LÝ LUẬN     VĂN HỌC     BÌNH LUẬN     PHỎNG VẤN     VỤ ÁN LIÊN QUAN     NHÓM ĐÀLẠT    TIỂU SỬ
"Sau mấy chục năm được nhà trường xã hội chủ nghĩa trau dồi bao nhiêu tri thức về khoa học tự nhiên, về triết học Mác-Lê, về chính trị ... thì bây giờ các chi bộ lại không còn coi chúng tôi là thành phần công nông gần đảng nữa mà chuyển thành tầng lớp trí thức tiểu tư sản bấp bênh ! Trở thành kỹ sư, tiến sĩ, giáo sư ... thì lại xa đảng hơn lúc chưa đi học !. Nghĩa là trên thực tế thì chất Đảng ngược chiều với chất trí thức ! Đó là điều nghịch lý".....Dắt Tay Nhau, Đi Dưới Tấm Biển Chỉ Đường của Trí Tuệ - Hà Sĩ Phu 1988

"Khẳng định vai trò quyết định của tự do và phát triển không có nghĩa là khi có hai điều kiện ấy thì tự khắc sẽ có Bình đẳng và Bác ái mà không cần đến hoạt động khuyến thiện và nỗ lực tranh đấu của con người. Không thể lấy khát vọng thay cho qui luật, nhưng khát vọng đúng sẽ xúc tiến nhanh qui luật...." Đôi Điều Suy Nghĩ của Một Công Dân - Hà Sĩ Phu 1993

"Mọi hoạt động Tranh đấu của con người từ cổ chí kim , không có gì ra ngoài ý nghĩa của chữ QUYỀN CON NGƯỜI. "Quyền Con người" ngày nay đã trở thành vấn đề toàn cầu không nước nào có thể lẩn tránh, điều ấy đánh dấu một bước trưởng thành khổng lồ của văn minh nhân loại. Ở đâu có áp bức bất công, ở đâu con người bị đối xử phi lý đều có thể tìm nơi "Quyền Con Người" một điểm tựa để tranh đấu, ít nhất cũng là điểm tựa tinh thần. Mặt khác. từ ánh sáng chung nhất về "Quyền Con Người", con người có thể nhìn lại những trào lưu Tranh đấu của mình một cách có cơ sở khách quan, khoa học và sáng suốt hơn..." Chia Tay Ý Thức Hệ - Hà Sĩ Phu 1995

Nhóm Thân Hữu ĐàLạt - Tiêu Dao Bảo Cự

Tôi bày tỏ
Nhật ký trong những ngày bị quản chế 1996 –1998

Phần 3: Những hệ lụy từ một sự cố

 

Thứ sáu 4/7/97

Yến đã nghỉ hè. Chúng tôi dành nhiều thời gian làm vườn trong những ngày nắng vì sắp tới mưa nhiều không làm được, và chúng tôi định sẽ đi thăm mẹ và các con ở Sài Gòn ít lâu trong dịp hè này. Ðã hơn 2 tháng, kể từ ngày CA mở chiến dịch bao vây ngăn chặn giám sát chặt chẽ, chúng tôi không thoải mái chút nào. Lúc nào chúng tôi cũng có cảm tưởng (và thực sự như thế) đang bị một đôi mắt theo dõi, rình rập. Tôi tương đối đỡ căng thẳng hơn nhưng tõ ràng Yến đã bị “hội chứng CA”. Trong câu chuyện hàng ngày giữa chúng tôi, không ngày nào không nhắc đến CA. Thật quái quỷ!

Sáng nay chúng tôi đang làm việc ở vườn dưới thì nghe tiếng con Bim sủa rộ. Chúng tôi ngẩng lên đã thấy thấp thoáng 2 CA mặc sắc phục đi vào cổng. Chúng tôi lên gặp. Vẫn là A - CA khu vực, đi cùng với một CA của thành phố. Giấy triệu tập của CA TP Ðà Lạt yêu cầu tôi 2g chiều lên làm việc. Yến hỏi lý do làm việc. Dĩ nhiên họ không trả lời.

Sau khi 2 CA ra về, chúng tôi ngồi trao đổi về lý do bị gọi lần này. Ðã hơn 2 tháng qua tôi hầu như “án binh bất động”, không viết, không thư từ, không điện thoại với ai. Những lần gọi trước đây, CA dùng “giấy mời”, nhưng lần này là “giấy triệu tập”. Có gì khác nhau giữa hai hình thức sử dụng tiêu đề giấy tờ này. Rõ ràng triệu tập mang tính chất bắt buộc. Tôi suy đoán có thể do tình hình chung của thế giới và trong nước có chuyển động, hay sự việc gì đó liên quan đến chúng tôi, hoặc họ vừa phát hiện ra cái gì mới, nên lại tiếp tục điều tra. Yến luôn nghĩ đến khả năng xấu nhất là bắt giữ, truy tố. Trao đổi chán, chúng tôi không thể xác định được lý do gì cụ thể. Tôi cười nói cho Yến yên lòng: Chẳng có gì phải lo. Cứ “dĩ nhất biến ứng vạn biến” là được. Ðã gần trưa, chúng tôi làm nốt công việc dang dở rồi nghỉ, ăn trưa, chuẩn bị chiều đi làm việc với CA.

Ðúng giờ, tôi lên trụ sở CA TP làm việc. Nơi đây đã trở thành quen thuộc đối với tôi. Thật quái lạ! Tôi vốn ghét ra vào các công sở và tiếp xúc với các quan chức, nhưng bây giờ tôi lại phải thường xuyên lui tới cơ quan CA, và hầu như nhẵn mặt với đủ mọi loại công an, từ an ninh điều tra, an ninh văn hóa tư tưởng, cho đến xuất nhập cảnh, cảnh sát giao thông, cả CA kinh tế, trinh sát và dĩ nhiên CA khu vực, sau nhiều vụ rắc rối vừa qua. Nhiều người sau các lần va chạm, khi ra đường gặp tôi vẫn cười chào vui vẻ. Tôi dần quen với hoàn cảnh kỳ quặc này.

Hai sĩ quan CA tiếp tôi tự giới thiệu là S, thuộc CA TP và T, người của Sở CA tỉnh, cả hai độ tuổi trên dưới 40. S da ngăm đen, ít nói; phụ trách ghi biên bản. T người Bắc, có vẻ cởi mở, là người đặt câu hỏi. Trong câu chuyện ngoài lề, T nói đã biết tôi từ hơn 10 năm trước, lúc tôi còn ở Bảo Lộc và anh ta xuống đó công tác.

Mở đầu T hỏi tôi có biết lý do tại sao CA triệu tập tôi làm việc lần này không. Tôi trả lời không. T gặng hỏi có thật không và mấy hôm nay có đi đâu không. Tôi nói ba hôm nay tôi chỉ ở nhà làm vườn và không biết có việc gì xảy ra. T nói: Vậy thì tôi nói cho anh biết, Bùi Minh Quốc đã bị công an bắt giữ 2 hôm nay và khi khám nhà Quốc, CA đã tìm thấy tập nhật ký của anh. T rút trong kẹp hồ sơ tập nhật ký đưa cho tôi và hỏi đây có phải là tập nhật ký của tôi không.

Sự việc này đối với tôi quả thật bất ngờ. Tôi cầm lật sơ qua tập nhật ký có tiêu đề Nhật ký Tiêu Dao Bảo Cự viết trên giấy trắng khổ lớn. Ðây là bản photo tôi đã tặng Quốc từ cuối năm ngoái, gồm 3 phần đóng kẹp riêng, dày đến gần 100 trang chữ viết tay. Chẳng cần suy nghĩ tính toán, tôi xác nhận ngay đây là nhật ký của tôi.

Suốt buổi làm việc, T đặt nhiều câu hỏi tập trung xác minh các vấn đề: Thời gian viết, mục đích, động cơ viết nhật ký? Có ai bảo viết và tác động khi viết không? Ðã phổ biến chưa? Vợ có biết không? Dùng tư liệu nào để viết? Ðã đưa cho ai xem?

Thật là những câu hỏi lạ lùng nhất từ xưa đến nay mà tôi đã được nghe về việc viết nhật ký. CA có khác. Và chắc tập nhật ký của tôi đối với họ đặc biệt quan trọng nên họ đã truy hỏi tôi những việc riêng tư nhất một cách thô bạo không cần che dấu. Trong khi đặt câu hỏi, T cố gắng giải thích thêm nhật ký (NK) của tôi không phải là NK bình thường mà là NK chính trị, có liên quan nhiều sự kiện chính trị quan trọng và ghi cả việc làm của cơ quan và cán bộ lãnh đạo CA.

Tôi nói ngay đáng lý ra tôi không trả lời các câu hỏi trên vì viết nhật ký là một việc hoàn toàn riêng tư, không có gì vi phạm pháp luật. Tuy nhiên vì có thiện ý muốn cùng CA làm rõ một số sự việc nên tôi sẽ trả lời một số câu hỏi cần thiết. Tôi nói thế vì tôi hiểu khi đã thu được tập nhật ký, CA đã biết thêm rất nhiều điều quan trọng về chúng tôi mà trước đây họ chưa biết, hoặc biết mơ hồ hay có nhiều nghi vấn. Việc họ biết vừa có điều bất lợi nhưng cũng có điều lợi vì giúp làm sáng tỏ những nghi vấn nguy hiểm mà lâu nay họ vẫn đặt ra với chúng tôi. Vả lại, không dễ gì không trả lời các câu hỏi của CA trong trường hợp này.

Tôi nói tôi viết NK là để ghi lại những sự kiện, tình cảm, suy nghĩ của tôi trong một giai đoạn mà tôi cho là quan trọng trong đời mình. Chả ai bảo tôi viết và dĩ nhiên không ai có thể tác động đến tôi. Việc viết NK vợ tôi có biết và tôi có đưa cho 3 người bạn thân của tôi xem là Bùi Minh quốc, Hà Sĩ Phu, Mai Thái Lĩnh và hai người bạn có liên quan cũng có xem là anh em Huỳnh Nhật Hải, Huỳnh Nhật Tấn. Những việc này tôi đã có ghi rõ trong NK. T còn đặt câu hỏi cụ thể đưa cho ai, thời gian nào, tại đâu, ai biết. Tôi nói làm sao tôi nhớ chính xác khi sự việc đã xảy ra hơn nửa năm rồi. T bảo cứ nói khoảng ngày tháng cũng được. Thực ra những việc này tôi cũng đã có ghi trong NK nhưng nay không nhớ chính xác nên tôi nói đại.

Ðưa cho Quốc 3 đợt:

 

  • Ðợt 1 khoảng 20/11/96 tại nhà tôi.
     
  • Ðợt 2 khoảng 30/11/96 tại nhà Quốc.
     
  • Ðợt 3 khoảng 22/12/96 tại nhà Quốc.
Ðưa cho Lĩnh 2 đợt:

 
  • Ðợt 1 khoảng 29/11/96 tại nhà Lĩnh.
     
  • Ðợt 2 khoảng 23/12/96 tại nhà Tấn.
Ðưa cho HSP 1 lần khoảng cuối tháng 12/96 lúc HSP mới ở tù về. Tấn và Hải do Lĩnh đưa đọc.

Ngoài ra tôi không phổ biến cho ai khác. Cuối bản khai, T yêu cầu tôi cam đoan một việc khá kỳ cục là NK do tôi viết thời gian từ 11/11/96 - 18/12/96 (thời gian này đã ghi rõ trong NK) và nội dung do chính tôi viết. Tôi hiểu CA có lý do để yêu cầu việc kỳ cục này vì có liên quan đến nhiều chuyện điều ra, xác minh các sự việc sau này.

Buổi làm việc chấm dứt lúc 5 g chiều và T hẹn tôi 8g sáng mai lên làm việc tiếp.


Thứ bảy 5/7/97

Suốt ngày làm việc này, T tập trung hỏi mấy vấn đề:

 
  • Tôi đã photo NK mấy bản, ngoài những người bạn trên còn gởi cho ai khác?
     
  • Ðã chuyển ra nước ngoài để công bố chưa?
     
  • Mục đích khi đưa cho bạn bè xem NK để làm gì?
     
  • Nội dung viết NK có đúng sự thật không, có gì bịa đặt không?
Trước sau tôi luôn khẳng định tôi chỉ photo thêm 3 bản giao cho 3 người bạn thân trên chứ không chuyển cho ai khác, và cũng chưa có ý định công bố. Mục đích tôi đưa NK cho bạn bè để họ xem cho biết và chia sẻ với bạn về khó khăn của mình. Ðó là quyền tự do cá nhân của tôi. Dĩ nhiên khi viết NK, tôi ghi một cách trung thực những sự việc xảy ra, tình cảm suy nghĩ của mình nhưng có thể có việc tôi ghi nhận không hoàn toàn chính xác và đầy đủ như trong NK có việc tôi cũng đã tự đính chính.

Khi tranh luận về quyền tự do cá nhân trong việc viết và phổ biến NK, T nhiều lần phân tích về tính chất đặc biệt của NK của tôi. Anh ta nói đùa phải gọi NK của tôi là NK chính trị hay NK trinh thám vì nhiều đoạn rất hấp dẫn. Anh ta nói thêm khi đọc NK, anh ta cảm thấy quý trọng tình bạn giữa một số anh em chúng tôi, cũng như nhân cách mà chúng tôi đã bộc lộ qua những sự việc ghi trong NK. Tuy nhiên anh ta cho rằng viết và phổ biến NK như thế là vi phạm pháp luật, cụ thể điều 101 bộ luật Tố tụng hình sự. Anh ta lấy cuốn luật, đọc điều khoản này và đưa cho tôi xem lướt qua.

Bộ luật Tố tụng hình sự ghi: “Ðiều 101: Không được tiết lộ bí mật về điều tra. Ðiều tra viên, kiểm soát viên phải báo trước cho người tham gia tố tụng không được tiết lộ bí mật về điều tra. Việc báo này phải được ghi vào biên bản.

Ðiều tra viên, kiểm soát viên hoặc người tham gia tố tụng tiết lộ bí mật về điều tra thì tùy trường hợp phải chịu trách nhiệm theo các điều 92, 93, 222, 223, 262, 263 Bộ luật hình sự.”

Tôi phản bác ngay tôi không vi phạm gì cả vì trong lần điều tra trước mà nhiều nội dung tôi đã ghi lại trong NK, không ai báo trước cho tôi biết không được tiết lộ bí mật về điều tra và điều này cũng không được ghi vào biên bản nào như luật định.

Buổi trưa tôi về xem kỹ lại điều khoản này và thấy rằng điều khoản 101 đó không liên quan gì đến tôi cả. Các đối tượng bị ràng buộc bởi điều khoản này là điều tra viên, kiểm soát viên và người tham gia tố tụng. Người tham gia tố tụng bao gồm bị can, bị cáo, người bào chữa, người bị tạm giữ, người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án, người bảo vệ quyền lợi của đương sự, người làm chứng, người giám định và người phiên dịch. Bộ luật ở chương III định nghĩa rõ từng loại người này và rõ ràng tôi không thuộc loại người nào trong số đó cả.

Buổi sáng tôi chỉ phản bác sơ qua nhưng buổi chiều, sau khi xem xét lại bộ luật, tôi phân tích kỹ và chứng minh tôi không bị ràng buộc bởi điều này, nhưng T và S vẫn khăng khăng là tôi vi phạm. Họ đặt câu hỏi và cố tình buộc tôi thừa nhận đã vi phạm điều 101 để ghi vào biên bản, nhưng tôi kiên quyết không thừa nhận nên cuối cùng họ ghi kiểu nước đôi là việc tôi làm có vi phạm nhưng lúc đó tôi chưa biết điều 101 này và tôi cũng chưa được thông báo việc không được tiết lộ điều tra. Sau đó họ còn thông báo và ghi rõ vào biên bản từ đây về sau tôi không được tiết lộ bí mật điều tra, nếu vi phạm tôi phải hoàn toàn chịu trách nhiệm. Chắc họ sợ tôi lại tiếp tục ghi NK. Quả thật họ rất khó chịu và phiền lòng về ngòi bút của tôi.

T yêu cầu tôi thu hồi 2 bản NK mà Lĩnh và Tụ còn giữ. Ban đầu tôi nói CA muốn lấy cứ tự đi lấy, nhưng T nói CA cũng không muốn làm to chuyện, không muốn phiền đến Lĩnh và Tụ nên tôi đồng ý sẽ tự thu hồi. Ðây cũng là dịp để tôi chính thức đi gặp 2 người bạn này.

Cuối ngày làm việc, ngoài việc ký biên bản ghi lời khai, T còn yêu cầu tôi viết một tờ tường trình về các việc liên quan đến tập nhật ký như họ đã hỏi, và yêu cầu tôi cam đoan là chưa phổ biến và cũng sẽ không phổ biến NK trong nước cũng như nước ngoài, nếu không tôi phải chịu trách nhiệm theo điều 101 Bộ luật Tố tụng hình sự. T còn đề nghị tôi lấy tư cách nhà văn để cam đoan. Tôi nói tôi làm việc với CA trên tư cách công dân chứ không phải nhà văn, vả lại tôi không tự cho mình là nhà văn mà chỉ là một người cầm bút. T nói anh ta rất trọng nhà văn còn công dân thì bây giờ cũng có quá nhiều công dân “ba búa”, trộm cắp, xì ke ma túy đủ cả. Anh ta cứ nằng nặc yêu cầu tôi cam đoan với tư cách nhà văn. Tôi thấy hóa ra nhà văn đối với CA cũng có giá phần nào nên tôi xiêu lòng viết theo ý anh ta.

Trong suốt một ngày rưỡi làm việc, T và tôi trao đổi khá nhiều chuyện điều tra cũng như chuyện ngoài lề. T tỏ ra cởi mở và có thái độ thân thiện, hỏi thăm tôi chuyện gia đình, vườn tược. Anh ta bảo tôi xòe tay ra cho anh ta xem và bảo tay tôi có lao động nhưng không chai bằng tay anh ta (lúc này anh ta gọi tôi bằng anh và xưng em). T nói khi nào có việc đi ngang sẽ ghé vào thăm nhà tôi cho biết. Tôi nói tôi rất sẵn lòng.

Buổi chiều khi ra về tôi thấy Quốc đứng trước cửa phòng ở khu nhà bên kia sân, nhưng Quốc không nhìn về phía tôi. Mặt anh đượm vẻ ưu phiền, nhìn về phía trước, nhưng hình như không thấy gì cả. Chắc anh đang căng thẳng về chuyện thẩm vấn. Chiều hôm qua, tôi cũng thấy cô Thục, vợ Quốc đang mặc áo mưa nên không biết Thục có thấy tôi không vì Thục không chào và tôi cũng không tiện gọi. Sau đợt thẩm vấn này tôi sẽ gặp Thục để hỏi chuyện Quốc. T đã bảo tôi tạm ngưng làm việc, khi cần sẽ gọi tiếp. Tôi đoán họ chỉ tạm ngưng vài ngày vì còn khối chuyện để thẩm vấn liên quan đến NK của tôi.


Chủ nhật 6/7/97

Sáng nay tôi định đến hỏi thăm cô Thục về chuyện Quốc bị bắt giữ, sau đó đến Lĩnh và Tụ để lấy lại 2 tập NK. Ðến cửa hàng bán búp bê của Thục ở đường 3/2, tôi ngạc nhiên thấy Quốc đang đứng ở đó trông hàng cho vợ.

Chúng tôi vui mừng bắt tay nhau. Quốc cho biết đã được thả chiều hôm qua sau 3 ngày bị tạm giữ theo đúng luật. Quốc nói chuyện có vẻ dè dặt vì CA đã bắt Quốc không được tiết lộ bí mật điều tra theo điều 101 Bộ luật tố tụng hình sự. Tôi cười nói thì CA cũng bắt tôi cam đoan như thế. Tuy vậy Quốc và tôi cũng trao đổi với nhau một số tình hình. Cái quái gì là bí mật điều tra với không bí mật điều tra. Chúng tôi có thể tranh luận đến cùng với CA về chuyện này theo lý luận và pháp luật, ngoại trừ việc “lý kẻ mạnh bao giờ cũng thắng”. Mà kẻ mạnh ở đây lại có chỗ yếu chí tử là không dám công khai dù có bộ máy trấn áp và pháp luật trong tay.

Quốc cho biết anh bị bắt khoảng 3g chiều ngày 2/7 tại bến xe TP ÐL lúc mới từ Sài Gòn lên. Vừa xuống xe, hai CA mặc sắc phục chặn Quốc lại, chào, đưa thẻ CA và tuyên bố bắt giữ Quốc vì Quốc vi phạm pháp luật, sau đó đưa Quốc về trụ sở CA TP LÐ. Khám xét trong hành lý của Quốc, CA tìm thấy cuốn Ðêm giữa ban ngày của Vũ Thư Hiên mới xuất bản ở Pháp và mấy cuốn sách của Lữ Phương gởi tặng Quốc, Tụ và tôi. Việc này phạm vào điều 82 Bộ luật Hình sự là tuyên truyền chống chế độ XHCN: Thật là đủ thứ vi phạm (?)

Quốc đúng là một văn nghệ sĩ lãng mạn làm cách mạng tài tử. Ðúng hơn anh là một con người luôn muốn sống tự do và hoàn toàn thiếu cảnh giác, không quan tâm đến các thủ đoạn chính trị. Cũng như Tụ và tôi, Quốc đã bị bao vây, ngăn chặn, giám sát chặt chẽ từ ngày 25/4/97, nhưng vừa rồi Quốc đi Sài Gòn đã đến thăm Hoàng Minh Chính khi nghe tin ông mới ở Hà Nội vào. Hoàng Minh Chính là nhân vật số 1 của vụ “xét lại chống Ðảng” hồi những năm 60, mới ở tù ra và hiện là người bất đồng chính kiến hàng đầu ở Hà Nội. Khi Quốc đến thăm Hoàng Minh Chính, Quốc đã bị CA theo dõi, vào tận nhà buộc Quốc phải rời khỏi nhà Hoàng Minh Chính. Thế mà khi Quốc lên Ðà Lạt, vẫn cứ mang những cuốn sách kia trong hành lý. Ðúng là giỡn mặt CA.

