Tiến sỹ sinh vật học Hà Sỹ Phu Và cái Nghiệp văn chương
Đã mang lấy nghiệp vào thânthân
Cũng đừng trách lẫn trời gần, trời xa
Thiện căn ở tại lòng ta
Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài
Nguyễn Du
Hà Sỹ Phu là một nhà khoa học tự nhiên. Anh viết luận văn tiến sỹ
về vấn đề nuôi cấy mô và tế bào. Làm phó giám đốc Phân viện Sinh vật học
Đà Lạt, với năng lực nghiên cứu khoa học xuất sắc, anh hoàn toàn có khả
năng vươn tới đỉnh cao trong khoa học công nghệ để được vinh thân phì
gia. Nhưng rồi, văn chương cứ như cái nghiệp đeo bám làm cuộc đời anh
phải trải bao khổ ải, truân chuyên. Phải chăng vì cái nghiệp kiếp trước
hay chỉ vì cái tâm quá lớn. Cái tâm gánh nặng nỗi lo đời.
Cầm bút đối với Hà Sỹ Phu là nghề tay trái, nhưng cái tay trái này
lại khuấy động cả "đất trời" nên ắt phải sinh chuyện. Anh trần tình :
Thương người tay trái làm thơ
Hỏi xem tay phải bây giờ để đâu ?
Thưa rằng trong cuộc bể dâu
Tay phải bị trói từ lâu, liệt rồi !
Trái tay, vẽ lộn đất trời, Cho điều phải trái
trên đời được minh!
Bài " Chia tay Ý thức hệ " ra đời, khiến ông bị "tông
xe, giật túi", bị tù một năm vì tội đã dám cầm một bài phát biểu của ông
Võ văn Kiệt.
(Thật mỉa mai cho HSP vì bài phát biểu này có nghĩa lý gì so với những
bài lý luận của anh !).
Ngoài ba bài chính luận: " Dắt tay nhau đi dưới những tấm
biển chỉ đường của trí tuệ ", " Suy nghĩ của một công dân
", " Chia tay ý thức hệ ", HSP có một số bài có tính chất
văn học, một số câu đối, và thư từ gửi cho bạn bè. Câu đối của HSP là đề
tài được nhiều người lưu ý, sẽ nói đến sau. Nhưng thư từ cũng sinh
chuyện. Vì viết ba bức thư riêng gủi các ông Trần Độ, Hoàng Minh Chính
và Lê Hồng Hà mà năm 1999 ông bị hỏi cung một tháng rưỡi rồi kết tội "vi
phạm luật xuất bản" và bị tịch thu một dàn vi tính, trong đó có một
printer laser. Đến năm 2000 vì viết thư trả lời hai nhà báo người Việt ở
nước ngoài mà ông bị quy tội "phản quốc" nhưng sau 4 tháng trời hỏi cung
thì kết luận chưa đến mức chịu hình sư, chỉ bị quản chế 2 năm và tịch
thu một dàn vi tính nữa. Viết 5 bức thư mà mất 2 dàn vi tính. Ở xã hội
ta, thư từ cũng phải trả giá đắt thật nhỉ!
Việc chọn ngành khoa học tự nhiên của ông là một chọn lựa thích hợp
với tư duy khúc triết, chính xác đầy tính chất toán học của ông. Nhưng
một nửa con người ông đã mắc duyên nợ với văn chương từ thuở thiếu thời.
Cụ thân sinh ra ông dạy chữ nho cho cả bốn con trai nhưng cụ tâm đắc
nhất với người thứ ba, tức Nguyễn Xuân Tụ. Mỗi bài thơ, mỗi đôi câu đối
xướng họa với bạn bè của cụ, cụ vẫn chờ dịp "chú Tụ" về để đọc, để ngâm,
để bình, để cha con cùng cân nhắc từng chữ, từng ý, từng câu.
Mặc dù là cán bộ nghiên cứu Công nghệ sinh học, nhưng những câu
đối, bài thơ thù tạc lúc trà dư tửu hậu đã khiến cho lượng bạn bè của
ông ngày càng thiên về văn chương thơ phú. Ong làm thơ, câu đối, viết
văn, làm nhạc, viết báo. Nhiều câu đối được bạn bè thích thú, trích đưa
vào truyện dài, truyện ngắn của mình.
