LÝ LUẬN     VĂN HỌC     BÌNH LUẬN     PHỎNG VẤN     VỤ ÁN LIÊN QUAN     NHÓM ĐÀLẠT    TIỂU SỬ

"Khẳng định vai trò quyết định của tự do và phát triển không có nghĩa là khi có hai điều kiện ấy thì tự khắc sẽ có Bình đẳng và Bác ái mà không cần đến hoạt động khuyến thiện và nỗ lực tranh đấu của con người. Không thể lấy khát vọng thay cho qui luật, nhưng khát vọng đúng sẽ xúc tiến nhanh qui luật...." Đôi Điều Suy Nghĩ của Một Công Dân - Hà Sĩ Phu 1993

"Mọi hoạt động Tranh đấu của con người từ cổ chí kim , không có gì ra ngoài ý nghĩa của chữ QUYỀN CON NGƯỜI. "Quyền Con người" ngày nay đã trở thành vấn đề toàn cầu không nước nào có thể lẩn tránh, điều ấy đánh dấu một bước trưởng thành khổng lồ của văn minh nhân loại. Ở đâu có áp bức bất công, ở đâu con người bị đối xử phi lý đều có thể tìm nơi "Quyền Con Người" một điểm tựa để tranh đấu, ít nhất cũng là điểm tựa tinh thần. Mặt khác. từ ánh sáng chung nhất về "Quyền Con Người", con người có thể nhìn lại những trào lưu Tranh đấu của mình một cách có cơ sở khách quan, khoa học và sáng suốt hơn..." Chia Tay Ý Thức Hệ - Hà Sĩ Phu 1995

Nhóm Thân Hữu ĐàLạt - Tiêu Dao Bảo Cự

Tôi bày tỏ
Nhật ký trong những ngày bị quản chế 1996 –1998

Phần 4: Những ngày đầu bị quản chế

Thứ hai 13/10/97

Tối hôm qua chúng tôi ăn cơm muộn. Vừa ăn xong, khoảng 8g, có tiếng chó sủa rộ ngoài cổng. Tôi không ra xem vì cứ ngỡ đó là khách nhà hàng xóm hay đến vào buổi tối. Chó sủa rất lâu, buộc tôi phải ra. Một CA khu vực và một tổ trưởng bảo vệ dân phố đến. Không phải CA A quen thuộc mà là một CA trẻ mới ra trường, có lần A đã dẫn đến giới thiệu với tôi. Tổ trưởng bảo vệ dân phố là một anh chàng bán quán trong xóm tôi quen mặt, anh ta đeo băng đỏ ở cánh tay có thêu chữ “bảo vệ dân phố” nghiêm chỉnh. Tôi mời hai người vào nhà. CA trẻ gọi tôi bằng bác, có vẻ lúng túng nói: Cháu đã có lần vào đây rồi nhưng ban đêm đến sợ bác không cho vào nên phải cùng đi với anh bảo vệ dân phố. Có cái giấy của CA phường gởi bác. Anh ta đưa tôi tờ giấy triệu tập của CA theo mẫu mà tôi đã nhận được hàng xấp từ trước đến nay, nhưng lần này không phải của CA TP mà của CA phường. Giấy triệu tập yêu cầu tôi 8g sáng ngày mai lên CA phường “làm việc”. Tôi không hỏi nhưng anh ta tự nói: Cháu cũng không rõ nội dung, làm việc gì. Ngày mai bác cứ lên sẽ biết. Anh ta nói linh tinh vài câu rồi kiếu từ.

Từ tuần trước tôi đã quyết định bỏ uống café vào ngày thường, chỉ uống vào thứ bảy, chủ nhật, nhưng hôm nay đặc biệt, tôi pha café và ngồi uống trao đổi với Yến. Chúng tôi cảm thấy khó hiểu đối với lần triệu tập này.

Kể từ 17/9 tôi từ chối không lên CA /TP làm việc, cho đến nay CA đã để tôi yên gần một tháng. Bây giờ là CA phường triệu tập, có phải do họ ngại CA TP triệu tập tôi vẫn không đi sẽ gây phức tạp. CA phường triệu tập lần đầu tôi chưa biết rõ lý do cụ thể buộc tôi phải đi, sau đó tôi mới phản ứng được. CA phường không có chức năng và điều kiện làm việc, điều tra thẩm vấn tôi như kiểu CA TP nên họ sẽ làm việc về vấn đề gì? Về vấn đề an ninh trên địa bàn phường, lâu nay chẳng có gì liên quan đến tôi, nhà tôi cũng không có người tạm trú, tạm vắng bất hợp pháp. Hay có chuyện gì đó của người khác liên quan đến tôi? Hoặc có cán bộ CA cấp trên muốn gặp tôi kiểu không chính thức như họ đã có lần làm với Quốc? Chúng tôi suy đoán nhiều khía cạnh nhưng không kết luận được. Thôi để mai tới đó sẽ tính. Tôi vẫn có câu “Dĩ nhất biến ứng vạn biến” làm cẩm nang rồi.