Ðêm 2/7 Quốc bị giữ ở trụ sở CA TP để lấy lời khai sơ khởi. Sáng hôm sau CA đưa Quốc về nhà để lấy thêm một số tài liệu khác Quốc nói còn giữ ở nhà. Khi Quốc vào phòng ngủ, một sĩ quan CA đã xộc theo và tìm thấy phần 1 cuốn NK của tôi để trên bàn ngủ. Anh ta vớ lấy và lập tức đọc ngấu nghiến ngay tại chỗ. Anh ta đọc say mê đến độ Quốc 5 lần phản đối mà anh ta vẫn không trả. Cuối cùng khi Quốc phản đối quyết liệt, anh ta buộc Quốc phải nộp NK của tôi. Quốc kiên quyết từ chối vì đây là NK, một việc hoàn toàn riêng tư thuộc quyền tự do cá nhân và Quốc không thể giao nộp NK của bạn cho CA được. Viên sĩ quan CA tuyên bố nếu Quốc không nộp, CA sẽ lấy lệnh xét nhà và tịch thu. Quốc cứng rắn giữ lập trường. Thế là CA về lấy ngay lệnh khám xét nhà của Viện Kiểm sát và tiến hành khám xét, tịch thu thêm một số tài liệu của Quốc, và lấy được thêm 2 phần còn lại NK của tôi, lại còn thêm tập bút ký Hành trình cuối đông của tôi viết năm 88 về chuyến đi xuyên Việt của đoàn Văn nghệ Lâm Ðồng và tạp chí Langbian cùng với nhà thơ Hữu Loan. Thế là CA có đủ trọn bộ tất cả những gì tôi đã viết.

Ðúng là tôi và Quốc có duyên nợ với nhau. Từ khi chúng tôi gặp nhau năm 1987 để thành lập Hội Văn nghệ Lâm Ðồng, 10 năm qua biết bao nhiêu sự cố xảy ra đều có liên quan đến tôi và Quốc. Chúng tôi có xuất thân, hoàn cảnh và quá trình hoàn toàn khác nhau, nhưng có lẽ điểm tương đồng quan trọng là nhiệt huyết đối với đất nước, tự do, và luôn sục sôi tinh thần phản kháng. Từ điểm chung này, trong hoàn cảnh hiện nay, chúng tôi và một số người khác đã có phản ứng giống nhau và bị quy là phản động. Dù sao tôi cũng không đến nỗi cô đơn.

Nói chuyện với Quốc khoảng 1 tiếng đồng hồ, tôi từ giã Quốc sang gặp Lĩnh. Nhà Lĩnh có hiệu sách gần đối diện với cửa hàng búp bê của vợ Quốc. Lĩnh đã biết việc Quốc bị bắt giữ nhưng chưa biết việc CA thu NK và đang thẩm vấn tôi. Tôi nói vắn tắt chuyện thu hồi NK Lĩnh đang giữ, Lĩnh bận khách nên hẹn hôm sau sẽ đưa lại tôi bản NK. Tôi tiếp tục đến nhà Tụ.

Tụ đã biết tin về Quốc và chuyện liên quan đến NK của tôi. Tuy nhiên khi tôi nói việc thu hồi NK, Tụ lại bảo đã giao trả tôi từ năm ngoái sau khi đọc xong chứ không giữ. Việc này đã quá lâu nên tôi cũng phân vân, tôi cứ đinh ninh là Tụ đang giữ. Sau đó tôi về nhà tìm quả vẫn còn bản NK Tụ đã trả. Tụ nói tối hôm qua vợ chồng Tụ rất lo về việc tôi bị gọi hỏi về chuyện NK. Tụ không muốn có bất cứ rắc rối gì xảy ra thêm đối với chúng tôi sau chiến dịch CA bao vây, ngăn chặn, giám sát Tụ, Quốc và tôi. Tụ trách Quốc đã quá thiếu cảnh giác, vô tình tạo cớ cho CA gây khó khăn thêm. Tụ chua chát nhận xét việc CA tịch thu được NK của tôi là một thắng lợi lớn của họ, vì họ sử dụng một đội CA điều tra 2 năm chưa chắc đã tìm được nhiều tư liệu về chúng tôi như thế. Tôi nói cho Tụ yên tâm là việc CA thu được NK cũng có điều lợi là chứng tỏ chúng tôi không có tổ chức gì, không tham gia tổ chức nào và không làm gì sai trái mà chỉ thực hiện tự do tư tưởng, tự do ngôn luận của người cầm bút. Tụ vẫn phiền lòng và nói tự dưng lại cống nộp cho CA mọi bí mật, riêng tư vì NK của tôi ghi khá chi tiết và trung thực mọi chuyện. Vợ Tụ còn nói tôi quá thật thà khi ghi NK. Biết sao được. Tôi phải “thật thà” khi ghi NK, và tôi muốn ghi thật chi tiết để sử dụng sau này vì trí nhớ tôi không được tốt.

Ðã bị bắt, ra tòa và ở tù 1 năm, rõ ràng Tụ rất ngán chuyện bị thẩm vấn. Tụ ngại vì NK của tôi CA lại tiếp tục gọi hỏi nữa trong khi Tụ muốn yên ổn để suy nghĩ về những tác phẩm quan trọng sẽ viết.


Thứ hai 7/7/97

Yến và tôi quyết định đi Ðức Trọng gặp chị dâu của tôi để hỏi xem năm nay anh tôi có về đây tổ chức giỗ ba chúng tôi không vì sắp đến ngày giỗ. Bàn thờ ba tôi đặt ở nhà anh vì anh là con trai đầu và hiện nay anh đang ở Sài Gòn chăm sóc mẹ. Chị tôi cho biết anh tôi đã nhắn là sẽ về.

Lúc chúng tôi ra khỏi cổng đã thấy có 2 người đi Honda bám theo từ xa nhưng khi chạy xuống bờ hồ, thay vì quẹo phải để ra phố như thường lệ, chúng tôi lại quẹo trái. Khi xuống đầu đèo Prenn để đi Ðức Trọng, chúng tôi không thấy ai theo. Không biết 2 người theo dõi đã bị lạc hay có cách theo dõi khác. Dù sao tôi vẫn luôn cho là bất cứ lúc nào cũng có người theo dõi. Vả lại chúng tôi cũng không làm điều gì để phải sợ ai.


Thứ ba 8/7/97

Tôi đến Lĩnh để lấy lại tập NK. Lĩnh nói đã đọc kỹ lại NK và thấy cũng không có gì phải ngại, kể cả trường hợp NK được công bố cũng không sao. Tuy nhiên Lĩnh nhận xét nếu NK được công bố, CA chắc sẽ rất phiền vì trong đó ghi lại tất nhiều “trò mèo” của CA, do đó chắc họ rất ngại, đặc biệt là khi NK được công bố ở nước ngoài, nên họ sẽ cố sức ngăn chặn.

Tôi nói chuyện với Lĩnh chừng 15 phút rồi lấy NK, cáo từ ra về vì không muốn Chi Minh, vợ Lĩnh phiền. Tôi thông cảm tâm trạng của Chi Minh, vì không phụ nữ nào lại muốn chồng và gia đình mình bị phiền phức, mà vì liên quan đến tôi, Lĩnh đã bị phiền phức nhiều dù dĩ nhiên Lĩnh có vai trò của mình chứ không phải chỉ vì chuyện liên quan đến tôi. Tôi biết Lĩnh rất khó xử trong nhiều trường hợp, kể cả Quốc, Tụ và tôi cũng thế, vì mọi chuyện đều liên quan đến gia đình, vợ con. Việc chúng tôi làm, ngoài điều để được sống như một con người tự do, chúng tôi chỉ mang lại phiền lụy cho bản thân và gia đình, trong khi bao nhiêu người khác đang lo kiếm sống, làm giàu và hưởng thụ. Chấp nhận dấn thân trong hoàn cảnh này quả thật không dễ dàng.


Thứ sáu, thứ bảy 11,12/7/97

CA triệu tập làm việc tiếp. Bắt đầu từ đây chỉ có S làm việc, vừa hỏi vừa ghi biên bản, không thấy T xuất hiện nữa.

Ngày đầu S hỏi về các cuộc điện thoại do người ở nước ngoài gọi về tôi đã ghi trong NK. Tôi biết CA muốn lấy lời khai của tôi về việc này vì họ không thể thú nhận đã nghe lén điện thoại, và cũng không thể căn cứ và NK để đưa vào hồ sơ chính thức vì NK không phải là một văn bản có tính cách pháp lý. Qua cách đặt câu hỏi, tôi càng khẳng định CA đã nghe lén điện thoại của tôi dù có thể họ nghe và thu không đầy đủ (có thời gian họ thu 100%).

Ngày sau, S lại đề cập tính chất vi phạm tiết lộ bí mật điều tra trong NK của tôi và yêu cầu tôi giao nộp NK. Tôi phản bác như đã từng nói lần trước. S khăng khăng cho là tôi vi phạm và phải giao nộp, nhưng chỉ cần giao nộp bản sao, còn bản chính tôi có thể giữ lại, lý do bản sao có tính chất và mục đích phổ biến. Tôi thấy đây cũng là một nhượng bộ của CA và dù sao họ cũng không phải quá thô bạo. Tuy nhiên tôi nói chỉ giao nộp bản sao vì CA bắt buộc chứ tôi không tự nguyện và yêu cầu ghi điều này vào biên bản. S đồng ý.

Tôi hỏi S CA đến nhà tôi thu NK hay tôi mang đến, nếu cần cứ đến nhà tôi thu, tôi chẳng ngại gì cả. S nói làm gì cho căng thẳng, tôi mang đến là được rồi. Tôi yêu cầu khi tôi giao nộp, CA phải làm biên bản rõ ràng. S nói tất nhiên như vậy.

Tôi hẹn lần làm việc tới tôi sẽ mang NK đến và yêu cầu thứ hai 14/7/97 nghỉ làm việc để tôi đi Ðức Trọng dự giỗ ba tôi. S nói để xin ý kiến và sau đó trở lại nói đồng ý để tôi nghỉ thứ hai, thứ ba sẽ làm việc tiếp.


Thứ hai 14/7/97

Tôi và Yến ra chợ mua một ít trái cây và rau cải để mang đi Ðức Trọng. Vẫn có người theo dõi nhưng khi xuống đèo Prenn không thấy theo nữa. Tôi hiểu CA đã có biện pháp kiểm tra ở Ðức Trọng. Cho họ tha hồ kiểm tra. Tôi chỉ đi ăn giỗ. Dù sao Yến vẫn không lúc nào thoải mái vì bất cứ ở đâu, lúc nào cũng có người rình rập. Thật mỉa mai khi chế độ này lúc nào cũng giương cao ngọn cờ độc lập, tự do, hạnh phúc.


Thứ ba 15/7/97

Tiếp tục làm việc với CA. Tôi mang theo 2 bản NK photo để giao nộp CA. S làm biên bản, tôi yêu cầu ghi rõ lý do CA bắt buộc giao nộp, nhưng S chỉ ghi là giao nộp theo tinh thần biên bản ghi lời khai ngày 12/7/97, trong đó đã có ghi việc này. Ðó cũng là một cách né tránh nhưng tôi thấy thế cũng được, vì dù muốn họ cũng không thể né tránh chuyện tịch thu NK của tôi.

Sau đó S đặt những câu hỏi liên quan đến Mai Thái Lĩnh. Trước hết là việc Lĩnh đến nhà tôi lấy chiếc cặp tài liệu hồi cuối năm ngoái. Do giữa lời khai của Lĩnh và của tôi lần trước có khác biệt đôi chút so với những điều tôi ghi trong NK nên CA muốn xác minh cho thật rõ, chủ yếu là quy trách nhiệm của Lĩnh trong vụ này. Trước sau tôi vẫn khẳng định Lĩnh không biết gì trước về chiếc cặp, không biết tài liệu gì trong cặp, Lĩnh không tự ý đến lấy mà chỉ do vợ tôi nhờ. Họ muốn chứng minh Lĩnh là tòng phạm và dùng việc này để gây sức ép, truy bức Lĩnh khi cần thiết.

S còn hỏi về 2 ý của Lĩnh mà tôi đã ghi trong NK. Lĩnh nói đại ý: Một ngàn người ở nước ngoài ủng hộ không bằng 10 người trong nước và hiện nay ai ở tù người đó ráng chịu để những người ở ngoài lo việc khác, duy trì phong trào. S hỏi tôi hiểu như thế nào về 2 ý này của Lĩnh.

Tôi nói tôi chỉ ghi vắn tắt, đã lâu tôi quên, nhưng theo tôi hiểu Lĩnh muốn nói trong việc đấu tranh cho dân chủ, lực lượng trong nước đóng vai trò quyết định, và phong trào ở đây ý nói sự đòi hỏi dân chủ của người dân. S hỏi gặng phong trào gì, do ai khởi xướng, tổ chức, hoạt động ra sao, có bao nhiêu người tham gia, gồm những ai. Rõ ràng Nhà nước rất sợ chuyện này, đó là vấn đề tổ chức. Tôi nói “phong trào” chỉ là một từ chúng tôi quen dùng, chỉ một việc có nhiều người đồng tình, ủng hộ như phong trào chống tham nhũng, phong trào thực hiện nếp sống mới, kế hoạch hóa gia đình... chứ chẳng ai khởi xướng, tổ chức cả.

S hỏi tôi có đồng quan điểm với Lĩnh về việc so sánh người trong nước và người ở nước ngoài ủng hộ đấu tranh cho dân chủ không. Tôi nói mỗi nơi đều có tầm quan trọng riêng nhưng lực lượng trong nước đóng vai trò quyết định. S hỏi có bao nhiêu người có cùng quan điểm về việc đấu tranh cho dân chủ như tôi. Tôi nói theo tôi hiểu có nhiều, kể cả cán bộ, Đảng viên và người dân thường. S yêu cầu kể tên những người đó. Tôi nói tôi chỉ biết như thế, không kể tên cụ thể được.

Trong NK có viết “Nhà nước phi dân chủ”, S yêu cầu tôi giải thích cụ thể về điều này. Tôi khẳng định Nhà nước này phi dân chủ, thể hiện qua việc trấn áp tự do tư tưởng, tự do ngôn luận đối với tôi và một số bạn bè, ngoài ra còn thể hiện qua nhiều việc khác như bầu cử, khiếu nại, khiếu tố của công dân, giáo dục cho người nghèo, tự do cư trú và làm ăn sinh sống, việc nhập cư vào các thành phố lớn...

Về vấn đề “Nhà nước phi dân chủ” này, sau khi báo cáo biên bản ghi lời khai cho cán bộ lãnh đạo nào đó, buổi sau S yêu cầu tôi tự viết một bản tường trình giải thích về việc “Nhà nước phi dân chủ”. Tôi không ngần ngại viết luôn 2 trang phân tích các vấn đề trên, đặc biệt là việc bầu cử và ứng cử. Còn vài ngày nữa, đến 20/7 này, Nhà nước tổ chức bầu Quốc hội khóa X. Mấy tháng trước khi bầu mà dân đã biết rõ QH có 80% Đảng viên, cơ cấu ra sao, danh sách ứng cử viên từng ngành, trung ương và địa phương đã có, số tự ứng cử chỉ loe ngoe vài người. Vậy làm sao gọi là dân chủ được. Vẫn là “Đảng cử dân bầu” thôi.

Có thể CA sẽ ngạc nhiên khi đọc bản tường trình của tôi. Chắc họ nghĩ tôi sẽ né tránh, biện minh cho cách viết mà họ nghĩ là xúc phạm Nhà nước của tôi trong NK. Ðâu phải lần đầu tôi phê phán Nhà nước và ở đâu, lúc nào tôi cũng nói điều mình nghĩ.

Ngày 16 - 17/7/97, S yêu cầu tôi nói rõ về các mối quan hệ của tôi trong tỉnh, trong nước và ngoài nước. Quan hệ với ai, lúc nào, lý do, ở đâu.

Tôi nói về những người đã có đề cập trong NK, S ghi biên bản trước, sau đó lại yêu cầu tôi viết bản tường trình riêng. Cứ kiểu này, CA có thể thẩm vấn tôi quanh năm không hết chuyện.

Tôi viết vắn tắt:

Ở Ðà Lạt và Lâm Ðồng:

 
1. Bùi Minh Quốc
 		 Quen biết 1987 tại Hội Văn nghệ
 
2. Hà Sĩ Phu
 		 1988 -
 
3. Mai Thái Lĩnh
 		 1988 -
 
4. Trần Minh Thảo
 		 1964 tại Ðại học Huế
 


Trong nước :

 
1. Nguyễn Ngọc Lan
 		 1972 tại Sài Gòn
 
2. Hoàng Phủ Ngọc Tường
 		 1966 tại Huế
 
3. Phan Ðình Diệu
 		 1995 tại Hà Nội (biết qua HSP, BMQ, không quen)
 
4. Hoàng Tiến
 		 1996 tại Hà Nội (biết qua HSP, BMQ, không quen)
 


Ngoài nước :

 
1. Phạm Ngọc Lân (anh vợ)
 		 1970; Qua Pháp 1980, về nước 1 lần 1993
 
2. Nguyễn Gia Kiểng (Pháp)
 		 1993 (biết qua anh Lân)
 
3. Ðinh Quang Anh Thái (Mỹ)
 		 1995
 
4. Ðoàn Giao Thủy ( Pháp?)
 		 1996
 
5. Yên Phong - báo Thiện Chí (Ðức)
 		 cuối năm 1996
 
6. Hùng - báo Tự Do
 		 1996
 
7. Trần Ngọc Tuấn (Tiệp)
 		 cuối 1996
 
8. Nguyễn Văn Thắng (Mỹ)
 		 1996 (Phóng viên đài Chân Trời Mới)
 
9. Ngọc Hân (Úc)
 		 1996 (Phóng viên đài Australia)
 

(Những người này chủ động liên hệ với tôi.)

Sắp đến ngày bầu cử nên cuối buổi làm việc S nói sẽ nghỉ vài hôm để lo công tác bầu cử, sau đó CA sẽ triệu tập tôi làm việc tiếp.

Trước bầu cử 2 hôm, tổ trưởng dân phố đến mời tôi đi họp ở khu phố về bầu cử. Một số cán bộ Đảng ủy phường đến chỉ đạo họp, gặp tôi thăm hỏi chuyện trò bình thường, còn mời tôi lên hàng ghế đầu ngồi. Không biết dân trong khu phố đang dự họp nghĩ gì. Tôi biết rõ chính ở phòng họp này, nhiều lần cán bộ họp dân đã tố cáo tôi là phản động, chống lại Nhà nước và chế độ XHCN, nói xấu Bác Hồ... Có cán bộ về hưu dự họp còn yêu cầu bỏ tù tôi.

Chuyện bầu cử đúng là vẫn “Đảng cử dân bầu”, “dân chủ gấp triệu lần bầu cử kiểu tư sản”. Lâm Ðồng kỳ này được phân bổ 6 đại biểu, cơ cấu nói rõ: 1 do trung ương giới thiệu về, 1 là lãnh đạo UBND tỉnh, 2 nữ, 2 dân tộc. Tỉnh chia ra 2 khu vực bầu cử. Mỗi khu vực ứng cử 5, bầu 3, dôi ra 2 người để dân lựa chọn. Số dôi này là nữ và 2 dân tộc. 2 đại biểu của trung ương và lãnh đạo tỉnh bắt buộc phải trúng, còn dân tộc và nữ ai trúng cũng được, vì đã được lựa chọn kỹ đủ tiêu chuẩn và đều là phe ta cả. Kết quả đã thấy trước khi bầu.

Chả trách trong ngày bầu cử, nhiều người dân đi bầu hỏi nhau bầu mấy bỏ mấy, rồi đi luôn vô phòng phiếu, chẳng cần biết ai là ai. Người dân đã quá quen chuyện này bao nhiêu năm nay, chẳng mấy ai quan tâm tìm hiểu. Họ bầu cho xong chuyện để tránh phiền phức. Chính kiểu bầu cử này đã làm cho người dân thui chột ý thức dân chủ, thật đáng buồn. Vả lại mọi việc đều đã được sắp xếp và họ không thể cưỡng lại được.

Trước và sau bầu cử tôi được nghỉ mấy ngày để làm vườn. Kể cũng tốt.


Thứ hai, tư , năm 22, 23, 24/7/97

Bầu cử xong, 22/7 CA triệu tập tôi làm việc tiếp. Ðợt này S lại hỏi về chuyện người ở nước ngoài gọi điện về cho tôi hồi 2 tháng cuối năm ngoái, đi sâu vào chi tiết nội dung và hỏi về việc tôi được trao giải thưởng của tổ chức Human Rights Watch Asia.

S hỏi kỹ về số lần người ở nước ngoài gọi về. Tôi nói đại Nguyễn Gia Kiểng gọi nhiều nhất, 4-5 lần gì đó, những người khác 1-2 lần. S không chịu, nói đã đọc NK của tôi kỹ và thống kê Kiểng gọi 8 lần. Tôi nói làm gì nhiều thế, chắc anh kể cả những lần Kiểng gọi nhưng không gặp, tuy nhiên anh đã thống kê anh cứ ghi, điều đó đối với tôi có quan trọng gì. Người khác gọi điện thoại cho tôi mà tôi cũng phạm pháp sao.