Nhưng biến đổi có ý nghĩa bước ngoặt trong việc cầm bút có lẽ là
cuộc gặp gỡ với nhà thơ Bùi Minh Quốc. Hội Văn nghệ Lâm Đồng thành lập
năm 1988 do nhà thơ Bùi Minh Quốc làm Chủ tịch. Nguyễn Xuân Tụ là một
trong những hội viên sáng lập, ở ban Văn thơ mà sau thành Chi hội Văn
học, lấy hai bút danh Tú Xuân và Hà Sĩ Phu (HÀ là một đại từ nghi vấn,
chất vấn. Đặt tên Hà Sĩ Phu là đặt ra một dấu hỏi).
Tuy mới quen nhau trong sinh hoạt văn thơ, nhưng với con mắt của
một nhà thơ chuyên nghiệp, Bùi Minh Quốc lưu ý ngay đến những bài thơ
của HSP. Có cái gì đó không lẫn vào đâu được. Theo Bùi Minh Quốc kể lại
thì tập thơ đầu tiên mà Hội Văn nghệ Lâm Đồng lúc đó dự định xuất bản là
tập thơ của Hà Sĩ Phu. Tên tập thơ dự kiến là "Nước mắt cười". Nhưng rồi
việc ấy chưa kịp thực hiện thì Bùi Minh Quốc đã bị mất chức Chủ tịch Hội
vì chuyến đi "xuyên Việt".
Do tập thơ của HSP chưa xuất bản. Bạn bè chỉ biết đến thơ ông qua
một số bài ông viết tay gửi tặng bạn bè, một vài bài đăng rải rác trên
báo này báo khác ở trong nước và ngoài nước, hoặc hãn hữu xuất hiện
trong một tập thơ chung.
Trong những bài thơ dù viết về "Tĩnh vật" hay "Động vật" như cây
cột điện, con cua, con mực, cây thông … người ta đều thấy một chiều sâu
rất động, một nội hàm đầy ắp và dồn nén.
Ở Đà lạt, đứng trước một dinh thự, nhìn thấy những cây thông bị kẽm
gai xuyên ngập vào tới tủy, chỉ vì trước đây người ta đã dùng kẽm gai
quấn hờ qua những cây thông để làm hàng rào tạm. Rồi thông lớn lên, càng
lớn thông càng nuốt kẽm gai vào lòng, đến mức nay muốn gỡ ra cho thông
cũng không được nữa. Quanh dây kẽm, thân thông xùi lên như cặp môi sưng,
như ẩn ức điều gì mà không nói được. Còn chính dây kẽm là thủ phạm làm
đau những cây thông thì lại được hàng thông ngày càng nâng cao mãi lên
cho kẻ trộm rộng chỗ chui vào.
Nhựa vẫn lên, và thông vẫn lớn
Vẫn xếp hàng đưa dây kẽm lên cao
Cái khoảng trống sát nơi mặt đất
Cứ cao thêm cho kẻ trộm chui vào
(Trích bài Những cây thông quanh biệt thự)
Thật là một "bi kịch của sự phát triển" !
Con cua ở hang, bò ngang, bị luộc lên thì đỏ rực … xưa nay ai chẳng
biết. Thế nhưng trong hai tâm trạng khác nhau, với hai cấu tứ khác nhau,
HSP đã nhìn thấy hai thứ cua khác hẳn nhau:
Con cua 1
Trên đời lạ nhất chú Cua
Động va là cắp, động bò là ngang.
Luộc sôi mới đỏ mai càng
Có gạch mà chịu ở hang suốt đời.
Con cua 2
Cậu chỉ bò mà được tiếng ngang !
Có gạch thì sao cứ ở hang ?
Đã sang sắc đỏ là đi đứt !
Màu mỡ khoe chi cái nước … hàng !
Một loại cua của Chí Phèo nơi thôn dã, và một loại cua của thượng
tầng, làm bộ khệnh khạng nhưng thực ra chỉ là bọn mãi thân cầu thực, mãi
quốc cầu vinh.
Cũng như nhiều nhà nho học và làm câu đối, HSP cũng đem thú chơi
chữ vào thơ .Hai bài về chuyện "nước" có thể là ví dụ. Cái nghịch cảnh
ngoài trời thì mưa tầm tã, nước tràn trề, mà vòi nước trong nhà thì tắc
:
Một ngày mất nước
Nước cúp, trời mưa, khách lại đông
Nước ngoài thì có, nước trong không.
