Thư của Trần Ngọc Cư
19.6.2008
Anh Tiêu Dao Bảo Cự và quí
bạn hữu thân mến,
Một trong những tiêu chí gây
ấn tượng nhất của "Nhóm Dân
chủ Đà Lạt" là xây dựng xã
hội dân sự (còn gọi là xã
hội công dân). Có lẽ chúng
ta nên thảo luận những
phương án cụ thể và dễ tiếp
thu như vậy, hơn là đưa ra
những lí thuyết dân chủ trừu
tượng và dài dòng (như dân
chủ xã hội, dân chủ đa
nguyên, vân vân và vân vân).
Những lí thuyết này cũng như
chính bản thân của chủ nghĩa
xã hội, đối với tuyệt đại đa
số, vẫn còn là "chiếc bánh ở
trên trời" [cụm từ Yeltsin
đã dùng trước lưỡng viện
Quốc hội Mĩ]. Thiết tưởng là,
chúng ta nên "níu thắt lưng"
hiến pháp và xu thế toàn cầu
hóa (không thể cản nổi dù
chúng ta có muốn chống lại)
để xây dựng xã hội dân chủ.
Tôi đồng ý với nhiều người
rằng toàn cầu hóa có những
mặt tiêu cực của "chủ nghĩa
thực dân mới", nhưng tôi
muốn mượn lời của Clinton
trong bài diễn văn đọc trước
sinh viên Đại học Quốc gia
Hà Nội vào cuối năm 2000,
đại ý: toàn cầu hóa là sức
gió; gió có thể gây bão bùng,
nhưng gió có thể tạo ra
nguồn năng lượng đối với
những ai muốn khai thác gió.
Tôi vừa trích dịch một đoạn
trong
bài tham luận của bà
ngoại trưởng Mĩ và
đã đăng lên talawas. Xin
chia sẻ với quí anh, chị.
Nếu anh chị có phản biện,
rất mong được trao đổi trong
mục "Ý kiến ngắn" của
talawas.
Kính chúc quí anh chị một
ngày an lành.
Thân ái,
Trần Ngọc Cư
Thư hồi âm của Mai
Thái Lĩnh
Anh Trần Ngọc Cư thân mến,
Tôi có nhận được thư của anh
gửi, do anh Bảo Cự chuyển.
Cảm ơn anh về những ý kiến
đóng góp. Cũng nhờ anh giới
thiệu, tôi mới chú ý đến
phát biểu của bà Condoleeza
Rice. Rõ ràng là đường lối
ngoại giao của Hoa Kỳ ngày
nay đã thay đổi rất nhiều so
với trước kia. Tôi đặc biệt
chú ý đến cụm từ “the
peaceful evolution” (sự tiến
hóa hòa bình) mà anh dịch là
“diễn biến hoà bình”.
Tuy nhiên, cũng có vài vấn
đề cần nói rõ thêm.
Về vấn đề mà anh cho là
“những lí thuyết dân chủ
trừu tượng và dài dòng (như
dân chủ xã hội, dân chủ đa
nguyên, vân vân và vân vân)”,
chúng tôi có cái nhìn hơi
khác. Ở đây chúng tôi không
sa vào cuộc tranh luận lý
thuyết (đã và đang diễn ra
trên một số trang web ở hải
ngoại), bởi vì chúng tôi đặt
trọng tâm vào hoàn cảnh cụ
thể trong nước. Khi tôi bắt
đầu trình bày những vấn đề
liên quan đến trào lưu dân
chủ-xã hội, tôi không nhắm
tới những người Việt ở hải
ngoại mà nhắm đến những
người đang sống trong nước.
Tình hình thực tế ở Việt Nam
là trong tất cả các trường
trung học và đại học, tất cả
học sinh sinh viên đều phải
học chính trị Marx-Lenin. Đó
là chưa kể đến việc bất cứ
ai muốn thăng quan tiến chức
đều phải học qua một khóa
chính trị Marx-Lenin dù là
sơ cấp, trung cấp hay cao
cấp.
Vào năm 2005, tôi bắt đầu
bằng việc công bố cuốn
Huyền thoại về một
Nhà nước tự tiêu vong.
Đây là một tiểu luận nhằm
trình bày lại vấn đề Nhà
nước, làm rõ những khiếm
khuyết trong lý thuyết về
Nhà nước của Marx, đặc biệt
là nhằm phản biện các quan
điểm sai lầm được Lenin nêu
ra trong cuốn
Nhà nước
và Cách mạng (theo tôi
biết, đây là cuốn sách gối
đầu giường của Fidel
Castro). Cuốn sách khó đọc
ấy (của tôi) trong thực tế
đã được giới trẻ đón nhận.