Sau đó S yêu cầu tôi tóm tắt nội dung nói chuyện điện thoại với từng người. Tôi nói rất vắn tắt mặc dù tôi đã xem lại NK nên biết rõ nội dung nói chuyện, còn nếu không bố ai mà nhớ được những câu chuyện đã nói gần một năm qua.

Ngày hôm sau nói về chuyện giải thưởng. Trong NK tôi có ghi hồi cuối năm ngoái Nguyễn Gia Kiểng có báo cho tôi biết tôi được trao giải thưởng của tổ chức Human Rights Watch Asia, giải thưởng hàng năm dành cho nhữngngười cầm bút đấu tranh cho nhân quyền, bị bức hại về chính trị. Kiểng hỏi tôi có muốn công bố việc đó không, tôi trả lời nếu đây là một giải thưởng quốc tế có uy tín cứ việc công bố, vì tôi muốn việc gì cũng quang minh chính đại và tôi không có gì phải giấu giếm cả. Kiểng nói để anh em bên ngoài bàn lại và sẽ báo cho tôi sau nhưng sau đó tôi bị cắt điện thoại và mất liên lạc.

S đặt nhiều câu hỏi chung quanh vấn đề này: Tổ chức HRWA là tổ chức gì, mục đích tôn chỉ ra sao? Tại sao trao giải thưởng cho tôi, nhằm mục đích gì, căn cứ vào đâu để trao giải? Kết quả trao giải cụ thể cho tôi như thế nào?

Tôi trả lời tôi không trực tiếp biết về tổ chức này. Theo Kiểng nói đây là một tổ chức quốc tế nhằm tôn vinh những người cầm bút đấu tranh cho nhân quyền ở khắp nơi trên thế giới, không phân biệt quốc gia và chế độ chính trị. Có nhiều người Cộng sản cũng được trao giải thưởng của tổ chức này. Có thể họ trao giải cho tôi căn cứ vào những tác phẩm và bài báo của tôi đăng tải ở nước ngoài mà họ đánh giá phù hợp với mục đích tôn chỉ của họ. Sau khi tôi mất liên lạc với Kiểng, tôi không nhận được tin tức gì thêm và không có thông tin chính thức gì từ tổ chức này.

Mọi chuyện lại làm theo kiểu hỏi - ghi lời khai và tự viết tường trình nên tốc độ làm việc rất chậm. Ấy là tôi đã nói vắn tắt chứ không giải thích dài dòng hay tranh luận với cán bộ CA thẩm vấn như hồi cuối năm ngoái. Tôi không còn chút hứng thú nào với kiểu thẩm vấn này nữa.

Vì tuần qua Yến được tin mẹ Yến ở Bảo Lộc bị bệnh nặng phải đưa đi Sài Gòn điều trị và chúng tôi cũng đã có dự tính sẽ đi Sài Gòn thăm mẹ tôi và các con, bây giờ cũng đã gần cuối tháng 7, Yến sắp hết nghỉ hè, nên tôi yêu cầu CA tạm ngưng thẩm vấn để đi Sài Gòn. Tôi yêu cầu nghỉ 10 ngày từ 25/7 đến 5/8/97. S nói đợi xin ý kiến và hẹn hôm sau trả lời.

Sáng 24/7 tôi lên làm việc. S nói đáng lý hôm nay làm việc tiếp nhưng đằng nào cũng chưa xong nên tạm nghỉ và CA đồng ý cho tôi đi Sài Gòn, nhưng tôi phải làm đơn đề nghị và cam đoan. S đọc cho tôi nội dung đơn đề nghị tạm hoãn làm việc, trong đó tôi phải cam đoan không tiết lộ bí mật điều tra, nếu không tôi phải chịu trách nhiệm theo điều 101 Bộ luật Tố tụng hình sự. Lúc về Sài Gòn, tôi chỉ giải quyết việc gia đình như tôi đã yêu cầu chứ không làm việc nào khác, và hoàn toàn chịu trách nhiệm trước cơ quan CA địa phương.

Theo luật, tôi chưa phải là tội phạm gì nên việc làm đơn và nội dung đơn này là vô lý, nhưng tôi cần đi Sài Gòn. Tôi hiểu việc tôi đi khỏi Ðà Lạt lúc này rất nguy hiểm. CA đồng ý cho đi cũng là một cái bẫy và việc tương tự Hà Sĩ Phu bị tông xe và bị bắt ở Hà Nội rất có thể xảy ra đối với tôi lúc tôi về Sài Gòn. Tuy nhiên vì chúng tôi rất cần đi và tôi cũng muốn thử trắc nghiệm tình hình nên tôi liều một chuyến xem sao.

Tháng trước trường Yến tổ chức đi tham quan nghỉ mát ở Nha Trang 5 ngày nhưng Yến không chịu đi vì ngại tôi ở nhà một mình có sự cố. Yến đã chịu căng thẳng suốt mùa hè nên tôi muốn đưa Yến về Sài Gòn để thăm mẹ, các con, và nếu thuận tiện sẽ đi Vũng Tàu chơi vài hôm cho thư giãn.

Tôi viết đơn đề nghị theo đúng yêu cầu của S. S đem đi báo cáo xong trở lại nói tôi có thể về chuẩn bị đi, và khi tôi lên lại Ðà Lạt sẽ tiếp tục làm việc. Hai ngày 24-25/7, tôi ráng làm cỏ hết mấy cây cà phê. Mùa này chừng mươi ngày không làm là cỏ trùm ăn hết cà phê vì cây tôi trồng còn nhỏ. Lại còn phải đóng thùng gởi một số đồ đạc, máy móc ở nhà hàng xóm. Nhà tôi cửa nẻo quá ọp ẹp, chỉ cần đá mạnh là có thể bung ra nên đi vắng vài hôm có thể bị mất cắp. Người hàng xóm khá tốt bụng, anh ta biết rõ tình hình của chúng tôi, nhưng vẫn đồng ý cho gởi đồ. Anh ta nói “hàng xóm tối lửa tắt đèn có nhau, giúp đỡ lúc khó khăn là chuyện bình thường”. Anh ta không ngại trong khi nhiều bạn bè người quen của tôi đã không dám đến thăm tôi trong thời gian này.

Yến nói đợi chiều tối hãy mang đồ đi gửi vì sợ CA theo dõi ở nhà đối diện thấy nghi ngờ. Tôi nổi sùng lên nói việc quái gì phải sợ, cho nó theo dõi, kiểm tra. Quả nhiên khi chúng tôi bưng đồ đi, gã CA ở nhà đối diện lúc nào cũng núp trong nhà rình rập đã chạy hẳn ra ngoài, nhớn nhác nhìn qua. Thật chán ngấy nhưng tôi không thèm để ý đến gã.


26/7- 31/7/97

Sáng 26/7. Chúng tôi đi Sài Gòn. Hai gã theo dõi bám chúng tôi từ nhà ra chợ, đến bến xe, cho đến khi xe chạy. Ở bến xe miền Ðông, Sài Gòn, lúc vừa xuống xe đi bộ một khoảng ngắn, bỗng có một người mặc áo trắng, đeo cà vạt, mang kính đen tiến về phía tôi. Yến thì thầm vào tai tôi “CA kìa”. Yến quá sức nhạy cảm về chuyện này, và qua bao nhiêu lần, trực giác của Yến chính xác 100%. Người lạ chặn ngang trước mặt tôi: “Cho hỏi xe từ Ðà Lạt xuống xuất bến lúc mấy giờ vậy?” Tôi lắc đầu đi tiếp. Người lạ quay lại chỗ mấy chiếc taxi đang đậu chờ khách. Yến nói đã thấy người này đến hỏi mấy người khách khác lúc khách vừa xuống. Chắc chắn CA Sài Gòn đến nhận diện tôi. Vậy là chúng tôi được đưa đón quá chu đáo. CA Ðà Lạt đã bắt tôi cam đoan và hăm tôi phải chịu trách nhiệm trước CA địa phương khi đi Sài Gòn, và như thế chắc CA SG đã bài binh bố trận để theo dõi giám sát tôi thời gian tôi ở đây.

Trước khi đi tôi và Yến đã bàn nhau, kỳ này chúng tôi sẽ ở nhà chú em tôi, nơi mẹ tôi đang nằm dưỡng bệnh. Yến chỉ đi bệnh viện phụ sản kiểm tra vết mổ định kỳ, đi thăm mẹ Yến đang điều trị ở Trung tâm Ung bướu và đi chơi với các con, chứ tuyệt đối không đi đâu khác, không gặp bạn bè, người quen, không điện thoại cho bất cứ ai. Tôi hiểu tôi chỉ sơ suất một chút là gặp rắc rối ngay. Tôi không làm gì sai trái, bí mật, nhưng tôi không muốn gây phiền phức cho bạn bè vì tôi biết rõ bất cứ ai tiếp xúc với tôi đều bị theo dõi điều tra. Quả nhiên tôi bị giám sát chặt chẽ, CA SG theo dõi tinh vi hơn, nhưng không thoát khỏi trực giác bén nhạy của Yến. Ði đâu tôi cũng chở Yến bằng Honda, tôi lái xe nên khó chú ý, trong khi Yến ngồi sau có thể quan sát dễ dàng. Ðường SG lúc nào cũng đông nghịt người, nhưng Yến vẫn nhận mặt được những gã theo dõi. Lúc nào cũng có 3 hoặc 4 người đi xe Honda, 1 trước, 1 sau xe chúng tôi. Cũng tội nghiệp cho họ. SG lúc này trời mưa gió, nhưng lúc nào họ cũng bám theo chúng tôi và chờ chực ở bên ngoài khi chúng tôi vào bệnh viện hay đi ăn, đi uống cà phê với các con.

Hôm cuối cùng ở Sài Gòn, chúng tôi bị một phen lên ruột. Buổi tối chúng tôi hẹn hai con đi ăn rồi đi uống café. Khi chúng tôi đến quán café đã khoảng 8g, Yến nói đã thấy mấy gã theo dõi chạy quá về phía trước khi chúng tôi ngừng lại, có thể họ đã mất dấu vì đường tối và quá đông xe cộ. Chúng tôi ngồi uống café khoảng nửa tiếng, bỗng thấy 2 CA mặc sắc phục và một số người khác mặc thường phục tiến vào. Họ đến chỗ quầy quản lý nói chuyện, sau đó đi rảo quanh nhìn dáo dác. Ðây là một quán café vườn rộng có nhiều cây, có cả sân khấu biểu diễn ca nhạc, phòng karaoké, phòng bida và khách rất đông. Chúng tôi nhìn theo, thấy họ đi một vòng rồi tiến lại phía chúng tôi. Yến mặt đổi sắc, gần như hốt hoảng. Tim tôi cũng thót lại. Tôi nghĩ thầm “lần này mình bị rồi”. Dù tôi không làm gì sai trái nhưng CA muốn bắt người thiếu gì cớ. Tuy nhiên họ đi ngang chỗ chúng tôi rồi đi luôn ra ngoài. Chúng tôi thở phào nhẹ nhõm. Khoảng hơn 10g chúng tôi ra về. Như mọi lần hai con đưa chúng tôi về tận nhà rồi mới quay về nhà chúng. Tội nghiệp hai con cũng sợ chúng tôi sẽ gặp phiền phức nhất là khi đi về khuya, mưa gió.

Ðáng lý chúng tôi ở Sài Gòn thêm vài hôm nữa nhưng tôi bàn với Yến quyết định về sớm. Chúng tôi đã làm được những việc cần thiết, chủ yếu thăm mẹ tôi, mẹ Yến và các con. Mẹ tôi hầu như nằm liệt giường cả năm nay từ khi bị té gãy xương đùi. Tôi cảm động khi thấy mẹ vui lên đôi chút khi trò chuyện với tôi. Mẹ vẫn nhắc những chuyện xưa mà mẹ nhớ rõ, còn chuyện mới mẹ lại không nhớ gì và cứ hỏi đi hỏi lại hàng chục lần một vài câu đã hỏi. Mẹ Yến được chẩn đoán là ung thư tử cung ở giai đoạn 2, sẽ được điều trị bằng tia laser. May có cậu em Yến ở Bảo Lộc đưa xuống và ở lại bệnh viện chăm sóc. Hai bà cụ đều đã trên 80 tuổi. Thăm hai bà không thể nào không nghĩ đến cảnh khổ sinh-lão-bệnh-tử của đời người. Và những đứa con như chúng tôi thật bất hiếu và bất lực.

Tôi muốn cùng Yến và 2 con đi Vũng Tàu vài hôm nhưng không thể được. Thời tiết mưa gió đi biển chắc không thú vị, CA lại thường xuyên bám sát, còn gì thoải mái nữa. Chúng tôi bấm bụng về sớm. Từ nhà ra bến xe vẫn 4 gã bám theo cho đến khi xe rời bến. Tôi đột nhiên muốn giơ tay vẫy chào từ biệt họ, nhưng lúc đó lại không thấy họ đâu nữa. Họ cũng chỉ làm nhiệm vụ được giao thôi chứ nào họ biết chúng tôi là ai, đã làm những gì. Yến nói có lần chợt thấy tức cười và cười với một gã theo dõi, gã cũng cười lại, dù bình thường những người này vẫn che mặt hay quay đi khi chúng tôi nhìn về phía họ.

4g chiều 31/7, chúng tôi về đến nhà an toàn.


1/8-24/8/97

Ngủ sớm một đêm cho lại sức, hôm sau chúng tôi dọn dẹp nhà cửa và qua nhà hàng xóm lấy đồ gởi về. Lại gã theo dõi ở nhà đối diện chạy ra sân đứng nhìn. Không thấy người hàng xóm nói gì về việc CA đến kiểm tra đồ tôi gởi. Tôi đã cố ý nói cho S biết chuyện tôi sẽ gởi đồ trước khi đi SG để tránh phiền phức cho người hàng xóm. Mấy tháng trước, thời gian chúng tôi mới bị bao vây, CA đã đến nhà anh ta hăm he không được cho chúng tôi gọi nhờ điện thoại hay nhắn nhe gì, nếu không điện thoại của anh ta cũng sẽ bị cắt.

Hôm sau 2/8, tôi ráp lại chiếc máy vi tính. Chỉ bưng cái màn hình và CPU đặt lên bàn mà lưng tôi bỗng đau nhói rồi cứng ra, không thể nhúc nhích được. Từ đó tôi hầu như phải nằm liệt giường, mỗi cử động nhỏ đều đau chấn động toàn vùng lưng, nhất là khi phải cúi xuống hay cầm vật gì hơi nặng. Tôi không thể ngồi lâu quá 10 phút để ăn cơm. Chứng bệnh này thực ra tôi đã mắc từ gần 2 năm nay, trong một lần lao động đào ao do làm quá sức và đứng sai tư thế. Lần đầu tôi phải nằm bất động trong 3 ngày. Sau đó thỉnh thoảng khi làm nặng lại bị đau, phải nghỉ 5, 7 hôm. Thời gian gần đây tôi bị đau nhức thường xuyên nhưng chỉ rêm rêm ê ẩm và tôi vẫn cố làm việc bình thường. Bây giờ thì đành chịu.

Tôi nằm liệt 4 ngày. Ðến 5/8 A - CA khu vực lại đến đưa giấy triệu tập. Tôi nằm trên giường tiếp anh ta. Tôi ký nhận giấy triệu tập và ghi chú vào đó là bị đau không thể đi được, yêu cầu tạm hoãn làm việc cho đến lúc bình phục. A cố gắng thuyết phục tôi ngày mai lên cơ quan CA trình bày việc đó, tôi bảo tôi làm sao đi được khi nhúc nhích cũng không xong. A đành cáo từ ra về.

Ngày 6/8, tôi nhờ Yến tìm cách nhắn Lĩnh đến giúp đưa tôi đi bệnh viện. Ðây cũng là cớ Lĩnh chính thức đến gặp tôi vì cả tháng nay, từ khi tôi đến Lĩnh để lấy bản NK, tôi và Lĩnh không gặp nhau. Tôi có vài việc cần trao đổi với Lĩnh và muốn gặp Lĩnh để hỏi thêm tin tức. Sau khi Yến nhắn, Lĩnh có nhắn lại hỏi kỹ có phải tôi bị bệnh nặng thật không để Lĩnh tính.

Chiều tối 7/8, không phải Lĩnh mà Tấn đến thăm tôi. Tấn bảo Lĩnh nhờ Tấn đến thăm tôi trước xem tình hình ra sao. Tấn kể sau khi Quốc bị bắt giữ khoảng 10 ngày, Giám đốc CA có đến gặp Tấn nói chuyện, phê phán Quốc và tôi, đồng thời có ý khuyên Tấn không nên dính vào chuyện chúng tôi. Vài ngày sau nữa, cả Tấn, Lĩnh đều được triệu tập lên cơ quan CA TP làm việc. CA hỏi Tấn biết Quốc và tôi từ lúc nào, Tấn nói biết Quốc đã lâu qua các bài thơ “Lên miền Tây” và “Bài thơ về hạnh phúc”, biết tôi từ khi tôi tham gia phong trào đấu tranh, làm sinh viên Quyết Tử hồi những năm 60 ở Huế. Ý Tấn nói biết Quốc và tôi là những người yêu nước, những người đã dấn thân, chứ không phải là phường giá áo túi cơm hay phản quốc. Cả Tấn và Lĩnh trong lúc làm việc với CA đều bênh vực quan điểm của chúng tôi và phê phán các chính sách sai lầm cũng như các hiện tượng tiêu cực đầy dẫy trong bộ máy của Nhà nước, CA chỉ làm việc với Tấn và Lĩnh một buổi rồi thôi nhưng sau đó lại quấy rầy gia đình Lĩnh.

CA đến nhà Lĩnh yêu cầu gặp Ti, con gái lớn đang học lớp 10 của Lĩnh, để hỏi rõ việc chúng tôi đến nhà Lĩnh cuối năm ngoái, đưa phần đầu tập NK nhưng không gặp, nhờ cháu Ti chuyển lại như thế nào, có đúng thật không. (việc này tôi có ghi rõ trong NK). Chi Minh, vợ Lĩnh phản đối không cho gặp vì cháu Ti còn vị thành niên và không biết gì chuyện người lớn. CA yêu cầu Chi Minh bảo Ti tự viết bản tường trình, Minh cũng không chấp nhận, CA lại yêu cầu Minh thay con viết tường trình. Minh nổi giận phản đối kịch liệt. CA đành phải ra về. Thật là quá thể. NK của tôi có gì ghê gớm mà CA phải làm đến mức đó.

Tấn nói chuyện với tôi gần 2 giờ, kể mọi chuyện cho tôi nghe rồi cáo từ, hẹn sáng mai sẽ đến đưa tôi đi bệnh viện.

8/8/97, Tấn hẹn 8g nhưng mãi 9g vẫn chưa đến, tôi đoán có lẽ Tấn bị kẹt việc gì hay không chừng bị gây khó khăn, tôi định bảo Yến gọi xe ôm đưa tôi đi, bất ngờ cả Lĩnh, Tấn, Hải cùng đến. Ba người ào vào giường tôi hỏi thăm, nói chuyện ầm ĩ. Lĩnh vẫn là người nói nhiều và to tiếng nhất, không có vẻ gì lo lắng.

Lĩnh nói có một nguồn tin cho biết, ở Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao không nhất trí truy tố trường hợp của Quốc và tôi dù phía CA yêu cầu, và ngay trong nội bộ CA cấp cao cũng có ý kiến không nhất trí. Lĩnh nhận định nếu tin này đúng, rõ ràng ở trung ương có 2 phái, ý kiến bất đồng trong việc xử lý chúng tôi. Tuy nhiên qua trao đổi, tôi và ba bạn đều thống nhất nhận định là thời gian qua Nhà nước đã áp dụng nhiều biện pháp tổng hợp nhằm bôi nhọ và cô lập chúng tôi, đặc biệt đối với Quốc, Tụ và tôi. Dùng CA trực tiếp bao vây ngăn chặn, theo dõi; thường xuyên triệu tập lên cơ quan CA để điều tra thẩm vấn; viết bài phê phán bôi nhọ trên báo Nhân Dân, phổ biến tin tức và bôi nhọ, xuyên tạc trong một số hội nghị của tỉnh, cả các cuộc họp của phường, khu phố, tổ dân phố, đặc biệt trong các cuộc họp của cán bộ hưu trí. Tuy nhiên ngay trong số cán bộ hưu trí cũng có người không đồng tình với cách đánh giá và xử lý của Nhà nước đối với chúng tôi. CA chưa khởi tố nhưng đã tiến hành lập hồ sơ thật chi tiết, đầy đủ để khi cần họ sẽ khởi tố được ngay.

Do đó, điều quan trọng đối với chúng tôi hiện nay là phải phá thế bị bao vây, cô lập, bình thường hóa mọi mối quan hệ, đặc biệt mối quan hệ đối với một số cán bộ Đảng viên vốn quen biết chúng tôi từ trước. Ngoài ra cần tổ chức các hoạt động làm ăn để giải quyết khó khăn kinh tế, đồng thời bình thường hóa và mở rộng phạm vi sinh hoạt.

Tôi thấy những điều này có lý nhưng tôi nghĩ chưa chắc mình đã làm. Tôi đã chán ngấy các hoạt động có tính cách đối phó. Tôi muốn sống tự do theo cách của mình.