Chân bết bùn nhơ không chỗ rửa,
Nước tắc, bao giờ nước mới thông ?
Và cái cảnh một giếng chung, ai cũng vục gàu khua đục mà chẳng ai
nghĩ chuyện tu sửa :
Nước đục
Khuấy bừa, cặn bã vẩn lên trên
Nước đục, ai lo chuyện đánh phèn ?
Cứ học anh Cò, thân lại béo Trong đục,tìm chi bóng Khuất
Nguyên?
Vui nhất là bài thơ chơi chữ để đùa nhà thơ Xuân Sách khi nhà thơ
này bị thu tập sách "Chân dung nhà văn" :
Bốn mùa
Hành nghề vẽ chân dung
XUÂN Sách bị THU sách !
Người mua sách càng ĐÔNG
THU sách thành HẠ sách !
Và bài thơ tặng nhà thơ Cộng sản Bùi Minh Quốc khi ông bị khai trừ
Đảng:
Cộng trừ nhân chia
Nghe tin cậu bị khai TRỪ
Tấm lòng CỘNG sản có dư vẫn bền.
Tấm lòng ví được NHÂN lên,
CHIA cho thiên hạ làm duyên bạn bầy.
Trạnh lòng nhớ thuở thơ ngây NHÂN CHIA chưa biết, loay hoay CỘNG
TRỪ !
Đùa Nguyễn Thanh Giang bằng lối thơ lòng vòng, khi ông vừa được
phong Viện sĩ, vừa bị Công an Việt Nam bắt :
Viện sĩ Thanh Giang được Mỹ phong:
Mỹ phong, nhà nước lại cho còng.
Cho còng, để khóa đầu ông lại,
Ông lại thề không bẻ bút cong !
HSP thường nói với bạn bè về cái tật thích chơi chữ :
Tớ nghèo chẳng có gì chơi
Chơi dăm ba chữ cho vơi sự buồn !
Có khi ông đùa một cách rất nghiêm chỉnh. Ây là cái năm Con Chuột
(1984), khi còn ở trong một căn nhà Ổ chuột, bị chuột tàn phá hết mọi
thứ, buộc lòng ông phải viết một "kiến nghị" kính cẩn gửi lên bác Chuột
chủ nhà (vì nhà ấy là nhà Ổ chuột) như sau:
Bác là Chuột, tôi là Người
Người, Chuột xưa nay vốn cách vời
Thời thế đẩy tôi chui ổ bác
Ta đành thương lượng với nhau thôi
Nào ta thương lượng với nhau thôi
Sát nóc trên cao bác chiếm rồi
Còn chỗ dưới sàn xin với bác
Bảo đàn con cháu bác thương tôi.
Đàn con cháu bác chẳng thương tôi
Có chiếc ghi-ta chúng gậm rồi
Gạo sỏi chúng còn pha cứt chuột
Sách quý gia truyền cắn tả tơi.
Cơm áo ừ thì chót tả tơi
Dây điện làm sao bác cắn hoài ?
Vẫn biết bác không cần ánh sáng
Tôi viết làm sao lúc tối trời ?
Cái ổ chung này bác đứng tên
Bạn tôi muốn đến biết đâu tìm ?
Muốn đổi tên chung, dùng mới tiện
Thấy bác nhe răng, biết bác phiền
Có phiền thì cũng chẳng phiền lâu
Hiến pháp dân tôi ghi rõ câu:
"Dân chúng có quyền có nhà ở"
Mai mốt rồi tôi cũng có lầu !
(HSP "nói khoác" với Chuột thế thôi, hơn 20 năm đã qua rồi, ông làm gi
đã đuợc có nhà)
Tuy vậy, bên cạnh những câu thơ đau đời, nghiệt ngã, cũng có những
câu trữ tình mượt mà
Ông mượn vẻ đẹp cảnh vật để tả vẻ đẹp thân hình:
Em gái trắng hồng nước da Đà lạt
Nghiêng dù soi nước Xuân Hương Đôi ngọn Lang Biên chập chờn mây
mỏng
Mấy rặng quỳ xanh, tỏa sắc vàng.
(Trích bài Người đẹp bên cầu)
Mượn tình yêu đôi lứa để nói triết lý đời là bể khổ:
Hương đời còn đó chưa phai
Lệ đời thấm đã ướt vai bạn tình.
Hoa cười, cho bướm bay quanh Biếtchăng hoa cũng mongmanh sắp tàn?
