Cái khó là làm sao mở rộng được để phát triển mà không bị nhân tố nguy hiểm chui vào, không bị mắc mưu.

Tôi xin nêu những điều mà tôi cho là có tính nguyên tắc để cùng suy nghĩ, chứ chưa muốn kết luận khẳng định một điều gì. Vì khi tôi đã ý thức được sự rắc rối của tình hình thì chắc hẳn tôi không dám vội vã chốt chặt một điều gì cả.

Vì những lý do tế nhị, nhạy cảm, tôi không muốn và không thể nói gì cụ thể hơn được.

1/6/2006 .

Kính thư,

Người quan sát

BỨC THƯ THỨ HAI

Mấy điều chợt gợi để suy nghĩ

(Thư gửi bác sĩ Phạm Hồng Sơn)

Góp phần vào cuộc thảo luận
----------------------------------------

Kính gửi ông Lê Hồng Hà

Cuộc điện đàm ngày 10-3-2007 của ông với các ông Hà Sĩ Phu và Bùi Minh Quốc khiến nhiều người quan tâm. Cùng với bài viết mới đây của ông Bùi Tín nhận định về tình hình chung…, cuộc chuyện trò ấy cho thấy việc cùng nhau trao đổi một cách hệ thống về những vấn đề quan trọng của đất nước đã thành nhu cầu không thể “nhịn” được. Nhu cầu ấy thực ra đã nung nấu từ lâu. Nhiều cuộc trao đổi như vậy trước đây nay nên được “bạch hóa” nếu thấy nó đóng góp được cho nhu cầu này.

Tôi xin nhờ các cơ quan truyền thông gửi tới ông bức thư tôi gửi cho bác sĩ Phạm Hồng Sơn ngày 4-tháng 11-năm 2006, khi bác sĩ PHS mới được trả tự do, mong góp một phần nhỏ vào cuộc thảo luận chung rất có ý nghĩa này.

Người quan sát

 

Mấy điều chợt gợi để suy nghĩ

(Thư gửi bác sĩ Phạm Hồng Sơn)

Ngày 04- tháng 11-năm 2006

Trong thư, bác sĩ có hỏi nhận xét của tôi về cục diện đấu tranh dân chủ hiện nay…Trên tinh thần cởi mở để cùng nhau suy nghĩ, tôi cứ nói những ý kiến chủ quan của mình.

Từ sau chuyến đi Mỹ chữa bệnh của cụ HMC, cục diện đấu tranh dân chủ bắt đầu một sắc thái mới. Nhiều tổ chức đua nhau xuất hiện. Cách thức xuất hiện khá giống nhau : Đều nương theo một sức mạnh đã có trước ( hoặc là phong trào dân chủ cả nước nói chung, hoặc là những tên tuổi đã có tiếng từ trước) để tuyên bố thành lập một tổ chức mới. Nhưng sự “nương theo” ấy chỉ là mượn danh để xuất hiện, xuất hiện cho nhanh như một sự nổ bùng chứ không có thực chất. Kết quả trước hết là khối dân chủ trung kiên ban đầu (chưa thành tổ chức) bị phá tung ra, thành rời rạc.

Song song với quá trình tưởng chừng “lớn nhanh như thổi ấy” là quá trình phân ly, tách dần nhau ra vì càng ngày càng nhiều thành viên sáng lập thấy cái vừa thành lập ấy không phải của mình. Tách ra đầu tiên là TK, rồi HMC …nhưng dần dần những NKT, HT, PN, NCK…đều muốn có một cái gì đích thực là của mình (hoặc một tờ báo, hoặc một tổ chức). Những người tạm thời đi với nhau do tình thế , nhưng mỗi người vẫn ngầm chờ dịp lập cơ đồ riêng. Bên cạnh đó xuất hiện thêm rất nhiều nhân vật mới, đều muốn làm thủ lĩnh cả.

Ngay đến cái danh nghĩa bao trùm nhất là Liên minh thì cũng xuất hiện hai Liên minh (của PN-NVL ở Trung và Nam, và Liên minh của NKT ở Bắc. Người đọc có thể thấy Hai liên minh khác nhau cả về văn bản, về nhân sự và về kế hoạch) giống như tình trạng hai tuyên ngôn trước đây.