Nói chuyện đến hơn 10g, ba bạn đưa tôi sang Bệnh viện Y học Cổ truyền để khám bệnh. Tôi phải cầm theo chiếc dù thay gậy chống vì không đứng thẳng lưng được. Thay vì vào phòng khám tôi quyết định đi chụp X quang cột sống trước để biết nguyên nhân rồi tính chuyện điều trị sau. Mãi đến hết giờ làm việc mới có kết quả chụp X quang. Cột sống của tôi chụp từ 2 phía thẳng và nghiêng không có vấn đề gì, không bị trật, không gai. Tuy nhiên nhân viên chụp X quang bảo ở đây không chụp được đĩa đệm cột sống vì không đủ phương tiện, cần thiết phải về SG làm. Tôi yên tâm một phần về cột sống, đoán có lẽ đau lưng do dây chằng hoặc thần kinh, nhưng chuyện đĩa đệm cột sống vẫn còn là một ẩn số khá nguy hiểm.

Ba bạn vẫn chờ tôi. Hải còn giành lấy phiếu đi trả tiền chụp X quang rồi ba người đưa tôi về nhà.

Tuần lễ kế tiếp tôi vẫn nằm liệt giường. Quốc nghe tin thỉnh thoảng đến thăm dù Quốc đang bị gọi thẩm vấn liên tục. Chúng tôi lại nói đủ mọi thứ chuyện và cười với nhau về việc “không được tiết lộ bí mật điều tra”. Quốc còn cho tôi xem một số bài thơ mới làm. Quốc bảo đã lâu anh mới có cảm hứng làm thơ lại. Những bài thơ ngắn tràn đầy phẫn nộ, cay đắng và sôi trào nguồn mạch tự do. Việc Quốc bị bắt giữ, thẩm vấn liên tục đã gây khó khăn cho anh rất nhiều, liên lụy đến cả chúng tôi, nhưng chính hoàn cảnh này lại gây cho anh nguồn cảm hứng mới để có tác phẩm. Tác phẩm là việc lớn nhất của chúng tôi nên về một khía cạnh, việc trả giá của chúng tôi không uổng. Quốc bảo viết về giai đoạn lịch sử này là món nợ lớn của thế hệ chúng tôi, không ai làm thay được. Thế hệ sau có vai trò khác. Chúng tôi vừa là người trong cuộc, vừa là nhân chứng của một giai đoạn lạ lùng của lịch sử, trong đó thiện-ác, chân thật-giả trá, cao cả-thấp hèn, trung thành-phản bội, thân thiện-thù địch, lý tưởng-cơ hội... đan xen, làm nên một mớ bầy nhầy khó phân biệt rạch ròi. Chúng tôi là những người cầm bút, chỉ mong đủ sức viết lên sự thật mô tả được toàn cảnh hoành tráng nhưng nồng nặng mùi hôi thối của một thời kỳ dân tộc đang sống trải.

Ngày 13/8, Yến bất ngờ nhận được giấy triệu tập của CA lên làm việc. Trước đó A, CA khu vực thỉnh thoảng đến thăm dò tôi còn đau không. Như vậy họ không làm việc được với tôi, lại gây phiền phức cho Yến. Yến định không đi nhưng tôi khuyên cứ đi một lần xem sao rồi hãy tính.

Tôi đang đau không đưa Yến đi được nên Yến phải tự đi bằng xe Honda ôm. Khi về Yến kể Yến đã làm việc với S, tập trung 2 vấn đề, vụ chiếc cặp tài liệu của tôi cuối năm ngoái và chung quanh NK của tôi.

Yến lại bị xoay về việc Yến tự ý đưa chiếc cặp cho Lĩnh hay Lĩnh yêu cầu đưa. Chuyện này cả 3 chúng tôi đều đã bị hỏi nhiều lần và CA cho chúng tôi trả lời mâu thuẫn. Thực ra, lần trước khi làm việc với CA tôi gặp Lĩnh nói chuyện, khi đề cập đến tài liệu, Lĩnh có khuyên tôi không nên để trong nhà và tôi có nhờ Lĩnh đến gặp Yến để nói việc này. Sau đó Lĩnh đến gặp Yến và khi biết có chiếc cặp, Lĩnh đã chủ động bảo Yến đưa để đi cất giùm... Tuy nhiên vì thấy Lĩnh có lòng tốt và không muốn Lĩnh bị phiền nên tôi và Yến đã thống nhất là cứ khai do Yến ngại nên đã nhờ Lĩnh cất.

Về chuyện NK, S xác minh có phải hôm tôi và Yến đến Lĩnh không gặp đã đưa tập NK cho Ti, con gái Lĩnh, nhờ chuyển cho bố không? S còn hỏi Yến tại sao đi photo NK nhiều lần, nhiều nơi, có phải sợ CA thu giữ không. Yến bảo đúng, cái gì mà CA không thu. Trước đây CA đã từng thu giữ nhiều tài liệu của tôi nên bây giờ chúng tôi sợ CA thu cả NK và quả nhiên là như vậy.

Tuần thứ ba kể từ khi bị đau tôi vẫn tiếp tục nằm liệt giường. Tôi không chịu uống thuốc gì mà chỉ nhờ Yến xoa bóp với dầu nóng. Tôi ghét nhất uống thuốc và vào bệnh viện. Tôi nói nửa đùa nửa thật với Yến là nếu bị bệnh gì nặng, tôi chỉ chờ chết chứ nhất định không chữa, không làm phiền đến người khác. Thời gian gần đây tôi suy nghĩ nhiều về cái chết và thấy nó thật nhẹ nhàng. Cuộc đời thật phù du và giả thử tôi bất ngờ phải chết ngay thì cũng không có gì phải hối tiếc.

Tôi quyết định tự nhịn ăn để chữa bệnh. Tôi đã nghiên cứu nhiều về phương pháp này. Tuy nhiên mới nhịn được một ngày, tôi nghĩ lại bệnh của tôi chắc do một nguyên nhân vật lý chứ không phải do chế độ ăn uống hay vi khuẩn, vi trùng, vi rút gì nên nhịn ăn có thể không phù hợp hoặc phải nhịn lâu dài trong khi hiện nay tôi cần đối phó với nhiều chuyện. Do Yến và nhiều người khuyên tôi quyết định thôi nhịn ăn và đi châm cứu ở Bệnh viện Y học Cổ truyền.

Trong ba ngày liền tôi đi, về bằng xe ôm. Trước khi châm cứu tôi có siêu âm để xem gan, thận và nội tạng có vấn đề gì không vì nhiều người bảo đau thận cũng dẫn đến đau lưng. Cô bác sĩ quen siêu âm cho tôi không lấy tiền và bảo tôi yên tâm vì nội tạng tốt không có vấn đề gì. Tôi làm thủ tục khám bệnh và được đưa sang châm cứu, kết hợp với chạy điện và chiếu tia laser.

Phòng châm cứu ngoại trú của Bệnh viện do một nữ bác sĩ phụ trách lúc nào cũng đầy bệnh nhân, phần lớn là cán bộ về hưu. Mọi người đều khám chữa bằng thẻ bảo hiểm y tế. Chỉ có tôi là không có thẻ gì cả, mỗi lần châm cứu phải lấy phiếu trả tiền trước. Căn phòng nhỏ có 3 giường và 5, 6 chiếc ghế, lúc nào cũng có đầy bệnh nhân nằm ngồi với kim châm trên người. Bác sĩ thật vất vả, xoay mòng mòng châm cho người này, chạy điện cho người kia, chiếu tia laser cho người nọ, mồ hôi lấm tấm trên trán. Nữ bác sĩ vui tính, luôn nói đùa với bệnh nhân và vừa hát vừa làm việc. Tôi có quen chị bác sĩ này thời gian trước khi tôi tham gia dạy Yoga ở đây. Tôi nghĩ chị có phương pháp làm việc rất tốt, nếu không như thế làm sao chịu đựng nổi công việc đơn điệu kéo dài năm này sang năm khác. Chỉ buồn là nghe chị nói chuyện, tôi biết thu nhập của chị rất thấp, hoàn toàn không tương xứng với trình độ và công việc chị đang làm, trong khi đó biết bao nhiêu người khác bất tài, vô đức, ăn hại nhưng chỉ nhờ chức quyền mà tha hồ vơ vét.

Châm cứu ở đây mấy hôm tôi nghe người ta nói đủ thứ chuyện vì không kể thời gian chờ, thời gian châm kim, chạy điện, chiếu tia laser của mỗi người mất gần một tiếng nên người ta nói chuyện để giết thời gian. Qua câu chuyện của các cán bộ về hưu, tôi thấy họ tỏ ra hãnh diện về công lao quá trình của mình và suy nghĩ, nói theo tin tức, bình luận trên báo, đài của Nhà nước chứ không hề có suy nghĩ gì độc lập. Không trách gì họ vì hoàn cảnh tạo ra như thế và đây cũng chính là một trong những trở ngại lớn trong sự chuyển biến của tình hình.

Một cán bộ tôi quen cũng đi châm cứu ở đây. Anh ta trước công tác ở tỉnh ủy và tôi biết đã có lần giảng nghị quyết cho giáo viên hè năm ngoái, nhân nói chuyện phiên tòa xử HSP, anh ta đã gọi HSP là kẻ phản quốc. Anh ta cũng không lạ gì HSP cũng như tôi và việc tôi làm. Tuy nhiên anh ta chủ động bắt chuyện với tôi và chuyện trò vui vẻ. Anh ta khoe đang học thêm đại học pháp lý và chuẩn bị nhận một chức Giám đốc Sở của Tỉnh. Ðây là một trong số những cán bộ hãnh tiến đang được đào tạo và bố trí nắm quyền lãnh đạo. Chúng tôi có cơ sở để nghi ngờ tài đức của họ không tương xứng với yêu cầu nhiệm vụ. Tuy nhiên trong chế độ này, Đảng độc quyền lãnh đạo và độc quyền bố trí cán bộ. Chuyện dân chủ chỉ là chuyện chữ nghĩa, nghị quyết, còn thực tế nhân dân hãy ráng chờ đợi.

Tôi châm cứu chỉ có 3 ngày, thấy có hơi thuyên giảm. Ðáng lý phải điều trị ít nhất một tuần nhưng tôi cám ơn chị Bác sĩ, nói không đến làm phiền chị nữa và sẽ tự điều trị ở nhà bằng phương pháp xoa bóp bấm huyệt. Tôi ngán đi về bệnh viện mỗi ngày.


25/8-31/8/97

Trong 2 ngày 25 và 26/8, Yến phải đi học chính trị cùng với giáo viên của nhiều trường khác do Phòng Giáo dục tổ chức. Sáng 25/8, tôi đã có thể chở Yến đi bằng Honda dù khi cử động phải rất cẩn thận, nhất là khi đạp máy và dựng xe. Tôi về nhà một lúc thì A đến đưa giấy triệu tập cả tôi và Yến, 2g chiều lên CA làm việc. Tôi ký nhận thay giấy triệu tập của Yến và ghi chú rõ việc Yến đi học chính trị. Trưa Yến về chúng tôi bàn nhau là Yến sẽ không đi, lấy cớ đang phải học chính trị. Yến cứ bực bội và cứ ngại CA sẽ đến tận hội trường nơi Yến học để can thiệp buộc Yến phải đi. Trong chế độ này, đâu có ngành nào dám chống lại CA. Tuy nhiên buổi chiều tôi lên làm việc, gặp S nói việc Yến, S bảo thôi để sẽ triệu tập sau. Có lẽ họ cũng không muốn làm quá căng thẳng.

Trong 2 ngày 25 và 26/8, S tập trung hỏi tôi về chuyện tiền ở nước ngoài gởi cho tôi. Tôi biết đây là một việc chẳng có bằng cớ gì nhưng CA đã dùng để bôi nhọ tôi cũng như Quốc và Tụ. Trong khi phổ biến ở nhiều giới, họ rêu rao nào chúng tôi viết bài cho đài, báo nước ngoài vì tiền nhuận bút và nhuận bút rất cao, có bài đến cả 1000 đô la, nào riêng tôi hàng tháng được nhóm Thông Luận trợ cấp 50 đô la... Có lần Yến đi cắt tóc ở một tiệm uốn tóc gần nhà, cô chủ tiệm hỏi thăm việc chúng tôi bị khó khăn, và cô cho biết nghe nhiều người nói tôi làm việc cho CIA có ăn lương tháng... Yến đã cười trả lời: Nếu làm cho CIA chắc đã ở tù từ lâu rồi. Tôi nhớ mấy năm trước ở SG có lần Hồ Hiếu đã bị gán nhận của CIA mấy trăm ngàn đô la để tổ chức biểu tình chống Nhà nước, làm nhiều bạn bè ở đây cũng hoang mang. Quả thật người ta đã tận dụng phương pháp tuyên truyền miệng và càng lan rộng càng bị bóp méo, xuyên tạc. Cộng sản quả là bậc thầy trên phương diện này.

S hỏi tôi từ đầu năm nhận tiền từ nước ngoài gởi về bao nhiêu lần, mỗi lần bao nhiêu, ai gởi, gởi bằng phương thức nào, có chứng từ gì không?

Tôi nói với S việc thân nhân, bạn bè ở nước ngoài gởi tiền về cho người trong nước là chuyện bình thường, không có gì phạm pháp và tôi không có trách nhiệm phải khai báo với CA. CA muốn biết cứ tự đi điều tra. Tuy nhiên tôi cũng trả lời S về việc Phạm Ngọc Lân, anh của Yến, và Phạm Thế Hùng, một người em của Yến mất tích hồi 4/75, sau hơn 20 năm mới liên lạc được với gia đình, hiện ở Mỹ, gần đây thỉnh thoảng gởi tiền về giúp mẹ và các em ở Bảo Lộc, qua địa chỉ của Yến để Yến nhận và chuyển. Anh Lân thường gởi tay qua người quen, còn Hùng gởi qua công ty VINA - USA, một công ty của Nhà nước ở Sài Gòn, sau đó chuyển phát qua chi nhánh Ngân hàng Nông nghiệp ở đây.

Tôi biết CA đã điều tra việc này vì có lần tôi đưa Yến đến ngân hàng nhận tiền thấy có người theo dõi. Khi CA đã theo dõi, khó có thể che mắt họ điều gì và chúng tôi cũng chẳng có gì phải che dấu.

S hỏi tôi khi Yến nhận tiền có chứng từ gì không và nếu cần tôi phải nộp các chứng từ đó để làm rõ. Tôi nói tôi không chú ý có chứng từ gì không, và nếu có tôi cũng chẳng việc gì phải nộp và cũng không có gì để làm rõ. Cuối ngày 26/8, S tuyên bố mai nghỉ vì cơ quan bận họp, sẽ triệu tập tôi sau.

Sau 2 ngày học chính trị, Yến kể có một việc đáng chú ý là giảng viên, một tay tuyên huấn của Thành ủy Ðà Lạt, có công khai nói đến vụ lộn xộn ở Thái Bình. Vụ này xảy ra từ hồi tháng 5/97, kéo dài đến nay, và đài nước ngoài đưa tin, bình luận rất nhiều. Nào là nông dân ở hầu hết các xã của Thái Bình phẫn uất trước chế độ sưu cao thuế nặng, tham ô cửa quyền của cán bộ Đảng viên đã nổi lên chống lại chính quyền, bắt giữ cả CA, đốt phá nhà một số cán bộ, đánh chết một chủ tịch huyện... Nhà nước không thể đàn áp nổi phải tìm cách thương lượng. Tình hình này lây lan sang Thanh Hóa và một số tỉnh miền Trung. Ðây là một việc đặc biệt nghiêm trọng vì nó báo hiệu sự phản kháng trên quy mô lớn, ảnh hưởng đến sự tồn vong của chế độ. Ðài báo trong nước nín thinh về chuyện này, nhưng ngoài các đài nước ngoài, chúng tôi cũng nghe tin từ một số người quen ở Hà Nội vào và Nhà nước tuyệt đối không đề cập đến tình hình này. Thế mà anh chàng giảng viên tuyên huấn nọ không biết bạo gan hay muốn chứng tỏ mình thạo tin đã công khai nói ra. Nhân nói đến việc phụ huynh học sinh các trường phải đóng góp nhiều khoản cho con em mình gây khó khăn cho việc học hành, nhân dân bất mãn, anh ta liên hệ đến chuyện dân phải đóng góp nhiều khoản ở Thái Bình, cán bộ tham ô và nói đến cả chi tiết có xã lập chính quyền lâm thời... Vụ này quá lớn nên xem ra muốn bưng bít thông tin cũng không được.

Ngày 27/8 Yến quyết định đi Bảo Lộc thăm mẹ vì vừa nhận được tin của cậu em báo lên cho biết đã đưa mẹ trở về Bảo Lộc vì bệnh viện ở SG không chữa được. Trung tâm Ung bướu khi tiến hành chiếu xạ cho bà đã phát hiện bà bị liệt một tay một chân, lưng còng, không thể nằm ngửa, giơ hai tay lên đầu là tư thế bệnh nhân phải nằm để chiếu xạ vào tử cung, do đó bệnh viện không nhận điều trị nữa. Cậu em đã đưa bà đi một số bệnh viện khác nhưng họ đều từ chối vì không đúng chuyên môn, cuối cùng đành đưa mẹ trở về nhà. Yến rất khổ tâm về chuyện này vì không thể làm gì được để giúp cho mẹ. Vừa qua việc đưa mẹ đi SG chữa bệnh cũng rất tốn kém, may có anh Lân và Hùng ở nước ngoài gởi tiền về chứ các con ở trong nước ai cũng nghèo, lo chuyện tiền bạc không phải dễ.

Yến vừa đi lúc 9g30 thì 15 phút sau, A - CA khu vực đến đưa giấy triệu tập cả tôi và Yến chiều 2g lên CA làm việc. Tôi hơi ngạc nhiên vì mới hôm qua S tuyên bố hôm nay cơ quan CA bận nên tạm nghỉ. Tôi ký thay Yến nhận giấy triệu tập và ghi chú vào đó việc Yến đi Bảo Lộc. Tuy nhiên sau khi A về tôi suy nghĩ và vội lấy xe chạy ra bến xe để nếu Yến chưa đi thì quay lại, chiều đi làm việc với CA. Tôi biết hôm nay Yến đang mệt và phải cố đi Bảo Lộc. Tôi muốn Yến làm việc với CA cho xong để mấy hôm nữa vào năm học, CA khỏi đến trường làm phiền Yến. Tuy nhiên khi tôi ra bến xe tìm thì Yến đã đi rồi.

Chiều tôi lên làm việc. S giải thích muốn làm nhanh với tôi cho xong đợt này, còn Yến khi đi Bảo Lộc về làm việc sau cũng được.

S lại hỏi về nội dung ở nước ngoài gọi về hồi cuối năm ngoái mà S đã hỏi và tôi đã trả lời và tường trình đại khái. Lần này S yêu cầu nói cụ thể ngày tháng và nội dung từng lần. Tôi trả lời làm sao nhớ nổi. S bảo tôi sẽ nhắc cho anh. Thật là buồn cười. S lật sổ tay và tôi thấy S đã ghi chép lại từ NK của tôi nguyên văn từng đoạn về nội dung này, mỗi đoạn viết một trang riêng. Thế là S đọc qua cho tôi nghe lại, sau đó tôi nói tóm tắt và S ghi biên bản lời khai. Trước khi ký biên bản, tôi nhận xét ai đọc biên bản này sẽ thấy tôi có trí nhớ quá siêu việt, vì đã gần một năm rồi mà tôi có thể nhớ chính xác ngày tháng và lời nói trong từng cuộc điện đàm. S đồng ý và anh ta thêm trước các ngày tháng chữ “khoảng” mặc dù các ngày tháng đó chính xác vì S đã ghi lại trong NK. Tôi thấy thú vị về chuyện này, vì cũng như nhiều việc khác, lấy lời khai cũng chỉ là chép lại NK mà thôi. CA không thể nào né tránh được việc tịch thu và khai thác NK của tôi, một việc không thể nào hiểu nổi trong thế giới văn minh này.

Buổi tối hơn 8g Yến mới từ Bảo Lộc về, rất mệt mỏi và căng thẳng. Yến kể ngay, ở Bảo Lộc CA bám sát mọi nơi Yến đi lại, vào nhà mẹ Yến ngồi suốt trong thời gian Yến ở đây, vào nhà một cậu em để tra vấn khi Yến vừa đi khỏi. Yến định ở lại một đêm nhưng thấy CA bám khó chịu quá nên quyết định về luôn trong ngày. Yến trách tại tôi nói và chạy ra bến xe tìm nên CA mới biết Yến đi Bảo Lộc, do đó đã điện về Bảo Lộc để cho người theo dõi. Tôi nói không hẳn như vậy vì CA đang bám sát chúng tôi 24/24, làm sao Yến đi đâu mà họ không biết. Yến chỉ đi Bảo Lộc thăm mẹ, không làm gì khác nhưng Yến rất ghét chuyện bị theo dõi và không sao làm ngơ không khó chịu trước chuyện này.

Yến phản đối nhưng tôi thuyết phục Yến ngày mai nếu Yến khỏe, tôi sẽ đưa Yến lên CA làm cho xong việc, vì tôi biết CA sẽ không để yên nếu Yến không chịu đi làm việc. Từng sự việc xảy ra trong thời gian vừa qua đối với chúng tôi càng cho thấy rõ đây là chế độ “công an trị” chứ không phải pháp trị, pháp quyền gì cả. Chúng tôi chỉ là những cá nhân bé nhỏ, trừ vấn đề tự do tư tưởng, họ không thể khuất phục, còn ngoài ra chúng tôi khó tránh khỏi mọi sách nhiễu do họ gây ra. Tôi không bao giờ nghĩ đến việc khiếu nại, kiện cáo những việc làm sai trái, vi phạm pháp luật của CA vì tôi biết rõ ngành nào, cấp nào cũng phải chấp hành một sự chỉ đạo xuyên suốt.