Hồng nhan chi mấy hồng nhan,
Anh hùng chi mấy hỡi gan anh hùng ?
(Trích bài Hương đời gió thoảng)
Và một đoạn trong bài Mùa thu không trở lại :
Ôi mùa thu cũ cứ thơ ngây
Cứ thắm như tà áo vẫn bay
Cứ ngát hương cau, mềm bóng liễu
Sao không trở lại thế gian này !
Về hình thức thơ, đáng chú ý là lối thơ sáu câu.
Lục bát sáu câu như bài:
Hạt mưa
Phải chăng đi khắp đó đây
Nên ta lại gặp được ngay chính mình ?
Phải chăng sống hết với tình
Nên ta lại gặp chúng sinh muôn loài ?
Hạt mưa mang nặng đất, trời
Mảnh thân mang cả nỗi đời vô biên !
Thất ngôn sáu câu như bài:
Hỏi cụ Ức Trai
Cháu buồn cháu gọi Ức Trai ơi,
Xin được quỳ bên, hỏi một nhời :
- Kim bang vô đạo, hà như xử ?
Cổ tích oan khiên diệc khả hồi ?
Giọt máu Linh xà sao thấm mãi,
Cháu buồn cháu gọi Ức Trai ơi !
Hình như đây là những bài thơ cần tính triết lý. Cái luận lý "Tam
đoạn luận" chỉ cần ba nhịp, mỗi nhịp hai câu. Ba nhịp vừa đủ để khép lại
một dòng luận lý, hai nhịp thì chưa chặt mà bốn nhịp thì thừa.
Khác với Văn và Thơ, Câu đối của HSP được biết đến nhiều hơn. Có lẽ
vì thời nay người làm câu đối cho ra câu đối thì ít, mà câu đối HSP lại
thật ấn tượng, rất thâm nho nhưng rất hiện đại, rất tân thời. Ong làm
câu đối cho bạn bè, cho mình và cho thế sự.
a/ Câu đối thế sự
Dịp gợi hứng nhất để làm câu đối là những dịp Tết, mỗi Tết dính đến
hai "con giáp", một con tiêu biểu cho năm cũ đang qua, một con là năm
mới sắp đến.
Xin ví dụ vài câu đối Tết, mỗi câu mỗi chữ đều là một trò chơi chữ,
đều ẩn dấu một gánh nặng ưu tư :
*
Tết con Lợn (câu đối dán cửa hàng thịt lợn) :
Tiền bạc nổi trên hai mặt thớt
Óc tim quyện dưới một dao bầu !
* Tết con Lợn (đối đáp giữa đôi anh chị bán thịt lợn)
:
-Chân giò em vẫn nây nây, ba chỉ sỏ tai, nhưng hết ruột !
-Đầu lưỡi bác như bạc nhạc, bốn chân bì mỡ, chẳng còn tim !
(Tất cả những chữ Chân giò, Nây, Ba chỉ, Sỏ,Tai, Ruột, Đầu, Lưỡi, Bạc
nhạc, Chân, Bì, Mỡ, Tim đều là các loại thịt lợn)
* Năm THÂN sang DẬU :
-KHỈ níu THÂN tàn, đào đến Tết !
-GÀ chui DẬU thủng, quất vào Xuân !
(chữ Đào, chữ Quất nếu là danh từ thì vui
biết mấy, nhưng nếu là hai động từ thì cũng thật đau)
* Năm MÃO sang THÌN :
-Lắm việc phải làm ngay, MÈO sắp đi rồi, thôi bỏ thói làm
như MÈO mửa !
-Bao điều cần nói thật , RỒNG đang tới đó, nhưng tránh trò nói
tựa RỒNG leo!
(Năm ấy ông Nguyễn Văn Linh nhấn mạnh vấn đề Nói và Làm, mở trên báo
chuyên đề "Những việc phải làm ngay").
* Năm NGỌ sang MÙI :
-Hết khoe MÃ một thời, NGỌ ngoạy lắm cũng ra vành móng NGỰA !
-Còn xuất DƯƠNG mấy độ, MÙI mẽ chi mà vểnh sợi râu DÊ !
(Mã và Ngọ cũng là Ngựa. Dương và Mùi cũng
là Dê).
* Năm SỬU sang DẦN :
-Tiễn bác TRÂU chớ gẩy đàn cầm , bác là bậc có sừng có sỏ !