Đáng lẽ phải giữ được khối trung kiên ban đầu làm hạt nhân để làm cái “bộ lọc” (như ý kiến của Người quan sát trước đây), từ đó phát triển dần ra một cách vững chắc, nay cái “bộ lọc” ấy bị vỡ vụn ra, mỗi mảnh tự phồng ra và “lọc” theo kiểu riêng mình, và có còn là “mình” nữa hay không thì có trời biết.

Sự bột phát rùm beng và loạn như thế gây ra 3 hiệu ứng :

* một số dân chúng đang phẫn uất, nay thấy có ngọn cờ phất lên thì hướng về đó, mỗi người, mỗi nơi thì nhìn thấy một ngọn cờ khác nhau.

* sự ủng hộ của bên ngoài cũng rộ lên, theo những thiên hướng khác nhau, ý đồ khác nhau.

* và đặc biệt là Công an có được cơ hội bằng vàng lách vào những kẽ hở để tách phong trào ra, và tung ra những quân cờ của mình, hoà chung vào phong trào bát nháo ấy, tạo những ngọn cờ của mình, chiếm lĩnh lấy thị phần chủ đạo trong cái thị trường dân chủ.

Từ cục diện ấy toát lên hai điều phải suy nghĩ:

- Trong cái thị trường dân chủ hiện nay dứt khoát đang có mặt 3 loại dân chủ :

*một là dân chủ tử tế nhưng nóng vội,

*hai là mưu đồ cá nhân hoặc phe đảng muốn theo đà dân chủ để lập cơ đồ riêng của mình

*ba là dân chủ cuội của người cầm quyền.

Biết chắc là có cả 3 loại, nhưng nhận diện cho rõ loại nào ra loại ấy mới là vấn đề, mà nhận diện chưa rõ đã vội ứng xử thì coi chừng rước lấy tai vạ. Chính quyền lúc đầu định diệt các mầm tổ chức ấy, song bàn tính lại họ thấy những mầm mống kiểu khua chiêng múa trống ấy khó gây được nguy hiểm gì, diệt mạnh thì mang tiếng, chi bằng tương kế tựu kế tung ra những ngọn cờ của mình để chi phối, phá rối và nắm cổ cái thị trường dân chủ bát nháo ấy thì sẽ rất hữu ích sau này (Còn muốn diệt thì diệt lúc nào chẳng được).

- Trước tình hình mọc ra các tổ chức, các phong trào rất “sôi động” ấy người ta thường đưa ra những câu hỏi để chất vấn thái độ của anh : Tại sao anh không ủng hộ bản tuyên ngôn ấy, tổ chức ấy, hoặc việc làm ấy ? Chẳng lẽ anh không tán thành những mục tiêu chính đáng ấy, nội dung tốt đẹp ấy, phương pháp hợp lý ấy ư? Hay là anh ghen tỵ? Hay là anh vẫn lo sợ bị đàn áp chứ gì?

Những người đưa ra những câu hỏi ấy không hiểu một điều rằng : Những mục tiêu, nội dung, phương pháp được tuyên bố ấy chưa phải là điều quan trọng nhất. Trong những giai đoạn đầu, câu hỏi quan trọng quyết định trước tiên là : Ai là người đứng ra hô hào việc ấy, tin cậy được không ,đằng sau là lực lượng nào, thế lực nào? Còn tuyên bố thì ai chẳng nói những điều hợp lý, tốt đẹp? Lực lượng Cuội có thể còn tuyên bố xanh rờn hơn tất cả đấy. Chỉ ở những giai đoạn sau, khi đã có lực lượng rồi thì những chủ trương cụ thể mới ngày càng có ý nghĩa quyết định thành bại.

*

- Ở bên ngoài cũng có đủ 3 loại dân chủ như ở trong nước nhưng còn đa dạng hơn, mạnh mẽ hơn và cũng nguy hiểm hơn , và đều tìm cách tác động vào trong nước. Sản phẩm Công an cũng có ở cả bên ngoài, thậm chí còn phong phú và nguy hiểm hơn ở trong nước, thậm chí chính họ là kẻ kích động và khơi mào,tác động vào trong nước, tạo ra “ngọn cờ” ở trong nước để hút tất cả sinh lực dân chủ vào đấy.

Trong sự “ganh nhau” (đây là chữ tôi viết riêng với bác sĩ thôi !) ra tuyên ngôn trước đây, và “ganh nhau” tuyên bố thành lập liên minh hiện nay đều có vai trò rất quan trọng của những nhân tố từ bên ngoài ấy. Sự đánh giá sai tình hình, khinh địch, lạc quan tếu, tưởng bở đang là nguy cơ trực tiếp của phong trào dân chủ.