Sáng 28/7, Yến đồng ý cùng đi với tôi lên CA. S làm việc với tôi, còn Yến làm việc với một người khác ở phòng khác.

S tập trung hỏi tôi về Nguyễn Gia Kiểng và yêu cầu tôi phân tích các câu nói của Kiểng trong các cuộc điện đàm cuối năm ngoái. Tôi quen Kiểng lúc nào, qua ai, biết gì thêm về các hoạt động khác của Kiểng? Có phải tôi đồng quan điểm với Kiểng về nhiều vấn đề không? Có lần Kiểng nói: Anh em bên Pháp đã bàn kỹ về việc của tôi, họ coi tôi như một trí thức trung thực, một người bạn quý và không muốn biến tôi thành một “thánh tử đạo”, họ nhằm mục đích gì. Tôi trả lời điều Kiểng nói đã rất rõ, anh em bên Pháp cũng như nhiều nơi khác coi tôi là một người đấu tranh cho dân chủ đang bị đàn áp nên họ tìm nhiều cách để ủng hộ, bảo vệ tôi.

Ðiều buồn cười là buổi sáng tôi trả lời câu này như thế, buổi chiều S lại đưa một câu hỏi tiếp theo, như kiểu đối thoại trên giấy, trong đó bao hàm sự tức giận không che dấu. Tôi hiểu người chỉ đạo của S không muốn ra mặt, đã đặt mọi câu hỏi và thực hiện thông qua S. S hỏi: Tại sao anh trở thành một biểu tượng mới của dân chủ, lịch sử đưa đẩy hay Nguyễn Gia Kiểng và một số người khác? Tôi trả lời không ai có thể biến tôi thành cái gì cả. Tôi hoàn toàn ý thức rõ và chịu trách nhiệm việc mình làm trước lịch sử và công luận.

Hôm sau lại có câu hỏi: Anh nói anh hoàn toàn ý thức rõ và chịu trách nhiệm việc mình làm, tại sao khi Kiểng khuyên anh nên xem xét lại việc mình làm nếu Nhà nước thay đổi thái độ, anh cũng đã nói y như thế khi làm việc với CA hồi cuối năm ngoái (việc này tôi đã ghi rõ trong NK). Rõ ràng đây là một cố gắng quy kết tôi chỉ là tay sai hay chịu sự chi phối của Kiểng và người ở nước ngoài. Tôi trả lời Kiểng có khuyên tôi như thế và tôi thấy điều đó có lý vì phù hợp với suy nghĩ của tôi. Tôi nói thêm tôi chỉ phục tùng chân lý chứ không phục tùng ai cả. Ðối với Kiểng, đã hơn một lần tôi viết bài phản bác quan điểm của anh về một số vấn đề, và Kiểng cũng như nhóm Thông Luận tôn trọng ý kiến của tôi và họ đã đăng những bài tôi viết.

Một câu hỏi khác: Kiểng và những người ở nước ngoài đã bàn sẽ áp dụng một trong những biện pháp để ủng hộ tôi là kêu gọi tạm ngưng đầu tư về nước một thời gian. Nhà nước sẽ thiệt hại hàng triệu đô la, như vậy có phải là xây dựng đất nước, có còn nằm trong phạm trù đấu tranh cho dân chủ không? Anh nghĩ thế nào về việc này, có đồng tình với phương pháp đó không? Tôi trả lời tôi chỉ nghe Kiểng nói qua như thế, không hiểu bên ngoài họ có thực hiện hay không. Tôi nghĩ đó là một cách gây sức ép của họ đối với Nhà nước. Tuy nhiên tôi không đồng ý với biện pháp này vì từ trước tôi vẫn chủ trương cần có sự đầu tư bên ngoài vào, càng nhiều càng tốt và tôi đã viết hẳn một bài về vấn đề này. Ðối với tôi, cái gì đúng tôi nói đúng, cái gì sai tôi nói sai, tôi chẳng nói theo ai cả.

Trong ngày 28/8, Yến phải làm việc 2 buổi. Tôi chở Yến cùng đi và cuối buổi khi về, chúng tôi hẹn nhau ai ra sớm thì qua nhà thờ Con Gà bên cạnh để đợi. Hai buổi Yến đều ra trễ hơn tôi và lúc nào mặt cũng bừng bừng sắc giận. Yến là người dễ bộc lộ cảm xúc và không quen “đối thọi” với CA như tôi.

Yến kể: CA tra hỏi về việc anh em ở nước ngoài gởi tiền về giúp gia đình như thế nào, cậu em Phạm Thế Hùng mất tích ra sao? Tại sao Yến gần đây mới liên lạc được, yêu cầu Yến kê khai lý lịch... và một số vấn đề liên quan đến NK của tôi.

Hai cán bộ làm việc với Yến là P và U. P là một trong những người trong tổ đã đóng chốt ngăn chặn trước nhà tôi mấy tháng trước nên Yến biết rất rõ. Hai người nói không phải nhiệm vụ họ làm chuyện này nhưng vì cán bộ chuyên trách đi công tác vắng nên họ làm thay. P đặt câu hỏi và U ghi biên bản.

P truy: trong NK tôi có viết sau khi đưa Lĩnh xem NK và Lĩnh có ý kiến, tôi và Yến đã bàn bạc và đồng ý bỏ một số chỗ, vậy những chỗ đó là chỗ nào? Yến trả lời vì bận nói chuyện với Chi Minh, vợ Lĩnh nên Yến không nghe tôi và Lĩnh nói gì. NK tôi viết vẫn giữ nguyên như thế, chẳng bỏ chỗ nào cả. P cho Yến không thành thật nhưng Yến vẫn giữ nguyên lời khai như thế.

P hỏi câu khác: Yến có cho địa chỉ ở trường không mà Hoàng Tiến và một số người ở nước ngoài gởi thư về cho Yến theo địa chỉ ở trường. Yến nói không cho ai cả, họ tự biết và gởi. P gợi ý: Chị có nghĩ rằng anh Cự cho không? Yến trả lời là không nghĩ gì cả nhưng U đã tự ghi biên bản ý mà P gợi ra, Yến đòi xóa bỏ ý đó trong biên bản nhưng P nói không cần và ghi thêm vào biên bản là việc đó có thể đúng có thể sai. Tuy Yến không đồng ý nhưng P không chịu, cho qua chuyện khác và cứ thế cãi qua cãi lại nhiều lần, có lúc to tiếng, sau cùng Yến thấy không cần thiết nên bỏ qua luôn. P còn truy hỏi về lá thư của Hoàng Tiến gởi về trường, do ai ở trường đưa, có đọc nội dung không? Có biết đó là một bài viết chống đối Nhà nước hay không?

Nhiều câu hỏi Yến trả lời không nhớ nên P vặn lại là tại sao chuyện P theo dõi ngăn chặn chúng tôi mấy tháng trước Yến vẫn còn nhớ? Yến trả đũa ngay việc đó làm sao quên được vì gây ấn tượng mạnh, in sâu vào tâm trí sẽ không bao giờ quên và cũng từ đó Yến hoàn toàn mất cảm tình khi nghĩ đến CA.

Vì một số việc Yến nói khác với điều tôi ghi trong NK nên P cho Yến là giáo viên mà không trung thực. Yến nổi giận nói Yến luôn luôn trung thực còn việc tôi viết như thế nào là quyền của tôi, tôi là nhà văn muốn viết gì thì viết. Có lúc Yến to tiếng làm P phải ra đóng cửa phòng, sợ người bên ngoài nghe thấy. Sau mỗi buổi làm việc P lại bắt Yến viết bản tường trình, không biết cấp trên nói gì mà P cầm bản tường trình của Yến ra vặn vẹo nào là thấy trống trải vì không đề “Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; Ðộc lập -Tự do -Hạnh phúc”, cũng không đề gửi cơ quan nào. Như vậy có ý gì? Yến trả lời chẳng có ý gì cả, đây có phải là đơn từ đâu mà phải ghi như vậy. Riêng chuyện này cũng cãi qua lại một hồi. Tôi biết tính Yến, khi bức xúc Yến sẽ phản kháng rất quyết liệt.

Cuối ngày làm việc, P xưng em và nói với Yến: Chị thông cảm tụi em chỉ làm nhiệm vụ thôi. Ngoài ra tụi em đối với chị cũng là tình cảm giữa người và người thôi. Ra đường gặp em chị có chào, nói chuyện với em không?

Ðấy cũng là thái độ của nhiều cán bộ CA sau khi làm việc với tôi. Ðó là cách của họ để bớt gây oán thù do nghề nghiệp của họ tạo ra, không có lợi cho họ hay họ đã nói thực lòng mình. Dù sao tôi vẫn tin vào tính thiện trong con người.

 

Ngày 29/8

Yến nghỉ, tôi tiếp tục đi làm việc.

Một câu hỏi khá vô lý: Tại sao những người ở nước ngoài trước 75 không ủng hộ những hoạt động của tôi bây giờ lại ủng hộ? Tôi trả lời, những người đó hoặc không biết tôi, hoặc ở trong bộ máy chính quyền mà tôi đấu tranh chống lại nên họ không ủng hộ tôi. Còn bây giờ lịch sử đã sang trang, suy nghĩ của mọi người đều có thể thay đổi, họ thấy những hoạt động của tôi nhằm đấu tranh cho dân chủ nên họ ủng hộ, điều đó đâu có gì khó hiểu.

S lại hỏi thêm một số vấn đề về cuốn NK của tôi.

Tại sao tôi yêu cầu Quốc thu hồi NK khi biết Quốc mang đi SG hồi cuối năm ngoái? Vì tôi không muốn Quốc phổ biến rộng, do trong NK có một số đoạn có thể gây hiểu lầm, va chạm với bạn bè. Tôi cố ý nói rõ như thế để CA bớt nghi vấn vì tôi biết họ đã truy nhiều người về vấn đề này. Họ sợ tôi đã viết những gì thật quan trọng như về tổ chức, các đầu mối liên lạc, phương thức hoạt động... họ cần biết nhưng tôi đã bỏ đi. Thật ra chẳng có gì cả nhưng CA luôn nghi ngờ. Ðúng là “chơi” với CA không phải dễ.

Nhật ký khi công bố có còn là NK không? Tôi dẫn chứng trường hợp của Ann Frank và nói tùy trường hợp NK có thể công bố và tính chất vẫn là NK.

Kết thúc NK tôi có phân tích mấy lý do và quyết định lấy tựa đề NK là Tôi bày tỏ thay vì Tôi tố cáo, vậy tôi muốn bày tỏ gì, với ai, tố cáo ai? Tôi có dự định công bố NK không? Tôi trả lời tôi chẳng tố cáo ai cả. Tôi viết NK trong một giai đoạn có nhiều biến cố, ghi lại những suy nghĩ, sự việc, cảm xúc, tình cảm của mình và nếu NK được công bố, đó là một cách bày tỏ với tất cả mọi người, kể cả đối với nhà nước, vì trong NK có nhiều vấn đề liên quan đến tình hình chung. Thực ra ban đầu tôi không có dự định công bố NK, sau đó tôi nghĩ cần thiết cũng có thể công bố, nhưng sau đó nữa tôi thấy việc công bố hiện nay chưa phù hợp nên tôi không làm.

Tôi nói thêm nhưng S không ghi vào biên bản: Giả dụ ở nước ngoài có bản NK của tôi họ muốn công bố cũng phải xin phép và được tôi đồng ý họ mới làm. Ngay việc xuất bản tác phẩm bình thường họ cũng phải xin phép tác giả, huống hồ đây là NK mang tính cách riêng tư. Tôi tin ở nước ngoài họ rất tôn trọng vấn đề này.

Tôi nói như thế để trấn an CA, làm họ bớt chĩa mũi dùi vào công việc này vì tôi biết họ rất ngại chuyện NK của tôi được công bố và họ đã tìm đủ mọi cách để ngăn chặn. Có lần Quốc kể với tôi, một cán bộ CA nói với anh là NK của tôi đã được công bố từng phần ở nước ngoài. Quốc bác bỏ và giải thích có một bài tôi viết tường thuật việc bạn bè ở Ðà Lạt đi đón HSP ở tù về, được nhiều báo ở nước ngoài đăng. Ðây là một bài riêng rẽ tuy lấy ra từ trong NK. Quốc biết rõ chuyện đó vì trong tờ báo Tin Nhà CA tịch thu ở nhà Quốc có đăng bài viết của tôi.

Buổi chiều mới làm việc khoảng một tiếng, S được tin nhắn của người nhà có việc gấp nên xin lỗi tạm kết thúc về sớm, hẹn ngày mai làm tiếp.

Hơn 6g chiều, trời đã tối, thình lình Quốc đến nhà tôi. Tôi ngạc nhiên chưa kịp hỏi Quốc đã hỏi trước: Có gì mới không? Tôi trả lời không. Quốc nói ngay: Mình có quyết định quản chế hành chính rồi và đưa cho tôi bản quyết định. Tôi vội đọc lướt qua:

Quyết định của UBND Tỉnh Lâm Đồng v/v quản chế hành chính số 1265/QÐ.UB ngày 28/8/97 do Phó Chủ tịch Ðặng Ðức Lợi ký, lý do: Ðã có hành vi làm ra, tàng trữ, lưu hành các tài liệu có nội dung chống đối chế độ XHCN, vi phạm điểm c, khoản 1, điều 82 Bộ luật Hình sự nước CHXHCN Việt Nam và khoản 2 điều 25 Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính của nước CHXHCNVN”. Thời hạn quản chế là 2 năm tính từ ngày đương sự đến trình diện tại UBND phường (5 ngày sau khi nhận quyết định), nơi quản chế là nơi cư trú (số 3 Nguyễn Thượng Hiền, Phường 5, TP Ðà Lạt, Tỉnh Lâm Đồng) đương sự phải nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật của Nhà nước và phải chịu sự quản lý, giáo dục của chính quyền và nhân dân địa phương. Ðiều 3 của quyết định cho biết đương sự có quyền gửi đơn khiếu nại đến Chủ tịch UBND tỉnh LÐ trong thời hạn 10 ngày kể từ ngày nhận quyết định. Trong trường hợp không đồng ý với quyết định giải quyết khiếu nại của UBND tỉnh, đương sự có quyền khiếu nại lên Bộ trưởng Bộ Nội vụ; những việc khiếu nại không làm đình chỉ việc thi hành quyết định.

Ðiều đáng chú ý là Quyết định này căn cứ vào quy chế quản lý hành chính ban hành kèm theo nghị định số 31/CP ngày 14/4/97 của Chính phủ, theo đề nghị số 425/UB ngày 8/7/97 của Chủ tịch UBND TP/ÐL và tờ trình số 01/TT-HDTV ngày 16/8/97 của Hội đồng tư vấn v/v quản chế hành chính đối với những người có hành vi phạm pháp luật có phương hại đến lợi ích quốc gia.

Ðang lúc căng thẳng nhưng Quốc vẫn không quên mang theo chai rượu nhỏ. Chúng tôi vừa uống vừa trao đổi. Quốc nói cũng đã lường trước chuyện này nhưng không ngờ Nhà nước “cạn tàu ráo máng”, áp dụng thời gian quản chế tối đa là 2 năm. Chúng tôi phân tích và thấy rõ nghị định 31/CP của Chính phủ mà mấy tháng qua đài báo nước ngoài phân tích rất nhiều về tính chất phi dân chủ và công an trị, được ban hành chỉ nhằm mục đích đối phó với những người như chúng tôi. Nhà nước muốn trấn áp, nhưng đưa tòa sẽ gây tai tiếng lớn, nên sử dụng biện pháp quản chế vừa ngăn chặn được hoạt động của chúng tôi, vừa ít gây tiếng vang bất lợi. Tôi nói đùa việc chúng ta làm dù sao cũng mang chút ít tính chất lịch sử, cũng như hồi năm 89, sau vụ Hội Văn nghệ Lâm Ðồng, Quốc và tôi bị xử lý kỷ luật khai trừ Đảng theo cách thức của một quy định mới ban hành, buộc chúng tôi phải kiểm điểm trước Đảng bộ cấp trên chứ không phải Đảng bộ cơ sở như thông thường vì Đảng bộ cơ sở không đủ khả năng kiểm điểm và xử lý.

Ðảng và Nhà nước ban hành các quyết định nhiều khi không vì lợi ích chung mà chỉ nhằm đối phó với một số người có hoạt động bất lợi cho Ðảng.

Quyết định xử lý Quốc lần này theo đề nghị ngày 8/7/97 của Chủ tịch UBND TP/ÐL chứng tỏ người ta đã có chủ trương ngay từ khi Quốc bị bắt giữ ngày 2/7/97, và tờ trình số 01 của Hội đồng tư vấn cho thấy Quốc là nạn nhân đầu tiên của Quyết định quản chế hành chính này. Tất cả đều do quyết định của CA, còn đề nghị, tờ trình của địa phương và HÐTV chỉ là hình thức thủ tục.

Về khả năng xử lý đối với tôi, tôi dự đoán có thể tôi đã có quyết định quản chế như Quốc, nhưng vì hồi chiều S có việc bất ngờ phải về sớm nên chưa giao, hoặc cũng có thể tôi không có quyết định như Quốc. Nếu điều thứ hai xảy ra, rõ ràng CA muốn phân hóa Quốc, Tụ và tôi bằng những biện pháp khác nhau, để chúng tôi khó đối phó và khó phản ứng tập thể, điều họ rất sợ, dù thực tế từ cuối tháng 4/97 cả 3 chúng tôi đều bị bao vây, ngăn chặn, giám sát chặt chẽ theo một kiểu quản chế không tuyên bố.

Ðiều buồn cười là CA đã thay đổi thứ tự đối với chúng tôi. Trước đây nhiều lần chúng tôi nghe CA đánh giá “HSP nguy hiểm nhất về mặt tư tưởng, TDBC nguy hiểm nhất về mặt hành động còn BMQ chỉ là ăn theo”. Bây giờ trong xử lý, Quốc được lên hàng số 1 chứ không “ăn theo” nữa. Chúng tôi nhận định việc này là do CA đánh giá Quốc nguy hiểm trong mối quan hệ với các nhân vật bất đồng chính kiến trong nước, đặc biệt là việc Quốc gặp Hoàng Minh Chính trước khi bị bắt giữ và nhân cớ Quốc bị bắt quả tang đang giữ mấy cuốn sách cấm xuất bản ở nước ngoài.

Quốc quyết định sẽ viết khiếu nại, không phải tin tưởng ở kết quả nhưng là một dịp để chính thức tố cáo việc vi phạm dân chủ. Quốc nói sẽ tham khảo bạn bè về nội dung khiếu nại và giữ liên lạc với tôi thường xuyên. Chúng tôi định 31/8 sẽ mời một số bạn bè thân đến nhà Quốc dự kỷ niệm 10 năm ngày cưới của Quốc và Thục (ngày kỷ niệm chính thức chưa tới nhưng Quốc định tổ chức sớm, vì sau khi quyết định quản chế có hiệu lực, việc anh em gặp nhau sẽ khó khăn).

Ngày mai tôi và cả Quốc vẫn phải tiếp tục lên CA làm việc.


30/8/97

Hôm nay thứ bảy cuối tuần. S nói sẽ cố gắng làm dứt điểm đợt này rồi tạm nghỉ. Chắc để chuẩn bị cho lễ Quốc Khánh 2/9 và báo cáo xin tiếp chỉ thị của trên.

S đang pha trà uống nước nói chuyện ngoài lề chưa kịp làm việc thì V vào, yêu cầu hỏi tôi mấy chuyện. V là người thường xuyên làm việc với Quốc, và Quốc có lần kể với tôi V là một tay hay lý sự, khác với S ít nói. Tôi hơi có ác cảm với V không phải vì khuôn mặt choắt hơi nhọn, đôi mắt trắng, giọng nói Nghệ Tĩnh của anh ta, mà vì có một lần tôi suýt đụng độ với anh ta. Lần đó S có việc bận bất ngờ không thể làm việc được, V thay S tiếp tôi với một thái độ rất trịch thượng. Ðó là một đầu buổi chiều, miệng V sặc mùi rượu, đôi mắt trợn trạo toàn tròng trắng. Anh ta mời tôi ngồi rồi nhìn tôi chằm chằm rất lâu, sau đó anh ta nói, như rặn từng tiếng: “Hôm nay anh S bận, đáng lý tôi làm việc với anh, nhưng tôi cho phép anh nghỉ để về suy nghĩ, ngày mai làm tiếp. Có những việc anh phải suy nghĩ thêm vì anh khai báo chưa thành thật, chưa đầy đủ. Tôi nói thế anh có ý kiến gì không?”

Tôi cảm thấy nóng mặt định choảng cho anh ta một trận nhưng cố kềm chế. Việc triệu tập lần này sau khi nghỉ một thời gian từ đợt trước mà S đã nói tạm dứt điểm làm tôi hơi lo lắng, không biết có chuyện gì mới và định phải gặp S để biết. Tôi cố gắng nói nhẹ nhàng là tôi phản đối lối làm việc của CA mất của tôi quá nhiều thời gian. V nói đó là quyền của CA và bắt đầu lý sự về việc tại sao phải làm việc nhiều với tôi và Quốc, nói lan man sang cả việc tôi viết NK là vi phạm pháp luật.

Tôi định đứng lên bỏ ra tìm trực ban yêu cầu gặp lãnh đạo của CA TP để phản đối thái độ trịch thượng của V và tố cáo anh ta làm việc với tôi trong khi miệng sặc mùi rượu. Trong đầu, tôi đấu tranh rất dữ về việc định làm. Tôi đã đứng gần kề biên giới của sự chịu đựng. Lâu nay tôi cố kềm chế để khỏi gây căng thẳng với CA, có thể tạo nên sự cố mới bất lợi cho tôi. Tuy nhiên sự kềm chế của tôi có giới hạn. Ðến một lúc nào đó sự vi phạm thô bạo sẽ làm tôi thương tổn, không chịu đựng nổi và tôi bất cần tất cả, muốn ra sao thì ra.