Sáng nay 8g kém 15 tôi lấy xe đi. Vừa ra khỏi hẻm đã thấy một gã theo dõi tôi biết mặt đậu xe bên kia đường. Việc này hơi lạ vì lâu nay họ vẫn theo dõi từ xa, nhưng tôi không thèm để ý. Tôi đã không đếm xỉa đến chuyện bị theo dõi.

Ðến trụ sở CA phường, tôi thấy nhiều người dân đang đứng đợi ngoài sân, chờ giải quyết công việc. Cán bộ CA còn đóng cửa họp, có lẽ giao ban đầu tuần. Tôi dựng xe lấy cuốn sách mang theo ra đọc. Ðợi khoảng 15 phút, bỗng S, CA TP, người vẫn thẩm vấn tôi lâu nay đến. Anh ta dựng xe gần chỗ tôi, chào và nói: Sao lần trước anh không đến? Tôi nói tôi đã giải thích cho anh rồi. S bảo tôi đợi rồi đi vào trong. Khoảng 5 phút sau, A- CA khu vực ra mời tôi vào một căn phòng nhỏ bên trong. Phòng có xa lông, tivi, có lẽ là nơi tiếp khách, nghỉ ngơi giải trí của cán bộ CA phường.

Làm việc với tôi, ngoài S và A còn có W, phó trưởng CA phường, mang cấp bậc thượng úy. Sau khi nói chuyện xã giao, S tuyên bố bắt đầu làm việc và nói: Báo cáo với anh Cự, hôm nay cơ quan CA phường thay mặt chính quyền địa phương mời anh đến để tống đạt quyết định quản chế hành chính đối với anh của UBND tỉnh. Ðây là việc làm theo lệnh của cấp trên.

Cả cách nói và nội dung đều làm tôi hơi ngạc nhiên và bất ngờ. Tống đạt quyết định quản chế mà lại “báo cáo” với tôi và chuyện quyết định quản chế, chúng tôi có nghĩ nhưng phớt qua vì cho rằng nếu công bố quyết định này họ sẽ làm tại CA TP như đối với Quốc hoặc làm tại trụ sở UBND phường. Tuy nhiên tôi không sửng sốt hoặc bị sốc khi nghe tin này vì đã từ lâu, tôi vẫn dự đoán chuyện đó có thể xảy ra bất cứ lúc nào.

W đưa cho tôi một bản quyết định. Tôi đọc lướt qua, tương tự như quyết định đối với Quốc. Có mấy chi tiết không chính xác nhưng tôi không muốn đính chính. Quyết định ghi tôi có tên khác là Tiêu Dao, Trường Sơn Ca (trong khi đây là bút hiệu), tôn giáo Thiên Chúa giáo (trong khi tôi vô tôn giáo hay đa giáo cũng được) và trình độ văn hóa là 12/12.

S làm biên bản tống đạt quyết định theo mẫu có sẵn. Quyết định ký ngày 10/10/97, giao cho tôi lúc 8g30 sáng ngày 13/10/97 và quy định 5 ngày sau là hạn chót kể từ khi nhận quyết định tôi phải đến trình diện tại UBND phường để bắt đầu chấp hành quyết định. Như thế tôi còn tự do đến 8g30 ngày thứ bảy 18/10/97.

Sau khi ký xong biên bản, S hỏi tôi có ý kiến gì không. Tôi hỏi lại S có phải quyết định này là do tôi chống lệnh triệu tập của CA lần trước, S nói không phải. Vậy tại sao tôi không có quyết định cùng lúc với Quốc? S nói đây là do quá trình nghiên cứu xử lý. Tôi hỏi để thăm dò thôi vì tôi hiểu S không dám nói thật, hoặc quả tình không biết về chuyện này vì đây là chỉ đạo của cấp trên.

Tôi nói thêm: Quản chế hành chính chỉ quản chế được hành vi, đi lại chứ không thể quản chế được tư tưởng con người. Nhà nước này có CA, quân đội, nhà tù, có quyền lực nên tha hồ quyết định, nhưng tôi cho biện pháp này chẳng hay ho gì. Cả ba cán bộ CA làm thinh trước ý kiến này. Một lúc sau, S nói: “Chúng tôi yêu cầu anh không được photo và phổ biến văn bản quyết định này. Nếu anh làm sẽ bị phiền phức.” Ðây là một việc hết sức vô lý họ đã làm với Quốc mà tôi đã biết. Tôi không muốn phản đối và tranh cãi lúc này nên chỉ nói mỉa: “Ðáng lý Nhà nước phải công bố rộng rãi quyết định này mới phải chứ. Sao lại giấu đi”. S cố chống chế: Nhà nước đã phổ biến cho các cơ quan chức năng có liên quan. Tôi hỏi S: “Tôi bị quản chế, đây là một sự việc quan trọng đối với tôi, không lẽ Nhà nước cấm cả tôi thông báo cho gia đình, bạn bè hay sao”. S nói: “Anh có thể cho xem quyết định, nói chuyện, viết thư, gọi điện để thông báo nhưng không được photo gởi văn bản”.