- Sự đàn áp ở trong nước cũng có 3 dạng : đàn áp quyết liệt (quyết liệt ra mặt và quyết liệt ngầm), đàn áp cầm chừng để giữ tay không cho phát triển, và đàn áp giả vờ để tô điểm cho ngọn cờ của họ.

Cho nên mới có những điều mâu thuẫn tưởng như rất vô lý: thành lập hẳn tổ chức đối lập, có văn phòng, có phương tiện truyền thông đàng hoàng thì tồn tại được, trong khi có người chỉ vào “Cafê Internet” thôi đã bị bắt giam, có người chỉ nói năng ôn hoà (rất nội bộ, không đối lập) thì dứt khoát không được nối điện thoại, bị hạn chế đi lại và bị theo rõi quanh năm. Có người thành lập hẳn tài khoản ở ngân hàng và kêu gọi bên ngoài góp tiền vào thì không bị hành gì cả, trong khi có người mới được bạn bè gửi cho 100 đô la đã bị quy là nhận tiền nước ngoài để chống nhà nước. Nhìn cục diện dân chủ có vẻ sôi động hiện nay thì tưởng như dân chủ sắp đến trong tầm tay, người cầm quyền đã phải lùi, nhưng nghiên cứu những chủ trương, chính sách và việc làm cụ thể của ĐCS (về an ninh, về chính trị-tư tưởng) thì căn bản vẫn lỳ như cũ, thậm chí còn chặt chẽ hơn trước.

ĐCS đã phân biệt được cái gì có thể nới rộng ra hết cỡ và cái gì là cốt tuỷ phải giữ để giữ độc quyền thống trị, nghĩa là CSVN đã tìm được đáp số cho bài toán giữ độc quyền thống trị trong điều kiện hoà nhập toàn cầu hóa, nói riêng thì cũng có nghĩa là đã tìm được sự đồng thuận của Mỹ trong bài toán này (Chờ gì nhiều trong chuyến thăm sắp tới của Bush?). Câu hỏi : “Anh đoán bao giờ ta sẽ có dân chủ” (Có người đoán năm 2007, người đoán 2008!) là một câu vô nghĩa. Bởi trong bối cảnh lịch sử ấy, chỉ có thể cọ sát và “lấn dần” nhau trong một xã hội dân sự đang dần dần hình thành, sẽ không thể có đột biến gì đột ngột về chất để coi đó là cái mốc cho nền dân chủ.

Rất có thể rồi đây trong Quốc hội sẽ có những “đại biểu” đối lập để làm cảnh (trong đó có cả đối lập thật và đối lập giả) , nhưng nếu là đối lập thật thì phải bị “vặt hết rễ”. Có thể vẫn có một cái cây còi cọc, cũng nở vài bông hoa làm cảnh, nhưng mọc ra rễ nào là bị vặt ngay rễ đó. Cứ cung cách dân chủ bằng tuyên ngôn, bằng bảng hiệu mà không có thực chất trong quần chúng ắt sẽ dẫn đến thứ đối lập trên thượng tầng, “đối lập xôi thịt” đó.

- Trở lại những tiêu chí căn bản ban đầu để xét đoán một tổ chức, một phong trào, cụ thể là : ai chủ xướng, người ấy gốc gác từ đâu, đáng tin cậy không, đằng sau là thế lực nào? Muốn trả lời cần có thông tin đầy đủ về toàn bộ quá trình của người ấy, tư cách cá nhân, sự vững vàng hay đầu hàng khi bị tù tội (nhưng đừng quên con người là phức tạp,không nên đơn giản một chiều), thông tin về sự phân hoá trong Đảng CS, thông tin về diễn biến phức tạp của các nhân vật và tổ chức ở hải ngoại, thông tin về các thế lực quốc tế đang tìm cách gây ảnh hưởng vào Việt nam. Thiếu thông tin thì sẽ suy đoán chủ quan rất nguy hiểm. Muốn có một môi trường thông tin thuận lợi, toàn diện thì phải duy trì một không khí bình thường, cơ bản vẫn phải ở thế hợp pháp, đối lập cực đoan sẽ bị cô lập và sẽ chỉ có thông tin phiến diện một chiều.