Tôi vừa tranh luận với V vừa suy nghĩ. Cuối cùng tôi kềm chế được xúc cảm bồng bột và đứng lên nói bây giờ tôi về, ngày mai tôi sẽ đến. Tôi định sẽ gặp S để biết rõ nội dung thẩm vấn đợt này, sau đó nếu cần sẽ tỏ thái độ với V cũng chưa muộn.

Lần này V yêu cầu S để V hỏi tôi một số vấn đề. V hỏi lâu nay tôi và Quốc có gặp nhau không. Tôi trả lời có. Gặp ở đâu? Hoặc Quốc đến nhà tôi hoặc tôi đến nhà Quốc. Lần cuối cùng gặp tôi lúc nào? Tôi hơi giật mình vì việc Quốc đến tôi chiều tối hôm qua, chắc Quốc đã bị theo dõi sát, tuy vậy tôi vẫn nói là mới gặp tối hôm qua. Quốc có báo tin gì không? Có nói chuyện quản chế. Có đưa đọc quyết định không? Có. Có đưa bản sao quyết định không? Tôi trả lời không và thấy mình hơi hố. Quả nhiên V nói tôi không thành thật và anh ta biết rõ Quốc có đưa bản sao quyết định cho tôi.

Cảm giác bất bình đối với V lần trước chợt bùng lên. Tôi to tiếng gần như quát tháo. Thành thật cái gì! Việc gì tôi phải thành thật với anh. Những việc riêng tư của tôi các anh cũng theo dõi, truy vấn, tôi không cần gì phải trả lời anh cả.

Ðiều ngạc nhiên là V đấu dịu trước. Anh ta bảo tôi đừng nóng. Anh ta không muốn xen vào việc riêng tư và chỉ hỏi những gì liên quan đến cái chung thôi. Anh ta hỏi tôi nghĩ gì về quyết định quản chế đối với Quốc. Ðược dịp tôi bộc lộ suy nghĩ của mình. Tôi nói quyết định đó vô lý, không có tình nghĩa, không có tác dụng vì an ninh quốc gia. Quốc không làm gì sai trái mà chỉ thực hiện các quyền tự do của công dân. Việc giữ mấy cuốn sách xuất bản ở nước ngoài chẳng là cái quái gì cả đối với một quốc gia văn minh. Tôi phản đối quyết định đó.

V buộc phải tranh luận với tôi. Anh ta giải thích Nhà nước đã chiếu cố đến công lao của Quốc, đã hóa giá nhà, giải quyết lương hưu, cho con đi nước ngoài... đã cảnh cáo Quốc nhiều lần nhưng Quốc không chịu dừng lại, vẫn tiếp tục vi phạm. Rõ ràng luận điệu này không thuyết phục được tôi. Cuối cùng V nói thôi để khi khác có dịp sẽ trao đổi tiếp, bây giờ anh ta phải đi làm việc với Quốc. Anh ta đã nói chuyện với tôi gần 1 tiếng đồng hồ.

S vào làm việc, bắt đầu đặt câu hỏi về Hương Ly, con gái của Quốc. Có biết quá trình trưởng thành của Hương Ly không? Có biết do Quốc nói. Tại sao tôi viết trong NK là Hương Ly lớn lên, sống xa bố, bị tác động xấu nên quay ra oán trách bố. Tôi từ chối trả lời vì đây là vấn đề riêng tư của gia đình Quốc, tôi có thể viết trong NK về suy nghĩ của mình nhưng tôi không trả lời CA. S gặng hỏi nhưng tôi vẫn không nói. S tự nói: Hương Ly rất được Nhà nước quan tâm, cho đi học Liên Xô, hiện nay công tác báo chí ở TP HCM và là một trong những phóng viên được đi nước ngoài nhiều nhất. Như thế Nhà nước đâu có trù dập con của Quốc trong khi Quốc đang có những hoạt động chống đối Nhà nước.

Hết buổi sáng, trước khi về nhà tôi ra gặp Tụ để báo việc hẹn trưa chủ nhật đến nhà Quốc dự kỷ niệm ngày cưới của Quốc như tôi đã hứa với Quốc. Tôi gặp Tụ, Tụ cho biết Quốc cũng vừa đến đưa một bản sao quyết định quản chế nhưng không gặp Tụ mà chỉ gặp Biên, vợ Tụ và cũng không nghe Quốc nói gì về việc kỷ niệm sinh nhật. Về chuyện này Tụ nói có lẽ không đến và không nên tụ tập đông đảo ở nhà Quốc lúc này.

Thời gian gần đây Tụ ngại và ngỏ ý Quốc không nên đến gặp Tụ thường xuyên như trước đây. Lý do vì có một chuyện rắc rối có thể gây phiền phức cho cả hai. Hình như mấy tháng trước Quốc có gởi 2 lá thư, một về SG, một ra nước ngoài, kêu gọi bạn bè đóng góp tiền để giúp mua nhà cho Tụ nhân chuyện Tụ bị dọa đuổi nhà. Có 2 lá thư trả lời Quốc về việc đó đều bị CA thu được và Quốc đã bị CA truy hỏi về chuyện này. Dĩ nhiên về mặt pháp lý, việc này chẳng có gì sai trái nhưng hiện nay riêng Tụ, và nói chung cả 3 chúng tôi, đều bị CA dùng chuyện nhận tiền nước ngoài để bôi nhọ nên việc này càng gây thêm rắc rối. Quốc có lòng với Tụ nhưng làm việc đó trong thời điểm này quả không thích hợp vì CA đang dùng đủ mọi cách để bao vây, ngăn chặn, giám sát mọi việc làm của chúng tôi.

Buổi chiều làm việc S chính thức đặt câu hỏi về suy nghĩ của tôi đối với việc Nhà nước quản chế Quốc để ghi biên bản. Tôi trả lời như đã nói với V ban sáng. Tôi hỏi S: Còn tôi có quyết định không, sao chưa đưa ra? S cười bộ anh muốn có quyết định sao? Tôi nói dĩ nhiên không muốn, nhưng tôi biết Nhà nước có thể làm như thế đối với tôi, điều đó không có gì lạ cả.

S hỏi tiếp, theo tôi Nhà nước nên xử lý như thế nào đối với Quốc? Tôi trả lời nếu cần nên có cuộc họp để kiểm điểm, đấu tranh tư tưởng, làm rõ đúng sai. Việc áp dụng biện pháp trấn áp đối với Quốc chẳng có lợi gì vì tuy nhất thời có thể ngăn chặn đựợc hoạt động của Quốc nhưng không thể khuất phục được tư tưởng của anh và chỉ làm Quốc thêm bất mãn.

S kết thúc biên bản và nói đợt này tạm ngưng, khi nào cần CA sẽ triệu tập tiếp. Tôi chờ đợi nhưng S đã không đưa ra văn bản quyết định nào về tôi. Như thế CA đã áp dụng phương án dùng 3 biện pháp khác nhau để đối phó với 3 chúng tôi. Dù sao, điều đó cũng hay vì trước mắt Quốc bị quản chế, Tụ tự thu mình ở nhà, tôi vẫn còn tự do đi lại (tuy vẫn bị giám sát, theo dõi chặt chẽ) nên vẫn có thể đi thăm 2 bạn. Tôi chẳng sợ gì cả.

Trước khi ra về, S nói: Tôi có một câu hỏi mà tôi đã suy nghĩ rất kỹ trước khi hỏi anh. Nếu sau này ra đường anh gặp tôi anh có chào hỏi và nói chuyện không?

Ðiều này một vài cán bộ CA sau khi thẩm vấn cũng đã hỏi tôi và Yến. Tôi nói ngay tôi coi việc S làm là thi hành nhiệm vụ, còn ngoài ra giữa tôi với anh ta cũng như những người khác là mối quan hệ giữa người và người, có nhiều vấn đề có thể thông cảm và hiểu nhau được. S nói S cũng suy nghĩ như thế. S không nên cho rằng tôi là tên phản động và tôi cho S là gã CA đã từng thẩm vấn hạch sách mình nên khi gặp nhau cần gì chào hỏi nói chuyện.

Nghĩ được như thế cũng tốt. Riêng S, suốt thời gian thẩm vấn tôi, S tỏ ra hiền lành, ít nói, không truy vấn, ít tranh cãi. S đặt câu hỏi, phần lớn là đã được chỉ đạo, chuẩn bị trước, tôi trả lời và S ghi biên bản, nhiều lúc ghi theo lời đọc tóm tắt của tôi. S da đen, mi mắt hơi mọng. Khi mới gặp khó có cảm tình nhưng khi cười cũng thấy dễ thương. Ngoài những lúc mặc sắc phục, S thường mặc quần áo xuyềnh xoàng. S cấp bậc đại úy, chức vụ đội phó đội an ninh điều tra của CA TP ÐL. Trước và cuối buổi làm việc, S và tôi thường nói chuyện ngoài lề, hỏi thăm gia đình, chuyện làm vườn tược và nhiều chuyện linh tinh nên cũng có một sự hiểu biết, thông cảm nhất định về nhau.

Tôi về nhà, Yến đang đợi tôi ở cổng. Yến hỏi ngay có quyết định gì không? Tôi lắc đầu cười “Dám!” Yến thở phào. Chúng tôi đã chuẩn bị tâm lý chờ đợi nhận quyết định quản chế. Tuy vậy Yến lại lo tiếp: Biết đâu không quản chế họ lại tìm cách khác, chuẩn bị khởi tố đưa ra tòa. Tôi nói tới đâu tới, hơi đâu mà lo. Cỡ nào mình cũng chơi được.

Tôi không sao giải được mối lo âu phiền muộn trong long Yến. Chúng tôi đã hầu như hằng ngày trao đổi về tình hình của chúng tôi hiện nay. Dù sao Yến đã vì tôi mà chịu nhiều hệ lụy. Có lúc tôi khuyên Yến nên nghỉ dạy về SG ở với 2 con vì Yến rất nhớ các con và ở đây thường xuyên bị căng thẳng. Tôi nói tôi tự lo được, dù có ở tù cũng chẳng sao, không cần ai chăm sóc. Yến tức giận cho tôi là ích kỷ, chỉ nghĩ đến mình. Dù tôi tự lo được thì cũng không thể ngăn cản người thân lo lắng cho tôi, và cũng không thể không dính liú đến gia đình, điều không sao tránh được. Ðúng là vòng hệ lụy. Ðây là việc tôi không sao giải quyết nổi. Gần đây Yến có vẻ suy sụp, sức khỏe yếu hẳn, dạy học quá mệt nhọc, đồng nghiệp xa lánh, nghi kỵ và thần kinh thường xuyên căng thẳng, đâm ra bi quan và hay buồn phiền. Nhiều khi tôi nghĩ mình phải rán nhịn vì Yến chứ không phải vì sợ CA. Tôi đã làm khổ Yến quá nhiều. Vả lại những chuyện dính đến chính trị này có thể chẳng đi đến đâu cả. Lịch sử cứ chảy xuôi dòng. Và như P. R. Sarkar đã nói, những chính trị gia, những người lãnh đạo trên thế giới hầu hết là những kẻ dối trá, lời nói, tư tưởng không đi đôi với việc làm. Có nhiều cách để chống lại cái xấu, cái ác và cách của chúng tôi làm thực sự có hiệu quả không. Mặt khác, gần đây chúng tôi cảm thấy rất cô độc và kể từ tháng 4/97 đến nay, từ khi chúng tôi bị bao vây ngăn chặn, hầu như không ai thăm viếng tiếp xúc, các đài nước ngoài cũng ít nhắc đến trường hợp chúng tôi, trong khi chúng tôi đang bị đe dọa thường trực. Tôi không bi quan nhưng thường xuyên tra vấn về ý nghĩa và phương cách làm việc mình làm.


Chủ nhật 31/8/97

Vì thấy việc hẹn gặp bạn bè ở nhà Quốc không tiện và có thể không thành nên buổi sáng tôi đưa Yến đi nhà thờ và định đến gặp Quốc để bàn thôi việc đó. Ði ngang cửa hàng của Thục, vợ Quốc, tôi ghé vào hỏi thăm trước. Thục tỏ ra tức giận về quyết định quản chế đối với Quốc nhưng nói không sợ gì cả. Thời gian vừa qua Thục cũng bị gọi lên thẩm vấn mấy bữa nên Thục càng bất mãn. Ðang nói chuyện thì Quốc vào. Tôi nói ý nên thôi việc tổ chức ăn uống. Quốc bảo đã chuẩn bị cả rồi và chỉ mời vợ chồng tôi thôi. Quốc chỉ giỏ thức ăn vừa mới mua về và hẹn khoảng 11g30 vợ chồng tôi đến Quốc.

Ðúng hẹn tôi và Yến đến. Quốc làm bếp sắp xong, bảo chúng tôi bưng dọn ra trong khi Quốc đi đón Thục về. Quốc quả là tay nội trợ đảm đang. Anh tự gói chả giò, chiên chả cá, nấu bún, nhặt rau. Chúng tôi vừa bưng dọn vừa nếm thử, thấy ngon ra phết.

Quốc chở Thục về. Thục có mang về chai rượu Lúa Mới do Tụ, Biên gởi tặng vì không đến được. Chúng tôi ngồi vào bàn. Cu Boong không ăn chung được vì đang ốm và phải nằm giường.

Chúng tôi nói chuyện về việc Quốc thi hành lệnh quản chế. Quốc bảo có lệnh này Thục an tâm vì Quốc sẽ bắt buộc phải ở nhà, có thời gian chăm sóc con, lo cơm nước và không đi lăng nhăng em út. Quốc hiện nay cũng không có nhu cầu đi các tỉnh và đang có dự định tập trung sáng tác, mong đến năm 2000, sẽ kỷ niệm Quốc tròn 60 tuổi và ra mắt tác phẩm lớn của mình. Hiệu quả của quản chế như thế cũng hay. Rõ ràng quyết định quản chế này chỉ có thể ngăn chặn nhất thời một số hoạt động, nhưng lại tạo điều kiện cho những tác phẩm có chiều sâu và sức nặng tố cáo ra đời. Ðó là cái giá Nhà nước phải trả khi chủ trương đàn áp tự do tư tưởng.

Khi ra về tôi mới giật mình thấy trong bữa ăn không ai nói gì về kỷ niệm ngày cưới cả. Không phải chỉ riêng lần này mà những buổi giỗ, kỷ niệm khác trước đây tổ chức ở nhà nhiều người cũng toàn nói chuyện chính trị hiện tại, chúng tôi đã quá bị ám ảnh và hiện thực cuộc sống đã đẩy chúng tôi vào tâm trạng đó. Thật đáng buồn. Chúng tôi đã không còn chỗ, còn lúc để mơ mộng hay vui đùa thoải mái.


Tháng 9/97

Mãi một tuần sau, chủ nhật 7/9/97 tôi mới đến Quốc. Tôi đã góp ý với Quốc về nội dung đơn khiếu nại khi Quốc cho tôi xem bản thảo. Tôi không giúp Quốc tham khảo thêm ý kiến bạn bè về nội dung đơn khiếu nại này vì tuần qua tôi bị giám sát gắt gao, gặp gỡ nhiều người sẽ phát sinh rắc rối. Quốc nói tuần rồi Quốc và Thục cũng bị CA theo dõi sát nút. Thục đi photo mấy bản đơn khiếu nại lập tức bị CA ập vào tra hỏi ngay. Quốc kể chuyện trình diện phường theo quyết định quản chế cũng thú vị.

3/9 là hạn chót Quốc mới đến phường. Chủ tịch phường tiếp, nói chuyện xã giao xong trịnh trọng đứng lên đọc quyết định và thông báo cụ thể quy định việc đi lại, trình diện. Theo yêu cầu, Quốc làm đơn xin đi lại những nơi cần thiết ngoài phạm vi phường như đưa Thục đi bán hàng, đưa con đi học, đi chợ, về thăm bên ngoại, đi ra bưu điện... Chủ tịch phường chỉ giải quyết những nơi đi lại thường xuyên cần thiết hàng ngày, cấp một giấy phép hẳn hoi quy định cụ thể tuyến đường và giờ giấc đi về. Ngoài ra những nơi khác, khi cần thiết Quốc phải làm đơn xin phép riêng.

Cuối buổi làm việc, Quốc tặng chủ tịch phường mấy cuốn sách của Quốc mới xuất bản và tái bản, Một lúc một đời và Hồi đó ở Sa Kỳ. Quốc nói: Các anh ở phường lâu nay chỉ biết tôi về những chuyện rắc rối liên quan đến an ninh, cũng nên biết thêm về tôi qua các cuốn sách này. Chủ tịch phường cám ơn và nói chuyện thêm ngoài lề với Quốc, không tỏ ra ác cảm.

3 ngày sau khi Quốc trình diện, ngày 6/9 Quốc lại được phường mời, đến nơi mới biết có B, phó trưởng CA TP ÐL đến làm việc. B là người đã trực tiếp thẩm vấn tôi hồi cuối năm ngoái, nhưng đây là lần đầu tiên làm việc với Quốc. B hỏi Quốc đã photo bao nhiêu văn bản quyết định quản chế và đơn khiếu nại, đã gởi cho những ai. Quốc từ chối trả lời vì cho rằng đây là quyền của mình. B lý luận điều 4 của quyết định quản chế chỉ cho gởi đơn khiếu nại ở 2 nơi là UBND Tỉnh và Bộ nội vụ. Quốc phản bác bảo điều đó chỉ quy định có thể gởi 2 nơi đó để khiếu nại chứ không cấm gởi các nơi khác. Quốc vặn thêm, hỏi B, anh có cho rằng quyết định quản chế tôi của Nhà nước là đúng đắn không. B bảo đúng. Vậy thì tại sao Nhà nước lại ngăn chặn việc phổ biến quyết định đúng đắn này. Ðáng lý Nhà nước phải tự mình phổ biến, cần gì đến tôi làm.

B bối rối trước các lý lẽ này của Quốc nhưng cuối cùng cũng lập biên bản yêu cầu Quốc không được phổ biến quyết định quản chế và đơn khiếu nại. Thật lạ lùng nhưng cũng dễ hiểu. Nhà nước này có sức mạnh nhưng không có chân lý nên trấn áp mà vẫn phải giấu giếm, cố bưng bít mọi thông tin về việc mình làm.

Khi nói chuyện với tôi, Quốc không tỏ ra căng thẳng và có vẻ dễ chịu đôi chút vì đã gặp bạn để trao đổi. Quốc cho biết từ hôm lệnh quản chế có hiệu lực, chưa ai đến thăm Quốc. Tôi sợ rằng thời gian sắp tới, với tình hình này cũng ít ai dám đến thăm Quốc. Trong xã hội có vẻ như tự do và thoải mái này, nỗi sợ vẫn choàng phủ. Ngay cả tôi, để giữ mối liên hệ với Quốc, việc đi lại cũng phải hạn chế, nếu không muốn người ta cho là khiêu khích và áp dụng những biện pháp ngăn chặn thô bạo.

Chủ nhật kế tiếp 14/9, tôi và Yến đang làm vườn thì A, CA khu vực lại đến đưa giấy triệu tập tôi lên làm việc của CA TP vào ngày mai. Yến bộc lộ sự tức giận và lo lắng. Cứ kiểu này thì tôi không sao yên thân và làm ăn gì được. Không biết có gì mới và xấu hơn nữa đây. Yến bảo tôi hay là đừng đi. Tôi cũng đã nghĩ đến điều này. Trước đây tôi đã nhiều lần phát biểu phản đối và có một lần viết hẳn văn bản yêu cầu CA đừng quấy rầy tôi nữa. Cuối cùng tôi quyết định ngày mai sẽ đi và nếu không có gì mới, cứ hỏi lằng nhằng mọi chuyện như cũ, tôi sẽ chống đối việc triệu tập.

Thứ hai 15/9/97

Vẫn S, S đặt nhiều câu hỏi về 3 vấn đề.

Tại sao đài báo nước ngoài biết, đăng tải và đưa tin về các bài viết và chuyện của tôi? Do tôi tự gởi đi, người ta gọi về phỏng vấn hay tôi gởi bài cho một số bạn bè rồi từ đó được chuyển đi. Ai chuyển? Tôi không biết. Tại sao đài báo nước ngoài lại đăng tải bài của anh? Ðó là việc của họ. Có thể vì những bài viết của tôi có quan điểm độc lập và nội dung đòi hỏi dân chủ. Tại sao anh gởi bài và trả lời phỏng vấn? Ðể công bố quan điểm của mình khi trong nước không có điều kiện.

Có phải anh đã phản ứng mạnh nhất việc Hà Sĩ Phu bị bắt và đưa ra tòa như anh đã ghi trong NK? Ðúng. Tôi đã viết 4 bài về việc này. Tại sao anh làm như vậy? Vì HSP là bạn thân của tôi. Tôi biết rõ HSP là người yêu nước, có tư tưởng tự do và tiến bộ, không làm gì sai trái. Tại sao anh phản ứng việc HSP bị bắt và đưa ra tòa? Vì tôi cho Nhà nước làm không đúng. Anh viết bài như thế để khiếu nại hay tố cáo? Tôi viết để bày tỏ quan điểm của một công dân về một vấn đề tự do tư tưởng và dân chủ. Anh có biết rõ việc làm của HSP và ngược lại, HSP có biết rõ việc làm của anh không? Chúng tôi biết rõ những việc làm của nhau liên quan đến các bài viết. Tại sao biết? Vì chúng tôi trao đổi bài viết và nói chuyện với nhau.