Thì ra họ vẫn sợ một bằng chứng cụ thể về việc làm “đúng đắn” của mình, thực chất là một việc hoàn toàn phi dân chủ, phi chính nghĩa và vi phạm nhân quyền. Dù có sức mạnh quyền lực, đây vẫn là chỗ yếu chí tử của họ. Tôi nói thêm: “Thực ra tôi đâu cần gì photo văn bản. Bây giờ là thời đại thông tin. Có điều gì giấu giếm mà rồi ra mọi người không biết đâu.

Chúng tôi nói chuyện khác linh tinh thêm một lúc. W nói: Ðôi khi em muốn xuống thăm nhà anh nhưng ngại anh cho CA dò xét nên không đến. A chen vào: Hay hôm nào đi nhậu đi.

W đã có mấy lần gặp tôi, kể cả lần đầu khi CA TP đến tịch thu tài liệu máy vi tính tại nhà tôi lúc nửa đêm, hồi cuối năm ngoái. Lần nào nói chuyện với tôi cũng tỏ ra lễ độ. Có lẽ anh ta biết tôi từ trước chăng? Một số CA khi tiếp xúc với tôi đã gọi tôi là “tiền bối cách mạng”. Dù sao một số học trò và thuộc cấp cũ của tôi nay đã là CA cấp tá và nhiều cán bộ CA tuổi trên dưới 40 đối với tôi đều là “hậu bối”. May ra vẫn còn một số người đối với tôi vẫn có đôi chút kính trọng.

Tôi về nhà. Yến đang ở trường. Căn nhà vắng lặng. Tôi mở cửa ngồi nhìn ra vườn hút một điếu thuốc và tự dưng cảm thấy hơi buồn buồn. Vậy là trong vòng 2 năm nữa tôi sẽ bị giam lỏng ở đây. Tôi không thể chống lại chuyện này vì Nhà nước có CA, quân đội và nhà tù. Tôi chỉ là một cá nhân nhỏ bé. Dĩ nhiên tư tưởng là chuyện khác. Nhưng phải chăng đây là định mệnh, cái giá phải trả của những người như tôi. Có lần Hồ Hiếu nói với tôi: Chúng ta là những người đi giữa hai lằn đạn, bên nào cũng bắn. Riêng tôi, trong chế độ cũ tôi đã ở tù, bây giờ “chính quyền cách mạng” lại giam lỏng tôi. Nhiều bạn bè đã lạnh nhạt hoặc xa lánh tôi vì những việc tôi đã làm. Tôi là kẻ không biết tùy thời, suốt đời phản kháng. Và những kẻ nắm quyền lực, từ xưa đến nay, bất kể đông tây, CS hay TB, chủ yếu vẫn là củng cố quyền lực, còn chuyện lý tưởng vì dân vì nước chỉ là thứ yếu và là ngôn từ trên giấy hoặc đầu môi chót lưỡi. Tôi đã lỡ dấn thân vào con đường đối kháng với quyền lực là đã tham dự vào một trò chơi chí mạng, trong đó phần thiệt thòi nhất định thuộc về mình. Dù sao tôi không có chọn lựa nào khác.

Tôi đi đón Yến ở trường về và thông báo cho Yến chuyện bị quản chế lúc đang chạy trên đường vì Yến sốt ruột hỏi ngay. Yến tức giận la lên: “Thật là bỉ ổi! Vậy mà cứ rêu rao là tự do dân chủ”.

Chúng tôi về nhà xem kỹ lại quyết định quản chế. Lý do là vi phạm điểm a và c, khoản 1 của điều 82 Bộ luật hình sự. Như vậy so với Quốc, tôi hơn điểm a tức “tuyên truyền xuyên tạc chế độ XHCN”. Chủ tịch UBND Tỉnh ký quyết định số 1511/QÐ UB ngày 10/10/97 theo đề nghị số 615/UB ngày 24/9/97 của Chủ tịch UBND TP ÐL và tờ trình số 02/TT.HÐTV ngày 05/10/97 của Hội đồng tư vấn về việc quản chế hành chánh.

Như vậy chuyện này xảy ra sau ngày 17/9, tức ngày tôi bắt đầu chống lệnh triệu tập của CA TP. Hơn nữa từ khi Quốc bị quản chế, tôi vẫn lui tới thăm Quốc và Tụ. Có lẽ ngoài những lý do ở tầm vĩ mô liên quan đến tình hình chung, sau một thời gian thăm dò, CA thấy tôi có thái độ cứng đầu, không chịu khuất phục, nếu để tôi tự do đi lại sẽ bất lợi nên họ đã quyết định trói chân tôi. Chúng tôi đã bàn cần phải hết sức thận trọng sau chuyện Quốc, nhưng tôi chỉ có thể tự chế ở mức độ, tôi không thể tự cầm tù mình trước sức ép phi lý. Và tôi đã phải trả giá. Tôi chấp nhận sự trả giá này.