-Đón anh HỔ đừng ngay ruột ngựa, anh vốn loài dùng vuốt dùng nanh !
* Năm THÌN sang TỴ :
-RỒNG hết thuở RỒNG,bác khủng LONG ngọc thể bất an, đã tăng ký lại tăng
xông, tiêm thuốc MỸ cũng xuôi miền Tây trúc !
-RẮN đang mùa RẮN, rượu tam XÀ âm dương lưỡng bổ, hết quốc doanh còn
quốc lủi, ngâm táo Tàu để chấn khí Đông A !
(Câu đối khiến ta liên tưởng đến quan hệ Việt Mỹ và Việt Trung)
* Năm BÍNH DẦN (1986). Tết này như một ngoại lệ, câu
đối của HSP rất tươi sáng :
-Áo Tết non sông, thêu lấp lánh
những Phả lại, sông Đà …, trai gái
Tiên Rồng, nô nức trẩy hội hoa Thế kỷ !
-Vườn Xuân tổ quốc, tỏa ngát hương với anh Tùng, anh Của …, nhân tài
Nam Bắc,sánh vai hòa thành quả Năm châu !
(Giáo
sư Tôn thất Tùng,Lương đình Của … là những trí thức nhân tài tiêu biểu.
Phải chăng không khí hồ hởi của năm đổi mới đầu tiên này đã làm cho câu
đối Tết của HSP trở nên "tươi nhạc tươi vần" ?).
Cũng trong những dịp Tết HSP thường mời bạn bè xướng họa bằng cách
ra những vế "mời đối".
Năm Khỉ có vế mời đối : "Ngộ có ngộ không, ngộ không ngộ, ngộ
không là khỉ !". Vế này khó vì "Ngộ không" vừa là tên nhân vật
của Tây du ký, chữ "không" cũng có nghĩa riêng, còn chữ "ngộ" thì vừa
nghĩa là ta, vừa nghĩa là giác ngộ, vừa nghĩa là điên dại, vừa nghĩa là
họa hoằn, may ra. Vế đối có thể hiểu thành rất nhiều nghĩa. Vế này đã có
nhiều người đối, đăng đặc san Văn nghệ, trong đó có nhiều câu hay.
Năm Canh Thìn sang Kỷ Tỵ có vế mời đối : "Trời đã sang
CANH, đừng vị KỶ !". Vế mời đối rất đơn giản, sáng sủa và
đáng yêu. Đã có mấy chục vế ứng đối, trong đó có nhiều câu hay.
Năm GIÁP TÝ (1984) ông đùa trêu một người bạn gái, nhưng nói trệch
đi là tặng cụ Võ nguyên Giáp: "GIÁP tý thì GIÁP, chẳng GIÁP thì
thôi, GIÁP tý lại thôi, đừng có GIÁP !".
b/ Câu đối cho bạn bè:
*
Câu đối (chữ nho) tặng cụ Hoàng Minh Chính:
-MINH tâm như MINH nguyệt , hà cầu Bắc đẩu bội tinh !
-CHÍNH khí hựu CHÍNH danh, đích thị Nam thiên hào kiệt !
* Câu đối (chữ nho) tặng cụ Trần Độ :
-Văn võ tung hoành, trung tướng phongTRẦN,thế sự song kiên
song trọng đảm !
-Bắc nam xuất nhập, đại quân tế ĐỘ, hùng
binh nhất trượng nhất đan tâm !
* Câu đối tặng cụ Nguyễn Hữu Đang (trưởng ban
xây dựng Kỳ đài độc lập ngày 2.9.45, sau bị khổ sở mấy chục năm vì
chuyện Nhân văn Giai phẩm, ngót 90 tuổi không vợ con):
-
Thê tử không màng,
Dựng một Kỳ đài cho thế kỷ !
- Nhân văn là thế,Khơi ngàn Ước vọng để mai sau !
Ai cũng hiểu chữ "Kỳ đài" đây cũng là một "Kỳ đài" về nhân cách, và "Ước
vọng" là những Ước vọng nhân văn.
Ba câu đối này ý nguyện HSP sẽ dùng để viếng các cụ lão thành kể
trên khi các cụ này chẳng may đột ngột ra đi mà HSP cứ bị quản chế, hàng
tháng sau mới nhận được tin.
* Câu đối (chữ nôm) viếng cụ Trường Chinh :
-Một đời Cách mệnh, vần thơ đỏ ! -Hai cuộc Trường Chinh, lớp
sóng hồng!