Anh có nhờ BMQ chuyển 1 phần NK về TP HCM không? Tôi không nhờ. Ðó là Quốc tự làm.

Vẫn lẩn quẩn những chuyện cũ. Cuối buổi làm việc, tôi yêu cầu S đưa giấy và tôi viết một bản ý kiến phản đối: Thời gian vừa qua CA đã gây khó khăn nghiêm trọng cho đời sống của tôi. Trong hai tháng, tôi bị đau một tháng và CA gọi hỏi hơn nửa tháng. CA đã lạm dụng quyền hạn của mình. Nhiều việc đã hỏi đi hỏi lại nhiều lần và tôi không có gì nói thêm. Có nhiều cách điều tra chứ không phải chỉ cứ hỏi. CA hãy cứ tự đi điều tra, đừng làm phiền tôi nữa. Tôi phản đối và yêu cầu CA chấm dứt việc quấy nhiễu này.

Trước khi ký tên vào biên bản ghi lời khai, tôi ghi rõ yêu cầu kèm theo biên bản này văn bản ý kiến phản đối của tôi. Tôi làm thế vì theo nguyên tắc CA chỉ ghi những gì họ hỏi và tôi trả lời, còn ngoài ra những ý kiến khác hoặc phản đối họ không ghi mà yêu cầu viết thành văn bản riêng. Như thế tôi có bằng chứng về việc viết văn bản phản đối, đề phòng họ có thể hủy đi không đưa vào hồ sơ.

S xem văn bản phản đối của tôi rồi nói giả lả: Trời này mưa gió, làm vườn không được, anh lên đây làm việc, uống trà nói chuyện cũng ấm cúng thôi. S hứa thêm: Ðợt này làm việc ngắn, chỉ 2 ngày thôi, anh cố gắng đi cho xong.


Thứ ba 16/9/97

Vì S nói chỉ làm ngày hôm nay nữa nên tôi quyết định đi, không muốn gây căng thẳng. Ðầu tiên S yêu cầu tôi tự viết lại bản tường trình về 3 vấn đề đã hỏi hôm qua và yêu cầu khai rõ thêm về mối quan hệ với Phạm Ngọc Lân và Nguyễn Gia Kiểng, có biết gì thêm về những hoạt động khác của 2 người này không? Tôi viết vắn tắt như đã trả lời các lần trước.

Tiếp theo S đưa cho tôi đọc 2 bài báo photo từ báo Thông Luận ra và hỏi tôi suy nghĩ gì về 2 bài viết đó. Tôi đọc lướt qua vì có một bài rất dài. Sau đó tôi trả lời và S ghi biên bản.

 
  • Bài “Tổ chức Phục hưng Việt Nam chính thức ra mắt” của Phạm Ngọc Lân, Thông Luận số 37, tháng 4/91: Ðây chỉ là một bài ngắn, trình bày mục đích, quá trình, thành phần của tổ chức trên, tường thuật với tư cách phóng viên.

     
  • Bài “Sự thách đố mới của Ðảng CSVN” của Nguyễn Gia Kiểng, Thông Luận số 35, 2/91. NGK viết nhân có dự thảo báo cáo chính trị chuẩn bị Ðại hội 7 của Ðảng CS. Theo tôi, qua bài này, Kiểng không chấp nhận chế độ CS, không chấp nhận sự độc quyền lãnh đạo của Ðảng CS, tuy nhiên không phải là người có thành kiến và bị ràng buộc bởi những hận thù của quá khứ. Kiểng cho rằng Ðảng CS có đường lối sai lầm, không phát triển được đất nước và cần tiến đến dân chủ đa nguyên bằng phương thức bất bạo động. Ngôn từ sử dụng có xúc phạm đến Ðảng CS (tôi nói ý này vì S hỏi tôi có phải Kiểng mạ lỵ Ðảng CS không khi trong bài có câu “Ðảng CS là Đảng cướp lớn nhất trong mọi Đảng cướp” và một số câu khác có cách nói tương tự).
     

S có vẻ tức giận, nói Kiểng không chủ trương bất bạo động mà chủ trương dùng bạo lực để lật đổ chính quyền CS. S trích dẫn câu đã gạch dưới bằng bút đỏ trong bài báo “Chúng ta cần tiến công và chặn đánh Ðảng CS trên mọi mặt trận trừ lối thoát về hướng dân chủ đa nguyên”. S cho rằng “tiến công và chặn đánh” có nghĩa là sử dụng bạo lực vũ trang. Rõ ràng S không hiểu nghĩa của câu trích dẫn trong toàn văn cảnh. Tuy nhiên với cách viết hơi đại ngôn của Kiểng, tôi hiểu tất cả cán bộ, Đảng viên CS khi đọc đến phải căm phẫn, tôi khó lòng giải thích được chỗ này.

S đặt câu hỏi tiếp: “Từ trước đến nay, Nguyễn Gia Kiểng là người không chấp nhận chế độ CS và tìm cách để lật đổ chế độ CS, anh nghĩ sao? Câu này tôi trả lời chung chung: Vì tôi không có hiểu biết cụ thể, không đọc hết các bài viết của NGK nên không thể đánh giá một cách toàn diện.

Một câu hỏi khác hơi kỳ lạ chứa nhiều hàm ý: Anh và NGK đều sử dụng phương thức đấu tranh bất bạo động, anh học NGK hay NGK học anh? S nói thêm những phương thức đấu tranh như bạo động, bất bạo động, hợp pháp, bán hợp pháp là sở trường của người CS chứ những người như Kiểng làm sao biết được. Tôi thấy câu hỏi này là một cái bẫy để buộc tôi thừa nhận tôi chịu sự chi phối của Kiểng hoặc ngược lại, chính tôi, một Đảng viên CS cũ, đã cố vấn cho Kiểng và những người ở ngoài phương thức đấu tranh. Tôi lại trả lời chung chung: Tôi viết và công bố tư tưởng của mình, theo tôi đó là một phương thức bất bạo động, tôi không học ai và tôi cũng không rõ phương thức cụ thể của NGK như thế nào.

Cuối buổi làm việc S cho tôi xem mấy tranh hình ảnh được photo lại, có lẽ từ một tập kỷ yếu có tên Hội luận Dân chủ Ða nguyên năm 1991, hình như rất dày vì các tờ tôi xem ghi số trang trên 400. S nói có nhiều người anh quan hệ nhưng có thể chưa biết mặt, vậy tôi đưa cho anh xem để biết.

Ngoài 2 hình chung chụp toàn cảnh cuộc hội nghị, còn lại rất nhiều hình chụp riêng từng diễn giả đang phát biểu, có ghi chú bên dưới tóm tắt quá trình của người đó. Tôi thấy có nhiều người tôi đã biết hay nghe tên như Nguyễn Gia Kiểng, Phạm Ngọc Lân, Quản Mỹ Lan, Vũ Thiện Hân, Ðinh Quang Anh Thái, Trần Thanh Hiệp, Thụy Khuê...

S nói có vẻ mỉa mai: “Toàn là cơm nặng áo dày cả”. Tôi hiểu ý S nói những người trên đều có gắn bó với chế độ cũ nên nay muốn phục hận.

Thời gian gần đây tôi và cả Quốc bị hỏi rất nhiều về NGK và nhóm Thông Luận, không hiểu CA có ý đồ gì. Tôi nghi ngờ vì sắp tới có hội nghị Francophone ở Hà Nội vào tháng 11 và Kiểng trước đây đã từng nói với tôi là sẽ tác động vào hội nghị này (tôi đã ghi trong NK mà CA thu giữ) và có thể hiện nay Kiểng và các nhóm ở nước ngoài đang làm chuyện đó nên CA tập trung tìm hiểu, xác minh mọi vấn đề liên quan. Gần đây, có một sự kiện bất lợi cho nhóm Thông Luận. Một nguồn tin ở SG cho biết, qua một thông tin đáng tin cậy ở Pháp đưa về, nhóm Thông Luận nói chung là tốt, nhưng trong nhóm có một số người thiếu trách nhiệm, làm mọi việc có tính cách kích động, chỉ vì mình mà không nghĩ đến hậu quả những người trong nước phải gánh chịu. Một số người lâu nay đấu tranh cho dân chủ ở trong nước đồng tình với nhận định đó và cho rằng phải cảnh giác với nhóm Thông Luận. Ðúng là tình hình rất phức tạp. Tuy nhiên đối với tôi nói riêng và các anh em ở Ðà Lạt nói chung, chúng tôi có suy nghĩ độc lập và chỉ làm, viết những gì mình cho là đúng, không lệ thuộc vào ai cả.

Tôi tưởng đợt làm việc 2 ngày này chấm dứt như S đã nói trước, nào ngờ S bảo vì chưa xong, còn nhiều thứ phải cho tôi xem và hỏi thêm nên yêu cầu tôi ngày mai lên làm việc tiếp một buổi nữa. Tôi không nén được tức giận. Cứ cái đà họ photo các bài báo ở nước ngoài đưa tôi đọc và hỏi ý kiến thì họ có thể thẩm vấn tôi hàng mấy năm liền không hết chuyện.

Tôi nói với S là ngày mai tôi sẽ không đi. S nói thôi anh ráng thêm một buổi nữa thôi. Khi tôi ra lấy xe về S đi theo nói: Vậy nhé. Mai anh ráng lên một buổi nữa. Tôi làm thinh không nói gì.


Thứ tư 17/9/97

Tôi và Yến trao đổi và quyết định dứt khoát hôm nay tôi không đi nữa dù có thể chỉ làm thêm một buổi như S nói. Tôi đã đứng bên lằn ranh của sự chịu đựng, vả lại tôi cũng muốn trắc nghiệm thái độ của CA trước phản ứng của tôi. Tôi dự đoán CA sẽ gởi giấy triệu tập tiếp vài lần, tôi vẫn không đi, họ sẽ dùng biện pháp cưỡng chế, có thể cho xe đến nhà áp giải tôi đi. Tôi chấp nhận chuyện đó xảy ra để chứng tỏ tôi không chỉ phản đối suông mà thực sự chống lại sự lạm quyền o ép. Nếu họ không dám thô bạo hơn, họ phải dừng lại và tôi tránh được việc bị quẫy nhiễu. Tôi biết rõ lâu nay họ dùng chiến tranh cân não đối với tôi, buộc tôi phải thường xuyên căng thẳng và suy sụp ý chí.

Buổi sáng, Yến đi dạy, tôi ra làm vườn. Khoảng 9g30, A - CA khu vực đến. A hỏi tôi đang làm gì, tại sao không lên làm việc với CA. Tôi nói với A hơi to tiếng: Anh thấy đó, tôi đang làm vườn, tôi phải lo sinh sống chứ, dư thì giờ đâu đi hầu CA hoài. Hôm qua tôi đã nói rõ là tôi không đi để phản đối cách làm việc của CA chứ tôi đâu cần viện lý do gì. Ðang nói chuyện với A thì Yến nghỉ tiết giữa từ trường về. Yến thấy A cũng tỏ ra tức giận nói lớn: Phải để cho người ta làm ăn sinh sống chứ, làm gì kêu réo hoài.

Sau đó chúng tôi giải thích vấn đề cho A hiểu. A tỏ ra thông cảm, nói không biết nội dung CA TP làm việc với tôi, nhưng tôi nên gặp CA TP để giải thích. Tôi nói tôi đã giải thích rồi, bây giờ CA muốn làm gì thì làm. A ra về. Tôi hiểu CA muốn kiểm tra cụ thể trước và sẽ có thái độ sau. Tôi sẵn sàng chờ đợi phản ứng của CA. Yến lại có thêm một dịp để lo lắng. Ðúng là không thể nào sống yên ổn được.


18-30/9/97

Sau khi tôi quyết định chống lại lệnh triệu tập của CA, suốt thời gian này họ để tôi yên. Có lẽ họ đang suy tính cách giải quyết tình hình này. Có thể qua quá trình điều tra, họ hiểu tôi là một tay có bản chất ngang ngạnh, khi cần tôi có thể bất chấp tất cả và điều đó cũng không có lợi cho họ, nhất là về mặt dư luận.

Ngày 19/9/97, tự nhiên tôi lại bị đau. Bệnh đau lưng bớt bây giờ chuyển sang dạng thần kinh tọa. Cơn đau nhức xuất phát từ một bên thắt lưng, chạy dọc xuống mông, đùi trái, cẳng chân, đến tận mấy ngón chân. Tôi không thể cúi xuống được và phải đi cà nhắc. Buổi sáng ngủ dậy bước xuống giường đi vài bước lại phải ngồi xuống vì đau nhức không chịu thấu. Bệnh tật đến vào lúc này thật tệ hại, giáng thêm một đòn vào ý chí của tôi.

Tôi quyết tâm đương đầu với bệnh tật. Tôi nghiên cứu phương pháp xoa bóp dân tộc, chọn một số thế Asanas Yoga thích hợp, cả cách vẫy tay của Dịch cân kinh. Tôi muốn tự mình tập luyện để chữa bệnh, không đi bệnh viện, không dùng thuốc. Tội nghiệp, Yến khuyên tôi không được đã tự đi đến bệnh viện Y học Cổ truyền, khai bệnh của tôi, lấy cho tôi mấy thang thuốc bắc. Tôi cũng không chịu uống thuốc bắc nên Yến mua mấy lít rượu về ngâm để tôi uống trước khi ăn cơm tối. Việc này tôi đồng ý. Yến than khổ vì tôi quá cứng đầu. Tôi tin tưởng bệnh tật là do thức ăn, cách sống và tâm lý gây nên, do đó cách chữa bệnh và ngừa bệnh tốt nhất là điều chỉnh các phương diện này.

10 ngày đầu tôi đau nhức ghê gớm nhưng hàng ngày tôi vẫn làm vườn vài giờ, làm một lúc, chân đau tôi lại ngồi xuống xoa bóp, đỡ đau đứng dậy làm tiếp. Những ngày sau bớt đau dần nhưng bệnh có lẽ còn kéo dài, nhưng tôi tin cách tự chữa của mình có hiệu quả.

Ngày 24/9, bưu tá đến đưa thư gọi tôi ra nhận thư bảo đảm. Lại một phong bì màu vàng lớn có ghi người gởi là báo Kinh doanh và khai thác thị trường ở Canada. Ðã mấy lần nội dung thư bị đổi nên tôi yêu cầu mở ra xem tôi mới ký nhận. Bưu tá không chịu, anh ta nói theo nguyên tắc phải ký nhận trước, nếu không tôi có thể từ chối không nhận thư và ghi rõ vào phong bì. Tôi quyết định không nhận và ghi: “Tôi từ chối không nhận phong bì này vì đã nhiều lần ruột các thư tương tự đã bị đổi, nội dung bên trong chỉ là những tài liệu vớ vẩn không liên quan gì đến tôi”. Tôi ký tên và trả lại phong bì cho bưu tá. Tôi chú ý phần ký nhận để hồi báo cho người gởi ở phía sau phong bì đã bị xé, có lẽ CA đã ký nhận hộ tôi rồi. Tôi đã chán ngấy cái trò lén lút ném đá giấu tay này. Tôi hỏi nhưng bưu tá bảo phần hồi báo đó không có. Tôi chẳng còn gì để nói với anh ta cho mất công. Anh ta chẳng hiểu gì chuyện này.

Thời gian này CA không quấy rầy nên tôi quyết định ghi nhật ký. Tôi bắt đầu ghi lại những chuyện xảy ra từ đầu tháng 7/97. Trước đây tôi không ghi ngay vì ngại CA có thể đến kiểm tra tịch thu. Họ đã thu nhật ký của tôi và trong các lần làm việc họ đều dò hỏi tôi có viết nữa không. Tôi chán cảnh viết ra cái gì lại phải đem cất dấu. Trước 75 tôi đã từng cất dấu tài liệu của CS, bây giờ lại phải cất dấu những gì mình viết ra, sợ bị CS tịch thu. Thật oái ăm. Tuy vậy thỉnh thoảng tôi có ghi vắn tắt sự việc xảy ra nên khi viết lại tôi có thể nhớ nội dung tuy ngày tháng có thể không hoàn toàn chính xác vì hầu như ngày nào cũng có chuyện, không ghi ngay không làm sao nhớ nổi.

Tôi biết CA sợ và hận ngòi bút của tôi. Có lần lúc S đang thẩm vấn tôi, có một CA trẻ vào ngồi dự. Tôi hỏi S nói đó là một cán bộ trong đội an ninh điều tra, có vẻ như sĩ quan mới ra trường. Anh ta cứ nhìn tôi chằm chằm suốt buổi làm việc. Tôi nói chuyện với anh ta vài câu. Anh ta bảo nói gì thì nói, miễn tôi đừng đưa anh ta vào nhật ký là được.

Lần khác, Tấn kể lúc gặp nói chuyện với một cán bộ lãnh đạo CA về chúng tôi. Anh ta sửng cồ lên và nói với giọng đầy căm tức: Mấy ông đó ngồi trong cầu tiêu viết cái gì các anh đọc cũng khen hay. Tấn đã sửng sốt trước thái độ của anh ta, cảm thấy bị thương tổn và phản ứng rất mạnh. Lần đó, Tấn nói gần như đoạn tuyệt với anh ta dù từ trước đến nay hai người có thân tình do mối quan hệ cũ từ thời kháng chiến và Tấn thỉnh thoảng vẫn gặp anh ta để biết về các chủ trương và hành động của CA đối với chúng tôi.

Trong buổi nói chuyện đó, cán bộ lãnh đạo CA này cũng nói với Tấn về tôi là nếu phổ biến rộng chuyện của tôi thì bọn chăn bò cũng chặn tôi mà đánh vì tôi phản động.

Tấn đáp ngay là chỉ sợ họ không chịu đánh thôi. Tôi sực nhớ thời gian trước tôi mới bị bao vây cô lập, một cậu nuôi bò sữa hàng xóm gần nhà xuống vườn tôi cắt cỏ cho bò đã bị CA chặn lại răn đe. Cậu này cũng biết qua chuyện của tôi nên nói với CA tôi là trí thức, là nhà báo muốn viết gì thì viết, đâu có liên quan gì đến cậu ta. Nếu tôi phản động sao CA không bắt, còn cậu ta đi cắt cỏ không lẽ CA cũng cấm. Cậu ta đã kể cho tôi nghe chuyện đó. Ấy thế mà CA có thể dựng lên chuyện bọn chăn bò muốn đánh tôi. Tài hư cấu của họ cũng không kém gì nhà văn.

Những thời gian bị đau có lúc tôi cũng hơi bi quan. Sự bao vây, cô lập, ngăn chặn, giám sát của CA đối với tôi cũng có kết quả nhất định. Tôi nghe kể lại có lần một người quen của tôi đến tôi mượn mấy cuốn sách, khi về anh ta bị CA theo dõi vào tận nhà hạch sách, răn đe không được quan hệ với tôi vì tôi là tên phản động nguy hiểm. Như thế còn ai dám đến tôi nữa. Suốt mấy tháng qua, chỉ một lần khi tôi đau nặng, Tấn, Lĩnh, Hải mới đến đưa tôi đi bệnh viện và 2 chị Biên, Ðức có đến thăm. CA tìm mọi cách cô lập, bôi nhọ tôi và khủng bố tinh thần người khác. Ngay chị Ðức, (vợ Nghĩa bạn tôi đã mất) một góa phụ bình thường, chỉ vì tình thân có đi đón HSP lúc ở tù về và thỉnh thoảng lui tới với chúng tôi mà cũng bị phường họp dân nêu tên là có quan hệ với nhóm phản động.

Có những người ở xa, qua người quen gọi điện về hỏi thăm tôi mà mãi mấy tháng sau, có dịp tình cờ thuận lợi, người ta mới nói lại được.

Sự cô lập đối với chúng tôi ngày càng tăng trong khi báo chí trong nước bắt đầu tuyên truyền về việc Việt Nam chuẩn bị nối mạng Internet, mở rộng và thu nhận thông tin với toàn thế giới. Việc này đã được chuẩn bị rất kỹ để có thể kiểm soát mọi thông tin ra vào. Thật mỉa mai cho sự rêu rao về thời đại thông tin. Tự do thông tin chỉ dành cho ai đó thôi, còn một số người vẫn bị cắt điện thoại, ngăn chặn thư từ và các mối quan hệ liên lạc.

Tôi theo dõi báo chí tuyên truyền về phiên họp đầu tiên của Quốc hội khoá X để bầu các chức danh lãnh đạo của Nhà nước, Chính phủ, Quốc hội và thông qua thành phần của chính phủ mới. Trước đó đã có hội nghị của Ban Chấp hành TW Ðảng thảo luận và quyết định việc này. Hai tuần trước khi Quốc hội họp, đài nước ngoài đã đưa tin Lê Ðức Anh, Võ Văn Kiệt sẽ nghỉ, Trần Ðức Lương lên làm chủ tịch nước, Phan Văn Khải thay Võ Văn Kiệt làm thủ tướng, Nông Ðức Mạnh vẫn tiếp tục làm chủ tịch Quốc hội. Khai mạc kỳ họp Quốc Hội, TBT Ðỗ Mười phát biểu chỉ đạo kêu gọi đại biểu QH phát huy tinh thần dân chủ, sáng suốt lựa chọn bầu ra những người lãnh đạo xứng đáng. Kết quả y chang như các đài nước ngoài đã đưa tin. Chao ôi là dân chủ. Trò hề được diễn mới vụng về làm sao.

Chỉ đáng thương cho hai bà Ngô Bá Thành và Nguyễn Phước Ðại.