14/10/97

Chiều 13/10 và sáng 14/10, tôi phải mất 2 buổi đi làm thủ tục việc cấp giấp chứng nhận sở hữu nhà đất vì phường thông báo yêu cầu mọi gia đình phải làm trong thời gian quy định. Tôi có 5 ngày tự do và tôi chẳng có gì vội vàng. Tôi dự định đi một vòng thăm khắp lượt bạn bè vì trong 2 năm tới tôi sẽ không đi được.

Gần trưa ngày 14/10, sau khi làm xong giấy tờ chuyện nhà đất, tôi quyết định đi đến Quốc. Nhà Quốc ở sau trụ sở cơ quan CA tỉnh, chung quanh toàn là nhà CA. Từ dưới dốc đi lên con đường độc đạo dẫn vào nhà Quốc, tôi đã thấy có một gã đang đứng bên cạnh chiếc Honda dựng bên lề đường. Thấy tôi vừa tới, gã bước ra giơ tay chặn lại và hỏi: Anh đến nhà anh Quốc phải không. Tôi gật đầu. Anh ta bảo: Anh Quốc đang bị quản chế hành chính, không ai được đến thăm. Anh quay lại đi. Tôi phản ứng ngay: Vô lý! Quản chế hành chính chỉ cấm anh Quốc không được đi ra khỏi phường chứ đâu cấm người khác đến thăm. Gã vẫn khăng khăng: Anh không được đến. Tôi nổi giận: CA cũng phải tôn trọng luật pháp chứ, đâu phải muốn làm gì thì làm. Gã nói: Vậy đó. Anh thắc mắc cứ việc đi khiếu nại.

Ðúng là chế độ CA trị, CA đứng trên luật pháp. Ðáng lý tôi phản ứng mạnh nhưng cố tự kềm chế. Chỗ này hơi xa nhà Quốc, Quốc không thể biết để ra chứng kiến và tiếp ứng tôi. Mặt khác còn mấy ngày nữa tôi có nhiều nơi phải đi, nhiều việc phải làm. Tôi chưa muốn gặp rắc rối ở đây. Tôi lẳng lặng quay xe lại.

Tôi đến quán nhà Tụ, không thấy ai chặn. Chị Biên gọi Tụ lên và 2 người ngồi nói chuyện với tôi. Biên nói trước về việc Thục, vợ Quốc, mất chỗ bán hàng ngoài phố cách đây mấy hôm. Nguyên Thục thuê lại một phần cửa hàng của vợ chồng Nghiêm Sĩ Thái, một người bạn (Thái cũng thuê của người khác). Lâu nay vợ chồng Thái buôn bán ế ẩm, tiền thuê quá đắt, lại bị cắt điện thoại vì có vợ Quốc bán hàng, do đó phải trả lại nhà. Riêng Thục thuê không nổi vì chỉ mấy mét vuông chưng bày búp bê đã mất 8000.000đ/ tháng tiền nhà, chưa kể thuế má. Cũng có thể do CA tác động chuyện này. Chúng tôi biết rõ trước đây đã có lần CA yêu cầu vợ chồng Thái không cho Thục thuê, nhưng vợ chồng Thái không đồng ý. Thái xin bắt lại điện thoại CA không cho. Tụ bình luận: Vụ này thật tai hại. Thục mất chỗ làm ăn và Quốc cũng mất luôn chỗ lui tới, liên lạc, vì cửa hàng này ở ngay khu phố chính rất thuận tiện. Như thế CA vừa đánh vào kinh tế vừa cắt đường liên lạc của Quốc.

Tôi thông báo chuyện tôi bị quản chế. Tụ và Biên đều có vẻ sửng sốt và lo ngại. Tụ hỏi tôi lý do. Tôi nói suy đoán của mình. Tụ đồng tình và phân tích thêm: Trong thời gian này phải cố giữ để đỡ thiệt hại và bảo toàn sức lực. CA có nhiều phương án và họ có thể làm mọi chuyện. Trong tình hình hiện nay, Nhà nước coi nặng việc củng cố quyền lực, chuyện giữ bộ mặt dân chủ chỉ là thứ yếu. Do đó, sắp tới hội nghị Francophone mà họ vẫn cứ làm, kể cả vụ Nguyễn Hoàng Minh, tổng biên tập báo Doanh nghiệp mới bị truy tố ra tòa vì tội “tiết lộ bí mật quốc gia” do đăng loạt bài tố cáo tham nhũng liên quan đến chuyện Hải quan mua tàu cao tốc.

Tụ còn nói: Tới mức này cũng còn cần phải tự kềm chế vì tùy thái độ của ta mà họ sẽ dừng lại hay dấn thêm nữa. Tôi nói về mức độ kềm chế và chuyện chấp nhận trả giá. Tụ nhăn trán một lúc lâu và giọng anh đầy cay đắng: Tôi hiểu chuyện đó nhưng kềm chế được vẫn tốt hơn dù đối với tôi cũng có giới hạn. Tuy nhiên cần chú ý là nếu họ không đấm được ta trên sân khấu thì sẽ đâm chết ta trong hậu trường, nên khi bị đấm ta phải kêu đau thật to, dù có thể ta không đau lắm. Vừa qua tôi không đến thăm Quốc vì tôi nghĩ trong hoàn cảnh này, ngồi uống với Quốc chén rượu cũng chẳng thấy thú vị gì. Vấn đề cần là thông tin cho nhau những việc quan trọng mà thông tin có nhiều cách, không nhất thiết phải gặp nhau. Còn cái gọi là tình cảm hay tình bạn gì đó đành phải hi sinh.