(Sóng Hồng là bút danh của cụ Trường Chinh ). Câu đối
có thể đọc ngược thành :
-Vần
thơ đỏ một đời Cách mệnh,
-Lớp sóng hồng hai cuộc Trường chinh !
*
Câu đối viếng cụ Lê Duẩn (thọ 79 tuổi) :
-Thêm một tuổi cho xuân tròn tám chục!
-Bớt mười năm để tiếng vẹn nghìn thu ?
* Câu đối viếng cụ Nguyễn văn Chấn, tác giả tập
Gủi cho Mẹ và quốc hội :
-Đánh Thực dân, ra báo công khai,
Tiếng DÂN CHÚNG bao phen thù phảI sợ !
-Vì Dân chủ, viết văn bí mật, Người SÀI GÒN muôn thuở
bạn còn yêu !
(Được công khai trong lòng địch mà phải bí mật trong lòng ta, thế mới
oái oăm!)
* Câu đối (chữ nho) viếng nhà thơ Phùng Quán :
-Nhất QUÁN tận can trường !
-Trùng PHÙNG lưu cốt cách !
(Nhà thơ Phùng Quán mất vì bệnh gan. Đám tang do nhà thơ Phùng Cung làm
chủ tang lễ. Câu đối này đã khắc vào bia.)
* Vế xuất đối (chữ nho) mừng sinh nhật nhà thơ Bùi Minh Quốc
:
-MINH MINH quốc, cầm MINH quốc bất MINH, MINH nhật kê MINH, MINH
quốc phục !
(Ngày sinh năm ấy ông BMQ đang bị quản chế lần thứ nhất. Rất khó đối,
vì vế xuất đối có tới 7 chữ MINH với 5 nghĩa khác nhau, lủng củng những
"minh" mà vẫn "bất minh". Vế đối này nghe nói đã có nhiều người ứng đối,
chúng tôi chưa có văn bản chính xác nên đành để lại).
* Câu đối tặng Lê Chí Quang ngày ra toà, 8-11-2002 :
-Chí trẻ quang minh hồ dễ nhụt?
-Tâm thành Ái quốc tất không phai!
* Câu đối viếng Vũ Huy Cương :
-Một phút ra đi, thế tử không màng duyên thế tục
-Trăm năm là mấy , nước non chưa trắng nợ tang bồng
* Câu đối dề tặng cuốn sách "Suy tư và Ước vọng" của Nguyễn
Thanh Giang :
-Đã hiên ngang một giải Suy tư Tài
nguyên ấy kết tinh từ thuở trước !
-Lại khắc khoải bao niềm Ước vọng
Tâm lực này lưu trữ để mai sau !
Trên đây chỉ là vài ví dụ. HSP đã "phải" làm rất nhiều câu đối
viếng, câu đối mừng cho những người thân, người quen. Người ta thích câu
đối của ông vì các câu thường đối rất chọi, hay dùng những tên tuổi hay
"điển tích" gắn liền với nhân vật của câu đối, khiến cho câu đối gắn
chặt với con người ấy, câu đối ý nhị, có hồn, không thể lẫn sang ai khác
được. Nhiều câu đối ông nghĩ rất nhanh, nhiều điều thú vị đã thành giai
thoại, mà nội dung xin nhường lại cho một dịp khác.
c/ Câu đối cho bản thân:
Đôi
khi HSP làm câu đối cho mình và gia đình. Năm 42 tuổi ông tự trào:
-Lẻ bốn chục xuân xanh, nhìn sắc tóc mới hay mình có … BẠC !
-Chẵn hai bàn tay trắng, thấy màu da đủ biết tớ ưa … VÀNG !
(Lẻ đối chẵn, bốn đối hai, xanh đối trắng, sắc đối màu, mình đối tớ, bạc
đối vàng. Cứ đối tran trát. Như thế cũng đủ trào lộng rồi, chứ chưa cần
nói đến sự "vênh váo" rằng mình rất nhiều vàng bạc!).
Năm 47 tuổi ông "chơi" một gam màu vừa chua lại vừa chát:
-Nợ chất XÁM chưa đền mà tóc TRẮNG !
-Số hoa ĐÀO toàn gặp những cơn ĐEN !