Rõ ràng là chỉ có tấm lòng và dũng cảm thì rất không đủ. Phải có đầy đủ thông tin và sự hiểu biết, vừa hiểu biết về diễn biến toàn cầu vừa hiểu biết và trải nghiệm thực tế về tính đặc thù của chế độ CS, đặc biệt là CS Việt nam. Tức là phải rất Trí tuệ và rất Thực tiễn! Thứ chính trị salon, chính trị kinh viện không bổ ích gì. Tấm lòng và sự dũng cảm ngây thơ cũng là uổng phí!

- Nhìn sâu vào những khó khăn đặc thù và những yếu kém tạm thời của phong trào dân chủ là để tránh những sai lầm, nhất là những “sai lầm chết người” không cho phép sửa chữa. Chứ không phải để quên đi hay đánh giá thấp những những thành quả đã đạt được, những thuận lợi cơ bản và những vốn quý đã và đang xuất hiện. Phá vỡ được tình trạng im lặng một chiều, phá vỡ được tình trạng ổn định dối trá là một thắng lợi rất căn bản, tạo tiền đề đi tiếp. Và những sai biệt do tính cách dân tộc và do lịch sử để lại cho thấy cuộc vận động dân chủ cho Việt nam phải đi từ nhiều “mũi” , nhiều kiểu, nhiều lực lượng khác nhau, khó có thể gom làm một cho nhất quán, điều cần thiết là làm sao cho sự đa dạng đó không chống lại nhau. Và đối sách của những người chống dân chủ có lẽ cũng không thể là diệt dân chủ mà chỉ lừa sao cho những người dân chủ chống lại nhau, tự làm mất sức mạnh của mình.

Sự đào thải của lịch sử đối với chủ thuyết CS, sự hỗ trợ của quốc tế và nhất là hỗ trợ của khối người Việt ở hải ngoại, sự toàn cầu hoá và vũ khí Tin học-Internet, sự thức tỉnh và đấu tranh bền bỉ của những người trong lòng chế độ nhiều năm nay, sự bừng tỉnh và dấn thân của một bộ phận tuổi trẻ hiện nay…là những vốn liếng vô cùng quý giá. Nhưng nếu không biết cách, cứ làm bừa thì sẽ phung phí những vốn quý giá ấy.

Trong tương lai gần, phải chờ sau hội nghị APEC mới có thêm dữ kiện để phán đoán.

Tóm lại, một phương pháp như đã nói trên là phương pháp giành dân chủ bằng con đường CHUYỂN HOÁ chứ không thể lật đổ, “thay thế từng phần” chứ không thể “thay thế trọn gói”. Theo ý tôi, cơ sở lịch sử của phương pháp ấy đã được diễn giải khá rõ trong 2 bức thư của HSP gửi các ông Đỗ Mạnh Tri và Nguyễn Gia Kiểng đầu năm 2000.

Một dân tộc rất thông minh, rất khôn ngoan nhưng không có “Tư tưởng” nên luôn sai lầm về chiến lược, bù lại rất tài tình về chiến thuật. “Chữa cháy” rất tài.

Định đưa dân tộc tiến hoá bằng con đường CS là một sai lầm chiến lược tai hại. Nhưng khi chiến lược ấy bị đổ bể toàn cầu thì ĐCSVN sau những năm choáng váng đã tìm ra con đường “chữa cháy”, sửa chữa nhưng vẫn “vơ vào” chứ không thành tâm gì.