Tụ suy nghĩ một lúc rồi nói thêm: Hồi ở Hà Nội, lúc mới bị bắt đưa lên xe đi, tôi nghĩ chuyến này chắc sẽ đi luôn, không về nhà được nữa nên định nếu chết sẽ chết một cách oanh liệt. Tuy nhiên sau đó tôi nhận định tình hình thấy khác đi nên tôi đã điều chỉnh thái độ. Hiện nay người ta vẫn bám tôi rất sát. Có người đến nói với tôi: Nhà nước này vững chắc lắm, anh đừng tìm cách lật đổ nữa vô ích. Tôi phản ứng mạnh: Tôi có định lật đổ bao giờ đâu mà anh bảo tôi đừng làm nữa. Nếu ai tự dưng bảo anh đừng ăn cắp nữa, anh có đập vào mặt họ không.

Tôi hiểu không phải Tụ tìm cách biện minh. Tụ đã chịu đựng nhiều hơn chúng tôi và sắp tới Tụ vẫn có thể bị làm phiền nữa. Tụ muốn được an toàn để dành sức lực cho ngòi bút và đó mới là công việc chính, là sứ mạng của anh.

Tôi phải về đi đón Yến nên không ngồi với vợ chồng Tụ được. Vợ chồng Tụ chúc tôi bình an và cố giữ gìn sức khỏe.

4g chiều 14/10, tôi chở Yến đi hỏi mua cá con về nuôi. Vườn tôi có một ao nhỏ do bố con tôi tự đào đã lâu để giữ nước tưới cây. Mấy năm trước tôi có nuôi cá nhưng từ năm ngoái, sau khi vét ao, chúng tôi ăn chay nên không nuôi nữa. Năm nay thấy nước ao nhiều, chúng tôi định thả ít cá để khi nào các con ở xa về câu cho vui.

Trại cá giống ở khu vực phía sau nhà Quốc. Hai gã theo dõi bám riết và chắc ngạc nhiên thấy tôi đi ngang đường gần nhà Quốc nhưng không vào mà lại đi sâu vào trong, xuống một con dốc đá sỏi lổn nhổn rất khó đi. Khu vực này khá hẻo lánh và từ lâu lắm chúng tôi không có dịp đi lại. Chúng tôi cười thầm vì nghĩ chắc hai gã theo dõi rất ngạc nhiên và suy đoán không biết chúng tôi đi gặp ai trong xó xỉnh này. Yến xuống đi bộ và vẫy tay “chọc quê” hai gã đang theo dõi cách một khoảng xa. Chúng tôi hỏi thăm, người trong trại cá cho biết họ chỉ bán cá vào buổi trưa vì lúc đó mới có người làm. Chúng tôi đi theo một con đường khác trở ra cũng rất khó đi, và hai gã vẫn bám theo.

Chúng tôi quyết định vào nhà hàng Thủy Tạ uống cà phê. Hai gã theo dõi lượn lờ bên ngoài. Theo chúng tôi, Thủy Tạ là nơi duy nhất hiện nay có không khí và đặc trưng Ðà Lạt, ít ồn ào và ngồi tương đối thoải mái. Thủy Tạ nằm ven hồ Xuân Hương, trước khách sạn Palace, là một công trình xây dựng nhỏ bé nhưng duyên dáng từ thời Pháp thuộc, mới được tu sửa nâng cấp gần đây. Phong cách tiếp đãi của nhà hàng khá văn minh, lịch sự, luôn có nhạc êm dịu, có hoa trên mỗi bàn. Buổi tối từng ngày có chương trình biểu diễn piano và nhạc dân tộc.

Thủy Tạ là nơi chúng tôi có nhiều kỷ niệm. Ngày mới về với nhau gần 30 năm trước, trong những ngày trăng mật muộn, chúng tôi đã nhiều lần ngồi với nhau nơi đây thưởng thức sương mù, khí lạnh trên mặt hồ bên ly café sóng sánh vàng bốc khói. Thỉnh thoảng khi có dịp kỷ niệm sinh nhật hay ngày về với nhau hoặc các con ở xa về, chúng tôi vẫn ra đây ngồi uống café. Lần này chúng tôi quyết định đến đây để thưởng thức lần cuối, một nơi dễ chịu, nhiều kỷ niệm trước khi mất tự do trong hai năm tới.