Nhiều trang web (như X-cafevn,
Việt Nam thư quán,…) đã chọn
cuốn sách để giới thiệu cho
đông đảo bạn đọc. Một trang
web có tên là www.onthi.com
(có lẽ của học sinh, sinh
viên) đăng nó vào mục “Thư
giãn”. Gần đây, một số forum
- kể cả của những bạn trẻ
không ưa thích dân chủ, cũng
đưa cuốn này vào để thảo
luận. Nhân dịp kỷ niệm “
190
năm ngày sinh Karl Marx
(05/05/1818 - 05/05/2008)”,
Lê Tuấn Huy - một tiến sĩ
trẻ ở Sài Gòn có giới thiệu
cuốn sách ấy (cùng với các
bài viết khác của tôi bàn về
dân chủ - xã hội) cho giới
trẻ để họ tham khảo. Một vài
blogger đã trích đăng lại
một số chương trong tác phẩm
của tôi vào blog của họ.
Điều gì khiến họ quan tâm
đến một tác phẩm có vẻ khô
khan như vậy nếu không phải
là nhu cầu tìm hiểu sự thật
sau khi đã bị cưỡng bách học
Marx-Lenin? Vì thế, những
tác phẩm trình bày về con
đường dân chủ - xã hội không
còn là vấn đề lý thuyết cao
xa hay là "chiếc bánh ở trên
trời". Nó là món ăn thường
ngày mà thế hệ trẻ có thể
dùng để thay cho món bánh mì
nguội ngắt và nhạt nhẽo
Marx-Lenin mà họ vẫn phải
gặm mỗi ngày.
(…)
Chúng tôi chọn con đường dân
chủ - xã hội một phần bởi vì
nguồn gốc lịch sử của bản
thân anh em chúng tôi. Thật
ra, trong quá trình phát
triển của lịch sử Việt Nam
thời hiện đại, cánh tả đóng
một vai trò hết sức quan
trọng. Vào lúc mới hình
thành, cánh tả ôn hòa chiếm
vị trí đáng kể. Nhưng kể từ
sau khi Phan Châu Trinh mất,
phong trào cánh tả ở nước ta
ngày càng “cấp tiến hóa”: từ
Nguyễn An Ninh cho đến nhóm
Tạ Thu Thâu – Phan Văn Hùm,
và Đảng Cộng sản, tất cả đều
ngả sang xu hướng cực đoan.
Cánh tả ôn hòa dần dần tiêu
hao và biến mất. Điều đó
khiến cho sự hợp tác giữa
cánh hữu và cánh tả gặp khó
khăn, cuộc đấu tranh giành
độc lập ở Việt Nam chuyển
sang con đường bạo động, dẫn
đến hai cuộc chiến tranh mà
thắng lợi sau cùng rơi vào
tay Đảng Cộng sản.
Làm sống lại phái tả ôn hòa
trong sân khấu chính trị
Việt Nam là nhiệm vụ của
những người như chúng tôi.
Về phía những người tạm gọi
là phái hữu, tất yếu sẽ nảy
sinh những người có lập
trường ôn hòa. Trong cái
nhìn dự báo của riêng tôi,
nền dân chủ ở Việt Nam sắp
tới sẽ là công trình của
phái tả ôn hòa hợp tác với
phái hữu ôn hòa, cộng với
các xu hướng trung dung mà
người ta thường gọi là phái
giữa (the centre). Có hai
phái ngày nay đang ở thế
mạnh là phái cực tả (Đảng
Cộng sản) và phái cực hữu (những
người chống cộng cùng mình);
nhưng trong tương lai tôi
tin rằng các xu hướng đó sẽ
ngày càng bị suy vong cùng
với đà phát triển của dân
chủ. Mặt khác, Đảng Cộng sản
cũng sẽ phân hóa, phái ôn
hòa - cải cách có thể tồn
tại nếu họ thích nghi, còn
phái cực đoan - bảo thủ sẽ
mất dần ảnh hưởng.
Chúng tôi không có định kiến
đối với Hoa Kỳ, nhưng mô
hình dân chủ của Hoa Kỳ sinh
ra từ một đất nước không có
gánh nặng của văn minh thời
cổ, do đó có những đặc điểm
riêng, không dễ áp dụng một
cách máy móc vào các nước
khác. Hình thành chế độ dân
chủ ở mỗi nước cần có hình
thức và nội dung linh hoạt,
phù hợp. Chúng tôi chọn con
đường dân chủ - xã hội như
một kênh chuyển tải các giá
trị dân chủ vào Việt Nam phù
hợp với hoàn cảnh lịch sử cụ
thể của đất nước. Tất nhiên
có thể có những cách khác,
con đường khác; cách nào đem
lại kết quả tốt cũng đáng
hoan nghênh.