Một chủ nghĩa đã bị thời đại đào thải tất nhiên về bản chất nó mâu thuẫn với nhân loại nói chung và mâu thuẫn với dân tộc nói riêng. Nhưng bản tính “khôn lỏi” đã giúp cho ĐCS chuyển được hai mâu thuẫn ấy từ bản chất đối kháng trở thành không đối kháng. ĐCS chẳng những ngã giá thoả thuận ngầm được với cộng đồng quốc tế mà hầu như đã “ngã giá” được trong một cuộc “thoả thuận ngầm” vô hình với cả các giai tầng bị trị. Hai cựu thù (Việt Mỹ) tìm được một cân bằng để thoả thuận thì đã có nhiều ví dụ, nhưng thủ phạm và nạn nhân mà thoả thuận ngầm được với nhau thì quả là hiếm có. (Trong môi trường Việtnam cả giới thống trị và bị trị đều có cùng một sự “khôn lỏi” giống nhau, nên vô tình gặp nhau ở sự đồng thuận tệ hại ấy).
Vì không còn xảy ra mâu thuẫn một mất một còn nên cũng không thể nổ bùng ra một cái gì lớn lao. Mâu thuẫn không khoan nhượng nếu còn thì cũng chỉ ở những quy mô nhỏ, không đủ sức bùng ra thành toàn cục. Nhưng giải quyết mâu thuẫn kiểu chữa cháy ấy không bao giờ triệt để mà cứ lùng bùng lai rai mãi, cứ lai rai mà cùng túc tắc đi lên, nhưng không bao giờ hài hoà, vẫn luôn có cá lớn nuốt cá bé. Cuộc đấu tranh sẽ không có người thắng kẻ bại rạch ròi, mà “úm ba la ba ta cùng thắng”, dẫu cho chiến thắng của người này có thể gấp 1 triệu lần chiến thắng của người kia. Người kiếm được miếng ăn đầu tắt mặt tối với nhà “Vô sản” tỷ phú sướng như vua đều thắng lợi cả. Tính thực dụng, thiển cận, ăn xổi đã khiến cho giai tầng lao động bị trị vừa lòng với sự “ổn định” rất bất công ấy.

Việc xuất hiện một tổ chức đối lập ở Việt nam CS đáng lý là một quả bom, đáng lý nếu xuất hiện thì phải biến thành một vụ “Thiên an môn”, nhưng với cung cách ứng xử Việt nam thì nghịch lý vẫn có thể tồn tại, điều vô lý vẫn có thể đến dễ dàng như một trò chơi, và kết cục thì quả bom ấy nếu còn tồn tại thì cũng không còn là bom nữa, như một quả bom giữa đống bùn nhão thôi.Dù là bom nguyên tử thì vào trận địa Việt nam nó cũng biến tính, mọi thứ chính quy khi vào Việt nam cũng phải du kích hoá hết. Việc vào WTO buộc cung cách bùng nhùng ấy phải biến đổi ở một vài bình diện , nhưng nhìn chung nó vẫn lẩn quất trong tâm thức Việt nam còn rất lâu dài.

Trong cục diện dân chủ lùng bùng ấy, vai trò của những người CS lương thiện, thức tỉnh, tiến bộ (kể cả trong lòng giới cầm quyền, tuy ít nhưng quan trọng) là một đề tài rất lớn, đòi hỏi người dân chủ một nhận thức đầy đủ và một ứng xử khoa học, linh hoạt,thực tế. Lực lượng “đối lập trung thành” ấy rất quan trọng, có thể gây được những hiệu quả không nhỏ nếu lực lượng dân chủ chân chính lớn mạnh và thúc đẩy được họ, hậu thuẫn được cho họ, tiếp tay được cho họ.

Cuộc vật lộn giữa dân chủ và chống dân chủ ở Việtnam có thể ví như hai hai đấu thủ cứ túm thắt lưng mà vật nhau, sẽ không có cú knock-out, chỉ thắng nhau bằng “tính điểm”. Tuy quấn lấy nhau nhưng cả hai đang vật nhau trên một tấm “băng truyền” , mà tấm băng truyền thì cứ lạnh lùng chuyển cả đoàn người một chiều đi về hướng dân chủ, không có chuyện quay ngược. Vậy thì dù muốn hay không , xã hội cũng sẽ có dân chủ, không có lý gì để bi quan, vấn đề là tốc độ, nhịp điệu và những diễn biến cụ thể. Nếu sức ép của lực lượng dân chủ yếu, để cho người cầm quyền tự thích nghi và chủ động thu xếp thì nền dân chủ ấy cũng chẳng ra gì. Điều đáng lo là làm sao cho sự cách biệt giàu nghèo không đến nỗi khắc nghiệt (mong cho được như các nước tư bản Bắc Âu, Dân chủ Xã hội), và xã hội ra khỏi được cái đại hoạ lưu manh hoá, mà đã trông thấy nó đang lù lù trùm lên dân tộc. Nếu để giới cầm quyền tự thu xếp đi vào dân chủ thì cũng là dân chủ nhưng với hai hạn chế rất đáng tủi nhục ấy.

Mấy ý kiến rông rài, mạnh dạn viết ra để cùng nhau suy nghĩ, có điều gì lỗ mãng xin được lượng thứ.

Ngày 4 tháng 11 năm 2006

Người quan sát