Toàn thể cán bộ, nhân viên nhà hàng và vài người khách đang tập trung ngồi trước TV xem bóng đá. Ðây là một dịp đặc biệt vì tối nay có 2 trận VN gặp Philippin và Lào gặp Malaysia, kết quả sẽ quyết định đội tuyển Việt Nam có được vào bán kết hay không trong các cuộc so tài ở SEA Games 19 đang diễn ra ở Indonesia. Chúng tôi chọn một bàn khuất ở góc, nơi chúng tôi thường ngồi; chỗ này không nhìn thấy màn hình TV. Chúng tôi vào đây để thưởng thức café và nói chuyện chứ không phải để xem bóng đá.

Chúng tôi lại nói chuyện chung quanh việc tôi sắp bị quản chế. Câu chuyện chúng tôi thường bị cắt ngang bởi tiếng la ó của những người đang theo dõi bóng đá. Một nhân viên nhà hàng cứ vung tay và nhảy loi choi không ngớt. Một số khác đập bàn gào lên khi có những pha gay cấn. Tất cả đều say mê theo dõi và phấn khích với diễn biến của trận đấu. Thời gian này cả nước đều xem bóng đá. Dân Việt Nam thuộc loại say mê môn “thể thao vua” và Nhà nước tạo mọi điều kiện đáp ứng nhu cầu này của người dân. TV tường thuật trực tiếp tất cả các trận đấu, dừng hoặc hoãn lại các chương trình khác, kể cả chương trình thời sự luôn được coi trọng hàng đầu để nhường chỗ cho bóng đá. Các báo thời gian này đều ra phụ trang đặc biệt về SEA Games 19. Nhà nước này quả biết tận dụng các hoạt động thể dục thể thao và phương tiện thông tin đại chúng để hướng dẫn tâm lý quần chúng, vượt xa cách làm của thực dân đế quốc trước đây.

Tôi nhìn những người đang hò reo trước màn hình và ngẫm nghĩ. Ðây đúng là dịp cho họ giải tỏa ức chế. Chỉ những lúc như thế này họ mới được tự do bộc lộ cảm xúc của mình, còn bình thường ai cũng phải căng thẳng vì đủ mọi chuyện cơm áo, việc làm, cạnh tranh, o ép từ đủ mọi phía. Họ hoàn toàn khác chúng tôi, và có lẽ cả thành phố này không ai giống chúng tôi cả. Trong khi mọi người đều say mê theo dõi đường lăn của quả bóng thì chúng tôi ngồi đây, giữa tiếng ồn ào và bầu khí phấn khích, nhưng lại hoàn toàn tách biệt để ưu tư về việc mình sắp mất tự do. Có một cái gì như hư như thực, phi lý và cay đắng trong buổi uống café tạm biệt Thủy Tạ này của chúng tôi.

Lúc chúng tôi sắp ra về, khoảng hơn 7g tối, hai người ngồi câu cá ở bờ hồ gần nhà hàng đã thu dọn đồ nghề ra về nhưng một người khác lại đến thế chỗ. Nơi đó chỉ cách chúng tôi ngồi hơn 5m, qua cửa kính có thể nhìn chúng tôi rất rõ. Yến nhìn người mới đến câu một lúc rồi suy đoán đó là CA theo dõi, muốn tiếp cận để biết rõ chúng tôi vào đây có tiếp xúc với ai không. Có thể như thế thật, dù tôi không rõ CA ở đây có làm nghiệp vụ kiểu này như cảnh sát Hồng Kông trong các phim chúng tôi thường xem không. Dù sao “hội chứng CA” của Yến ngày càng nặng. CA có mặt khắp mọi nơi, mọi lúc chung quanh chúng tôi, như những bóng ma khi ẩn khi hiện. Nếu thần kinh không vững quả khó sống trong hoàn cảnh này.

Như mọi lần, hai gã theo dõi bám chúng tôi về tận nhà.


15/10/97

Buổi sáng Yến đi dạy, tôi ở nhà. Chiều tôi chở Yến đi một vòng thăm vài người quen, bạn bè bình thường.

Hôm nay các đài báo đều đưa tin, bài về việc đội tuyển bóng đá VN được vào bán kết sau trận đấu Lào thắng Malaysia 1-0 tối hôm qua (Do cách tính điểm nên việc đội tuyển VN được vào bán kết hay không tùy thuộc kết quả trận này).

Tất cả mọi từ ngữ khích động nhất đều được vận dụng trong dịp này. Tôi liếc qua tựa đề và các tựa nhỏ của một bài báo: “Ðêm trắng-Hạnh phúc: Hà Nội ầm ầm rung. Ban Mê Thuột rộn tiếng cồng chiêng. Ðà Nẵng xôn xao. Ðà Lạt lộng gió cao nguyên. Rạo rực Sài Gòn”. Các bức ảnh cờ VN và Lào trên đường phố Sài Gòn, một góc đường đông nghịt người hâm mộ bóng đá diễu hành... Rồi màn hình TV giới thiệu hình ảnh và các cuộc phỏng vấn chớp nhoáng người hâm mộ trên các đường phố Hà Nội với màu sắc và âm thanh ầm ào sôi động, những khuôn mặt tươi cười hớn hở, cả những bộ điệu lố lăng cà chớn...