Mặc dù sinh ra trong hoàn
cảnh khác (bị đàn áp khốc
liệt hơn), nhóm Đà Lạt cũng
có xu hướng tương tự như Hội
Fabian (Fabian Society) ở
Anh, nghĩa là chủ trương
tiệm tiến (gradualness)
và
thẩm thấu
(permeation). So ra chúng
tôi cũng kiên trì không kém
họ. Thành lập vào 1883-1884,
câu lạc bộ trí thức này đã
bỏ ra 22 năm kiên trì nghiên
cứu và truyền bá kiến thức,
mãi cho đến năm 1906 họ mới
gắn với các hoạt động chính
trị để trở thành
think
tank
[2] của
Đảng Lao động Anh (Labour
Party). Chúng tôi cũng bỏ ra
thời gian gần bằng như vậy,
nhưng phát triển không được
quy mô bằng, vì nhiều lý do,
trong đó có lý do bị đàn áp,
cô lập.
Chúng tôi không có tham vọng
làm được tất cả hay bao trùm
tất cả. Mỗi người, mỗi phe
nhóm hãy làm tốt phần mình,
những người có tấm lòng với
đất nước sẽ có lúc gặp nhau.
Khi công bố chủ trương “tự
do báo chí, tự do ngôn luận,
phát triển xã hội dân sự”
chúng tôi cũng có tính toán
đển thời điểm thích hợp. Nói
như anh Hà Sĩ Phu, đó là
những bước đi ban đầu để
hướng tới mục đích cuối cùng.
Nếu chỉ chú trọng đến những
hình thức chính trị dân chủ
(như chế độ bầu cử, thể chế
chính trị, các đảng phái,…)
mà cái nền xã hội dân sự
chưa vững chắc thì dân chủ
cũng chỉ là hình thức, là
cái vỏ bên trên, là chỗ để
các chính trị gia kiếm chác,
dân chủ như vậy không có
thực chất. Tấm gương của
nước Nga là một sự cảnh báo
về nguy cơ của một chế độ
độc tài không cộng sản tái
xuất hiện sau khi chế độ
cộng sản bị sụp đổ. Chúng
tôi chú trọng xã hội dân sự
là vì vậy. Cũng là điều may
mắn khi chủ trương đó được
các anh chị em ở hải ngoại
tán thưởng và phù hợp với
đường lối ngoại giao của Hoa
Kỳ hiện nay.
Vài ý tưởng để trao đổi
riêng với anh. Tôi cũng ít
khi tham gia tranh luận trên
mạng. Trong những bài viết
sắp tới, tôi sẽ cố gắng
trình bày để làm sáng tỏ hơn
những vấn đề còn khúc mắc.
Thân ái,
Đà Lạt, 21.6.2008,
Mai Thái Lĩnh
T.B.: Anh
Ngô Nhân Dụng đề nghị dịch
“civil society” là
xã
hội công dân. Trong
cuốn
Huyền thoại…
tôi cũng dịch là
xã hội
công dân. Nhưng hiện
nay, tôi cho rằng dịch
“civil society” là
xã
hội dân sự hay
xã
hội công dân đều đúng.
Gọi là
xã hội dân sự
khi coi nó là đối trọng của
Nhà nước (state, Etat) vì
dân sự = việc của người
dân, việc liên quan đến
quyền lợi riêng. Còn
gọi
xã hội công dân
là khi muốn nhấn mạnh đến
một cộng đồng bao gồm những
công dân có ý thức, biểu thị
một xã hội văn minh dựa trên
pháp luật, đối lập với một
xã hội ít nhiều còn “dã
man”, kém văn minh - dựa
trên thần quyền hay sự tùy
tiện của cá nhân, của phe
đảng.
[1]Xem
tạp chí Tổ quốc
số 43, 15.6.2008
hoặc: “Tổng Lãnh sự Hoa Kỳ
Đến Thăm Đà Lạt”,
Vietnam Revieww,
19/06/2008:
www.vietnamreview.com
Think
tank: tạm dịch là kho tư
duy (tank: thùng chứa,
bình chứa). Danh từ này dùng
để chỉ một nhóm người có
kiến thức và kinh nghiệm,
cùng làm việc với nhau để
sản sinh ra những ý
tưởng và góp ý kiến
về một lĩnh vực nào đó.
Hội Fabian là một trong
những think tank
lâu đời nhất, được tổ chức
dưới hình thức một hội tự
nguyện từ hai bàn tay trắng
gây dựng nên sự nghiệp, khác
với những think tank
về sau - thường là những
viện nghiên cứu nhận được sự
đầu tư của chính phủ hoặc
của các tập đoàn kinh tế lớn.