“Ngày 27/9/97 bà luật sư Ngô Bá Thành, đại biểu QH, TP Hà Nội đã xin ứng cử vào chức chủ tịch Ủy ban pháp luật của QH. QH đã cho phép bà Ngô Bá Thành phát biểu trước QH 10 phút và sau đó đã nhất trí đưa tên bà vào danh sách bầu cử cùng với người được đề cử chức vụ trên là ông Vũ Ðức Khiển. Kết quả bà Ngô Bá Thành đã không trúng cử.

Ðược biết, trước đó, bà Ngô Bá Thành đã được đề cử chức phó chủ tịch Ủy ban pháp luật. Với sự thất cử, bà Ngô Bá Thành cũng không còn tên trong danh sách Ủy ban pháp luật với tư cách là phó chủ nhiệm như đã được đề cử nữa” (Tuổi Trẻ, thứ ba 30/9/97).

Có lẽ bà Ngô Bá Thành tự cho mình giỏi hơn người khác nên không muốn làm phó mà chỉ muốn làm trưởng và hơi ngây thơ khi tin tưởng vào chuyện bầu cử dân chủ. Người ta đã sắp xếp rồi mà bà không chịu thì cuối cùng chức phó cũng không còn. Chế độ này sử dụng người không vì tài năng mà vì sự tin cậy về mặt chính trị. Bà Ngô Bá Thành được làm phó đã là may, còn không chịu.

Trước đó, thời gian chuẩn bị bầu cử, bà Nguyễn Phước Ðại đã tự ra ứng cử nhưng phút cuối lại phải rút tên.

Hai bà này là những nhân vật đối lập ở Miền Nam trước đây được chế độ mới sử dụng và cũng đã có lúc quay lưỡi lập công tuyên bố những câu nghe chối tai thiên hạ. Cũng có thể cái “máu tranh đấu” và ý thức dân chủ trong hai bà đã làm người ta không chịu được. Hai bà chắc đã hết ảo tưởng và sáng mắt ra. Dù sao đây cũng là một thí dụ rất sinh động về cách dùng người của chế độ này.

“Trước đó, sáng 29/99/97, QH đã bỏ phiếu tán thành cơ cấu và thành phần chính phủ gồm 5 phó thủ tướng, 24 bộ trưởng. Riêng chức danh thống đốc ngân hàng Nhà nước (theo tờ trình của Thủ tướng Phan Văn Khải trình QH ngày 26/9) là ông Cao Sĩ Kiêm, đã không được QH tán thành (số đại biểu tán thành không quá bán)” (Báo Tuổi Trẻ, bđd).

Với bao nhiêu bê bối của Ngân hàng vừa qua, nhất là trong các vụ Tamexco, Epco-Minh phụng... thế mà cái ông Cao Sĩ Kiêm này đã không từ chức hay bị cách chức, lại còn được tín nhiệm đưa ra lãnh trọng trách nữa. Thật quá thể. Cũng còn may là hơn nửa số đại biểu đã không tán thành. Chuyện này thì QH đã dân chủ được một chút. Ðó cũng là tiến bộ.

Quốc và Tụ, nhất là Tụ, trong nhiều lần nói chuyện với tôi đã phân tích nhiều về tính cách “bầy nhầy” của hoàn cảnh và tính cách của người Việt. Không có cái gì rõ ràng, không phân biệt phải trái, đúng sai, thiện ác, tất cả xen kẽ, lẫn lộn vào nhau. Không có ai thắng ai bại, ai cũng cố tuyên bố mình thắng. Người cộng sản có biệt tài thích nghi chuyển bại thành thắng. Người dân Việt Nam cũng có khả năng thích nghi, luồn lọt qua mọi kẽ hở của chế độ độc tài để sống theo cách của mình. Do đó, đừng bao giờ nên phân tuyến rõ rệt. Họ cũng là ta và ta cũng là họ. Phương pháp đấu tranh tốt nhất là “nắm thắt lưng địch mà đánh”. Tôi vốn là người thích rạch ròi nên khó chấp nhận được hoàn cảnh này. Có lẽ tôi hơi cực đoan và không biết thích nghi. Dù sao từ vấn đề này liên hệ đến chuyện hòa giải hòa hợp cũng có nhiều khía cạnh đáng suy nghĩ. Không chấp nhận hoàn cảnh và thông cảm với những con người có đặc trưng như thế làm sao hòa giải hòa hợp được.

Quốc có nói đến hiện tượng gần đây một số văn nghệ sĩ được phát “phiếu bé ngoan”, kể cả đối với một số người từ trước có tư tưởng tương đối tự do. Họ được đưa lên ca ngợi trên các báo đài, được đi nước ngoài tham quan, dự hội nghị. Thế là hết chống đối.

Thật cũng khó phân tích được chuyện này mà không gây va chạm. Anh cứ tha hồ sáng tác, viết lách, miễn là không đụng chạm đến những vấn đề cấm kỵ, hoặc do anh tự thân không nghĩ, không muốn đụng đến những vấn đề đó. Tác phẩm của anh sẽ được trân trọng giới thiệu trên các phương diện thông tin đại chúng. Nhà nước bây giờ có đủ mọi điều kiện để làm thỏa mãn tâm lý của văn nghệ sĩ. Ai mà không thích thú tự hào khi có hẳn một thiên phóng sự về mình chiếu trên đài truyền hình cho cả nước theo dõi. Ðối với những người lớn tuổi bây giờ có thêm cái mốt tổ chức mừng thọ cũng được quay phim tuyên truyền rầm rộ. Rồi những ngày kỷ niệm đặc biệt của cả nước, của từng ngành có liên quan đến tác phẩm của anh, những tuyển tập có tính cách truyền thống, những buổi giao lưu với khán thính giả, với sinh viên học sinh. trong đó anh là nhân vật trung tâm, v.v… và v.v... Về một mặt, điều đó cũng tốt và chứng tỏ sự trân trọng của chế độ đối với văn nghệ sĩ. Nhưng quán xuyến toàn bộ sự kiện này có cái gì đó chưa đủ và không ổn. Vì anh tự do sáng tác mà không được phê phán cái sai, lên án cái ác đang đè nặng lên số phận con người, với tư cách nghệ sĩ - công dân, anh không dám trực diện phản kháng những sai lầm của người đang nắm quyền lực.

Mấy năm trước đây, khi xem truyền hình, tôi và nhiều bạn bè thấy tội nghiệp cho Văn Cao. Văn Cao, nhạc sĩ, thi sĩ tài hoa, tác giả bài “Quốc ca’’, đến cuối đời mới được Nhà nước quan tâm chăm sóc kỹ càng. Hình ảnh một ông già ốm yếu hom hem quay như con rối trước ống kính truyền hình theo chỉ đạo nghệ thuật của các nhà đạo diễn trông mới thật cay đắng... Và khi ông qua đời, đám tang được tổ chức trọng thể và đưa vào chôn cất ở nghĩa trang Mai Dịch, là nơi chỉ dành cho các quan lớn, được tuyên truyền rầm rộ. Còn Phùng Quán, Trần Dần nằm xuống thì chỉ có bạn bè đưa tiễn, truy điệu. Báo, đài hầu như im lặng. Can đảm và có lòng lắm mới có một dòng tin hay một bài viết ngắn ngủi của ai đó. Thế thì văn nghệ sĩ phải tự mình coi chừng suy nghĩ, hành động và sáng tác của mình. Nếu cần hậu quả sẽ nhãn tiền và kéo dài cho đến tận cuối đời, đến mãi sau khi anh đã vĩnh viễn nằm xuống. Thời kỳ đàn áp Nhân văn-Giai phẩm đối với văn nghệ sĩ, nhất là những người trong cuộc trực tiếp phải chịu đựng, chắc chắn phải là một cơn ác mộng khủng khiếp có thực kéo dài đến 30, 40 năm. Và những người cuối cùng của thế hệ đó đang lần lượt ra đi, có người như Trần Dần, trong những ngày tháng cuối cùng, vẫn lay lắt trong sự đau đớn kinh hoàng của bệnh tật và mất trí.

40 năm sau vụ Nhân văn-Giai phẩm, thế hệ của chúng ta may mắn hơn vì lịch sử đã đi một bước dài, nhưng nọc độc của bầu khí khủng bố lại mang một sắc thái mới. Trong môi trường có vẻ như tự do, rộng mở, sự bao vây cô lập đối với một số cá nhân lại làm tăng thêm nhức nhối.

Bao nhiêu bạn bè người quen đã xa lánh tôi vì sợ liên lụy. Yến không sao sống bình thản được. Những chuyện khó khăn ở trường vẫn thường xuyên tác động. Nhiều khi chúng tôi tranh cãi vì bất đồng chính kiến. Tôi nói sá gì những chuyện lẻ tẻ đó mà Yến phải bận tâm. Yến đã tức giận và đau đớn đến trào nước mắt: Anh là nhà văn mà không hiểu gì cả, không cảm nhận được niềm đau của người khác. Anh làm sao thấu hiểu được tâm trạng của em khi lần đầu tiên CA chặn tay không cho em gọi điện thoại ngoài chợ, giữa bao nhiêu người và họ đã nhìn em như một tên tội phạm nguy hiểm. Mà em đã làm gì? Anh không đi đâu nhưng hàng ngày em đến trường và tập thể ở trường luôn đối xử với em một cách lạnh nhạt, nghi kỵ, xa lánh. Có người mới chào hỏi, nói chưa hết câu đã bỏ đi chỗ khác. Một số người khác ở trường thì dò xét, theo dõi. Ban giám hiệu thì cấm đoán dùng điện thoại, dùng địa chỉ ở trường, cần chuyện gì thì họ cũng ngần ngại không muốn giải quyết. Em đi về thăm mẹ, thăm con cũng bị CA theo dõi bám sát. Viết thư, gọi điện cho người thân cũng không tự do nói được điều mình nghĩ vì bị nghe lén, xem lén. Ngay cả Nicolas lên đây cũng không dám gặp... Sống như thế mà anh bảo là đừng bận tâm, em có phải là gỗ đá đâu.

Quả thật tôi hiểu nhưng không cảm nhận được hết tâm trạng của Yến vì tôi có cách nhìn nhận khác và tôi luôn có cách phản kháng và thích nghi, vô hiệu hóa những khó khăn mình phải chịu đựng dù đôi khi tôi cũng rất khó chịu, như trường hợp không gặp Nicolas.

Nicolas là một chàng thanh niên người Pháp, vị hôn phu của Q. A., cháu chúng tôi. Q. A. là con của anh L. anh của Y. Cháu theo bố mẹ sang Pháp từ năm 8 tuổi, năm ngoái lần đầu tiên cháu về nước, cháu đã 24 tuổi. Cháu vừa tốt nghiệp kỹ sư và đi thực tập trong một công ty xây dựng của Pháp đang hoạt động ở VN. Q. A. là một cô gái rất xinh và có nét hấp dẫn riêng của một thiếu nữ lai mang hai dòng máu. Cháu về VN được vài tháng thì Nicolas cũng tìm cách theo sang, vừa đi du lịch vừa dạy tiếng Pháp cho mấy trường đại học ở SG. Thời gian đó là mùa hè, chúng tôi về SG thăm hai con, ở lại khá lâu, và chúng tôi có nhiều dịp tiếp xúc với hai cháu. Chúng tôi dạy tiếng Việt cho Nicolas và Nicolas dạy lại chúng tôi tiếng Pháp. Chúng tôi, hai con và hai cháu thỉnh thoảng tổ chức đi picnic hoặc đi ăn các món đặc sản bình dân VN.

Nicolas là một chàng trai giản dị, cởi mở và chân thành. Q. A. và Nicolas là đôi tình nhân tự do và lãng mạn làm gợi nhớ thời thanh xuân của chúng tôi. Hai đứa thực ra chưa đính hôn nhưng đã sống chung với nhau và đã từng đi với nhau cùng trời cuối đất, vượt qua mọi thứ rào cản của gia đình, chủng tộc, xã hội. Hai đứa không quan tâm đến chính trị nhưng chống chiến tranh, yêu hòa bình, chỉ muốn tự do sống bên nhau và cùng nhau đi khắp mọi miền của thế giới.

Chúng tôi chỉ tiếp xúc với chúng trong vài tháng nhưng nói chuyện nhiều nên hiểu và yêu mến chúng, chúng cũng tỏ ra rất có thiện cảm với chúng tôi. Có vài việc nho nhỏ làm chúng tôi cảm động. Lần đầu Q. A. lên Ðà Lạt thăm chúng tôi, lúc Nicolas chưa sang, cháu thấy cô Yến nấu bếp củi khói rất nhiều và nấu bếp điện khá nguy hiểm nhưng cháu không nói gì. Lần sau, cháu cùng Nicolas lại lên Ðà Lạt thăm chúng tôi, hai đứa đã vác một cái bếp gaz nhỏ từ SG lên và ra phố đặt mua một bình gaz mang về cho Yến dùng. Trước khi về Pháp, chúng tôi không về SG tiễn chúng được, Q. A. đã gọi điện và viết thư từ biệt chúng tôi, còn nhớ dặn dò cô Yến không được dùng bếp điện nữa. Chúng tôi biết hai đứa tự lập và đi xa nên chi tiêu rất dè xẻn. Q. A. thực tập 6 tháng nên phải mua tạm một chiếc xe Honda cũ để đi, khi Nicolas sang, cháu phải mượn một chiếc xe đạp của hai con tôi để khi cần đi làm việc riêng cho tiện. Chúng không hề mua sắm hoặc ăn tiêu thứ gì xa xỉ. Tiền mua bếp gaz đối với chúng không lớn lắm nhưng việc chúng quan tâm đến Yến một cách thiết thực và chân thành như thế làm chúng tôi thực sự cảm động.

Hè năm nay Nicolas sang VN một mình theo một hợp đồng dạy tiếng Pháp cho mấy trường đại học, trong đó có dạy tại đại học Ðà Lạt. Cháu nhắn chúng tôi, chúng tôi băn khoăn rất nhiều và cuối cùng quyết định nhắn lại là không tiện gặp cháu. Thời gian này chúng tôi đang bị theo dõi sát nút. Gặp Nicolas nhất định cháu sẽ bị điều tra. Về phía chúng tôi, chúng tôi không ngại gì nhưng chúng tôi chỉ ngại Nicolas có thể gặp khó khăn vì cháu có dự định sau này sẽ làm việc lâu dài ở VN cùng với Q. A. Nhà nước này có thể gây phiền phức cho các cháu dù các cháu không làm gì có hại cho ai và cũng muốn góp một phần sức xây dựng đất nước này. Giữa thời đại văn minh mở cửa toàn cầu hóa này, chúng tôi đã không dám gặp người thân khi cùng ở chung trong một thành phố.


Tháng 10/97

Thứ năm 2/10/97

Hôm nay Yến phải đi học chính trị ở trường Ðoàn Kết. Lại học Nghị quyết. Chế độ này có vô số nghị quyết. Nghị quyết này mới ra chưa kịp thực hiện đã có nghị quyết khác. Nghị quyết nào cũng sáng suốt, chỉ tiếc là không làm sao, không ai và có khi là không thực sự muốn thực hiện nghị quyết.

Trường Ðoàn Kết ở đường Phan Ðình Phùng, gần khu vực nhà Quốc, nên sau khi đưa Yến đến trường, tôi đến thẳng nhà Quốc. Ðã hơn 3 tuần tôi mới lại đến Quốc, trong thời gian đó có một lần tôi ghé cửa hàng Thục hỏi thăm. Ðáng lý tôi đến Quốc nhiều hơn nhưng tôi biết mình phải tự chế. Người ta đang theo dõi chúng tôi ráo riết. Nếu chúng tôi không khéo léo, họ sẽ áp dụng biện pháp mạnh hơn nữa và chúng tôi không thể gặp nhau nữa.

Quốc đưa tôi xem biên bản của CA về việc Quốc vi phạm quy chế quản chế hành chính. Việc vi phạm như lần trước Quốc đã kể qua, chính là việc Quốc đã photo quyết định quản chế, đơn khiếu nại và phổ biến các văn bản này. Biên bản còn buộc Quốc phải bảo đảm những người Quốc đã đưa các văn bản đó không được phổ biến tiếp. Thật hết chỗ nói.

Quốc kể một vụ khác cũng thật ly kỳ. Tuần rồi Quốc có nhận được một thư bảo đảm. Khi bưu tá đưa Quốc ký nhận thì 2 CA xuất hiện yêu cầu Quốc không được đọc thư và phải đưa về phường lập biên bản mới được đọc. Quốc phản đối nhưng họ vẫn kiên quyết nên Quốc yêu cầu lập biên bản việc không được đọc thư tại chỗ rồi cùng CA về phường. Tại phường, trước sự chứng kiến của CA, Quốc mở thư ra đọc xong tuyên bố đây là thư riêng rồi cất lá thư vào túi. Lập tức, B-phó trưởng CA/TP xuất hiện bảo Quốc không được cất thư và hỏi thư ai gửi, nội dung gì. Quốc nói đây là thư của Lữ Phương, một người bạn ở SG và nội dung chỉ là chuyện riêng tư (ngoài phong bì tên người gửi là một tên khác. B nói ngay vì Lữ Phương là người có liên quan đến vụ phạm pháp của Quốc nên Quốc không được giữ thư mà phải giao nộp cho CA. Quốc phản đối và tranh cãi với các cán bộ CA cho đến trưa vẫn chưa xong. Ðến giờ Quốc phải đi đón con nên CA hẹn chiều lên làm việc tiếp.

Chiều hai bên lại tiếp tục tranh cãi và cuối cùng CA vẫn cứ lập biên bản thu giữ lá thư của Lữ Phương. Quốc đòi nhưng CA không chịu đưa bản sao của biên bản này viện lý do đây là văn bản của CA nên không thể đưa được(?!) Quốc đành phải đưa ra một giải pháp là Quốc viết văn bản giao nộp lá thư cho CA và CA ký nhận, sau đó Quốc giữ văn bản này làm bằng chứng. CA đồng ý.

Quốc đọc thoáng qua một lần nhưng còn nhớ được nội dung thư của Lữ Phương có mấy vấn đề: Nhiều người biết Quốc hiện nay đang gặp khó khăn và bị bôi nhọ về việc nhận tiền của người ở nước ngoài và về mối quan hệ với con gái Hương Ly. Anh em ở SG biết vụ Quốc bị bắt giữ là do Quốc bị gài bẫy, một số người Quốc tưởng là tốt nhưng lại có mối quan hệ với CA. Lữ Phương khuyên Quốc không nên nhận số tiền của giải thưởng Human Rights Watch dù biết Quốc đang khó khăn mà nhường lại cho người khó khăn hơn vì Quốc đang bị xuyên tạc về vấn đề nhận tiền của nước ngoài. Cuối cùng Lữ Phương chúc Quốc vững vàng, dùng ngòi bút nhà văn khắc họa cho được hình ảnh của chế độ bạo ngược mà Lữ Phương cũng như Quốc đã hiểu biết, chứng kiến từ khi nó khai sinh cho đến lúc tiêu vong.

Chúng tôi nhận định rõ ràng CA đã kiểm tra nội dung thư và việc tịch thu, làm biên bản là một biện pháp chính thức thu giữ vật chứng.

Quốc nói thêm cuối ngày làm việc, sau khi xong vụ tịch thu lá thư, trước khi về, CA phường yêu cầu Quốc ở lại để gặp 2 cán bộ của Bộ Nội vụ ở Hà Nội vào. Ðó là 2 người Quốc đã từng gặp. Câu chuyện ngắn ngủi. Họ nói họ nghĩ sau những việc phiền phức vừa rồi Quốc đã thay đổi thái độ nhưng không ngờ Quốc vẫn như thế. Ðiều này sẽ gây phiền phức thêm cho Quốc thôi. Quốc nói chẳng có gì phải thay đổi cả.

Rõ ràng họ vừa làm vừa thăm dò, muốn ép Quốc từng bước để Quốc phải khuất phục, nhưng cách đó đã không thành công. Ðiều này chứng tỏ sự vững vàng và nhân cách của Quốc.

Tôi nói chuyện với Quốc khoảng một tiếng rồi cáo từ vì Quốc phải đưa Thục đi bán hàng. Quốc nói mới viết xong một truyện ngắn để đưa tôi đọc, nhưng tôi bảo thôi để lúc khác hay để chỗ cửa hàng của Thục hôm nào tôi ra lấy vì lúc tôi vào nhà Quốc, 2 CA đến tận nơi nhìn tôi dựng xe, tôi ngại họ lấy cớ gây phiền phức. Tôi không ngờ tôi không thể đọc truyện ngắn đó của Quốc vì đây cũng là lần cuối cùng tôi gặp Quốc. Chẳng bao lâu sau tôi cũng đã nhận quyết định quản chế và việc đi lại của tôi còn bị khống chế nghiêm ngặt hơn đối với Quốc.


Chủ nhật 5/10/97

Tôi đưa Yến đi nhà thờ rồi đến Tụ. Chuyện Quốc bị tịch thu lá thư của Lữ Phương Tụ đã nghe nhưng không biết chi tiết. Tôi kể lại cho Tụ nghe. Tụ nhận định CA muốn có vật chứng chính thức về lá thư này, tránh trường hợp như trước đây họ ngang nhiên thu giữ lá thư của Hương Ly gởi cho bố và đem ra rêu rao trong các cuộc họp. Việc này đã có phản ứng bất lợi cho họ. Tụ suy đoán thêm sắp tới có thể Lữ Phương cũng sẽ bị rắc rối và than phiền sao các ông này quá lơ mơ, vô tình cung cấp thêm nhiều bằng chứng cho CA. Tụ rất ngại chuyện dây mơ rễ má vạ lây hết người này đến người khác.

 

LÝ LUẬN    VĂN HỌC    BÌNH LUẬN    PHỎNG VẤN    VỤ ÁN LIÊN QUAN    NHÓM ĐÀLẠT    TIỂU SỬ