Ðây là niềm vui chiến thắng, là danh dự quốc gia, là tình hữu nghị Việt - Lào, là gì gì nữa... Tôi khó lòng chia sẻ được tình cảm của đám đông. Phải chăng tôi là kẻ cô đơn, tự mình đứng bên lề dòng cuốn. Có một cái gì phi lý vẫn cứ diễn ra trong đời sống này, trên đất nước này. Và đất nước trong tôi vẫn chỉ là một niềm đau nhức khôn nguôi.


16/10/97

Sáng nay Yến dạy 3 tiết đầu. Tôi đi đón Yến về và chuẩn bị đi mua cá thì bà Hiệu phó trường Yến đến. Bà nói đến kiểm tra phòng ốc để cấp giấy phép dạy thêm như bà đã hứa. Việc này bà nói đã lâu nhưng bây giờ mới làm. Trong việc dạy thêm, năm nay trường yêu cầu giáo viên phải làm đơn xin phép, trường kiểm tra xong, cấp giấy phép mới được dạy và phải nộp quản lý phí cho trường 10% dù dạy ở nhà mình, không hao tốn một chút gì của nhà trường. Yến làm đơn đã hơn một tháng nhưng không thấy nhà trường nói gì, trong khi nghe một số giáo viên khác đã được cấp giấy phép. Có lần Yến hỏi, Hiệu trưởng bảo đối với Yến hiện nay giải quyết gì cũng phải xem xét kỹ. Yến đã nổi sùng lên. Thực ra từ trước Hiệu trưởng trường vẫn đối xử tử tế với Yến, nhưng gần đây có lẽ do CA tác động mạnh nên anh ta tỏ ra dè dặt. Có lần anh ta nói nửa đùa nửa thật: Cô Yến đi đâu cũng có CA theo dõi. Khi cô Yến vào văn phòng, nhân viên văn phòng phải xem chừng cô Yến có dùng điện thoại gọi ra nước ngoài không. Chuyện đó làm Yến rất khó chịu. Chưa kể Yến biết rõ một số giáo viên là Đảng viên được phân công theo dõi Yến trong trường.

Bà Hiệu phó xem qua loa phòng ốc, nói chuyện đôi câu rồi cáo từ vì thấy chúng tôi đang chuẩn bị đi. Trước đây chúng tôi nghĩ có thể nhà trường do sức ép của CA không cấp giấy phép dạy thêm cho Yến để gây khó khăn về kinh tế cho chúng tôi. Tôi hoàn toàn không muốn và Yến cũng rất mệt mỏi, nhưng nếu dạy thêm khoảng 20 học sinh thì Yến có thêm thu nhập gần bằng tiền lương.

Năm nay tôi cố thuyết phục Yến đừng dạy thêm. Tôi nói tôi sẵn sàng chịu cắt giảm tối đa mọi chi phí để đỡ tốn kém. Nhu cầu cơ bản của con người là ăn, mặc, ở, đi lại, học hành, chữa bệnh, vui chơi giải trí. Tôi chỉ có mục “ăn” là tốn kém, còn ngoài ra không phải chi phí gì. Mặc toàn quần áo cũ của mình và của các con, không mua sắm đồ mới. Nhà ở không tốn tiền, không cần sửa chữa dù nhà gỗ cũ kỹ xây dựng từ hơn 40 năm. Quản chế khỏi phải đi lại. Học hành chữa bệnh tự mình làm. Vui chơi giải trí không cần thiết. Chỉ còn café, thuốc lá tốn đôi chút nhưng cũng có thể bỏ. Nếu cần thiết tôi có thể ăn gạo lứt muối mè, vừa chữa bệnh vừa giữ gìn sức khỏe và không mấy tốn kém. Chúng tôi chỉ tự lo cho mình, các con đã tự lập được, chúng tôi khỏi lo và thỉnh thoảng chúng còn gởi tiền giúp bố mẹ. Tuy tằn tiện nhưng hàng tháng hai chúng tôi cũng phải chi tiêu khoảng 1 triệu đồng. Ðây là số tiền không phải dễ kiếm đối với chúng tôi. Tính tôi hầu như không quan tâm đến tiền bạc nhưng đây lại là một nỗi ám ảnh đối với Yến khi tính toán tiêu pha hàng ngày. Ðôi khi chúng tôi tranh cãi và bất hòa về chuyện này do cách nghĩ khác nhau và tôi quá vô tâm.

Chúng tôi đi mua cá hết gần 2 giờ, quá trưa mới về. Chúng tôi mua 100 cá trắm con mất 20.000đ, một ký hai loại cá rô phi và cá chép giá 40.000đ, một ký khoảng 30 con, vì loại cá này hơi lớn nên người ta bán ký thay vì bán con. Người bán cho vào bịch ni lông, bơm khí ôxy buộc chặt và chúng tôi đem về thả an toàn. Hai gã theo dõi vẫn kiên trì làm nhiệm vụ nhưng tôi không muốn chú ý đến họ nữa.