(Người ta kể lại, lúc ấy ông đang rán đậu để nhắm rượu với ông Vũ Văn
Thanh (giảng viên Mác Lê), mải chuyện để đậu cháy thành than, nên ông
tức cảnh để kỷ niệm một "cơn đen" của mình.)
Khi bị tù một năm, ngày Tết ngồi sau song sắt trại giam, ông có thể
làm gì ngoài việc gửi lòng mình vào những câu đối :
-Quên điều Quốc luật gài then sắt
-Để chữ Dân quyền nảy nét son !
Hoặc :
-Thơ
Xuân dâng hồn Nước , song sắt phải mờ !
-Đối Tết rộn tình Quê, cửa lim cũng vượt !
(Cái Hồn Nước, cái Tình Quê nó "vượt" qua song sắt, cửa lim, chứ sức lực
HSP thì vượt đi đâu?. "Son" bền hơn sắt! Cú "vượt" này ai mà ngăn được
?).
Những lời thiết tha nhất ông dành cho bố mẹ.
Câu đối khóc khi mai táng mẹ :
-Trời dẫu xập chẳng đau bằng mất mẹ !
-Đất tuy dày không cản được lòng con !
Câu đối từ trong tù (1996) gửi ra nhân ngày giỗ cha :
-Nhớ giỗ Cha thắp nén hương thầm, đem chí khí quyết đền công dưỡng dục !
-Yêu đất Mẹ mở con đường lớn , lấy bút nghiên mong trả nợ tang bồng
!
Về phần văn, có bài Thằng Bờm, phần 1, đăng báo Văn
nghệ, phần 2 đăng ở Pháp. Một số bài khác đã đăng báo Tuổi trẻ, Thanh
niên. Truyện ngắn "Sấm Trạng Sần" đăng ở Pháp với bút danh
Tạ Xích Thằng. Bài "Năm Mã nói chuyện Khuyển" gủi cho bạn
bè, sau đăng nhiều báo nước ngoài. Tuy viết chưa nhiều, nhưng thiên hạ
nhiều người đã mến, đã nhớ giọng văn của ông. Một lối văn rất tản mạn mà
có chủ đề,vừa tự do vừa điển tích, vừa khiêm tốn vừa khinh bạc, mua vui
mà lại gợi buồn … Đọc để chơi, mà cũng không phải để chơi.
Như trên đã nói, nghề của tiến sỹ khoa học Nguyễn Xuân Tụ là Công
nghệ Sinh học. Văn chương với Hà Sỹ Phu chỉ là cái nghiệp, là công việc
tay trái. Nhưng, đây là một "tay trái" mà thiên hạ không thể bỏ qua,
không thể lướt qua. Ở đời có cái làm chơi mà tai vạ thật, có cái làm
chơi mà lợi ích thật. Việc đánh giá con người và tác phẩm HSP vẫn còn ở
phía trước, tôi chỉ làm cái việc giới thiệu vài nét sơ bộ thôi.
Kết thúc bài viết, tôi trở lại một câu đối mà chính HSP đã tự trào
lộng về cuộc đời cầm bút của mình, ông bảo với người thân khi nào ông
chết đi thì cứ khấn ông bằng câu đối đó:
-TRIẾT LÝ dăm câu CƯỜI THẾ SỰ !
-VĂN CHƯƠNG mấy chữ KHÓC NHÂN TÌNH !
Hoá ra, TRIẾT LÝ nghiêm chỉnh thì để mà Cười, còn làm THƠ khôi hài
thì lại để Khóc ! Ông cầm bút chẳng qua là để được Cười được Khóc
mà thôi.
Hà Sỹ Phu đã từng cười với cuộc đời, còn ta, đôi khi ta không thể
không khóc trước những bất lương, tàn bạo người ta đã giành cho một nhân
tài như ông.
Nhớ lại một lần, Hà Sỹ Phu ra vế đối : " Lê mác đi khó cứu
Mác Lê " và tôi đã ứng đáp " Tụ xuân lại mà làm Xuân Tụ
". Đấy cũng là lời cầu chúc, mong mỏi của người viết bài này.
Hà Nội 1 tháng 11 năm 2003
Nguyễn Thanh Giang
Nhà A13P9 - Tập thể Phòng không Hoà Mục
Phường Trung Hoà - Quận Cầu Giấy
LÝ LUẬN
VĂN HỌC
BÌNH LUẬN
PHỎNG VẤN
VỤ ÁN LIÊN QUAN
TIỂU SỬ |