Buổi chiều hơi mệt nên chúng tôi ở nhà. Tôi xem truyền hình bóng đá trận bán kết VN gặp Thái Lan. VN thua Thái Lan 1-2. Như vậy chỉ còn hi vọng dành huy chương đồng. Dân ghiền bóng đá chắc hết ngây ngất, nôn nao.


Thứ sáu 17/10/97

Yến đi dạy suốt buổi sáng. Tôi đi một mình, định đến gặp Tấn, Hải, Lĩnh, sau đó sẽ đến Quốc lần nữa.

Tôi đến Tấn trước. Tấn ngạc nhiên khi nghe tôi báo tin bị quản chế. Tấn cho biết báo Thanh Niên tuần rồi có 2 bài đăng vụ Thái Bình khá rõ, nói chi tiết ngày tháng, bao nhiêu ngàn người biểu tình kéo lên huyện, lên thị xã, bắt cán bộ xã giải đi hỏi cung như thế nào. Tấn nói thêm một số nguồn tin cho biết tình hình ở Thái Bình lây lan sang Hải Hưng, Nam Ðịnh và cả Hà Nội nên Nhà nước rất lo ngại. Tấn lưu ý thời gian chúng tôi chúng tôi bắt đầu bị bao vây ngăn chặn từ cuối tháng 4/97 trùng với thời gian phát sinh vụ Thái Bình nên chắc có mối liên quan trong cách xử lý của Nhà nước.

Tấn thông tin thêm báo chí mới đăng việc Hun Xen của Campuchia có con đi học ở trường quân sự West Point của Mỹ. Con một số cán bộ lãnh đạo cấp cao của Việt Nam cũng được đưa đi Mỹ học. Như vậy lãnh đạo CS hiện nay chẳng khác gì những người cầm quyền ở miền Nam trước đây. Tất cả đều là những kẻ độc tài ra sức ôm giữ địa vị, dựa dẫm nước ngoài và khi cần có thể bán rẻ tất cả. Tôi nhớ qua nhiều lần chúng tôi nói chuyện, nhiều người đã nhận định, những kẻ vẫn lên án chúng tôi là phản động, tay sai nước ngoài, đến một lúc nào đó, chính họ sẽ nhảy ra bắt tay ngoại bang, ôm chân đế quốc trước hơn ai hết. Và đến lúc đó, chúng tôi cũng vẫn bị xem là phản động. Ðất nước không phải của nhân dân, của những người yêu nước mà là của riêng của bọn độc tài.

Tôi hỏi Tấn có thể gọi điện báo cho Lĩnh đến nói chuyện được không vì tôi ngại không muốn đến nhà Lĩnh. Tấn nói được và bảo ngồi chơi một lúc đã. Sau đó Tấn xin lỗi phải chở Loan, vợ Tấn đi dạy mất khoảng 15 phút và nói khi về sẽ ghé báo Lĩnh luôn vì Tấn không muốn gọi điện. Tôi nói trong khi Tấn đi tôi sẽ ra gặp Hải, nhà ở phía trước gần đó. Tuy nhiên vì người nhà bảo Hải đi chưa về nên tôi quay vào nhà Tấn đọc báo chờ.

Khoảng 20 phút sau, Tấn về, sau đó Lĩnh tới. Cả hai nói khi đi đều có người theo dõi. Lĩnh bảo tôi đưa cho xem quyết định quản chế và biên bản tống đạt. Tôi bảo tôi không photo và Lĩnh nói cũng không cần thiết. Phân tích lý do tại sao họ quyết định quản chế tôi vào thời điểm này, Lĩnh đồng ý có phần do thái độ cứng đầu, việc chống lệnh triệu tập của tôi, nhưng phần khác do tình hình chung và cách làm từng người để rút kinh nghiệm của CA. Lĩnh cũng phân tích vụ Thái Bình, tình hình tôn giáo và một nguồn tin cho biết có một Đảng Dân chủ Xã hội gì đó mới được thành lập ở miền Bắc. Có lẽ CA hoài nghi đã hoặc sẽ có sự liên kết giữa các lực lượng này nên ra sức ngăn chặn. Lĩnh cũng nói một người quen thuật chuyện cựu bí thư tỉnh ủy LÐ vừa rồi có gặp TBT Ðỗ Mười và TBT nói đại ý: Thà ta ngăn chặn trước ở các địa phương còn hơn phải đối đầu với một Thiên An Môn như Trung Quốc. (Việc này do chính cựu bí thư tỉnh ủy kể lại).

Như thế rõ ràng Đảng đánh giá tình hình chung là nghiêm trọng nên không ngần ngại thẳng tay khi thấy cần thiết.

Tôi kể việc hôm kia đi gặp Quốc bị chặn. Lĩnh nhận định đó là do CA muốn chặn riêng tôi. Quy chế quản chế hành chính không cấm người khác đến thăm, nhưng vì quy định người bị quản chế phải chịu sự quản lý giáo dục của chính quyền và nhân dân địa phương nên họ tha hồ vận dụng. Luật lệ của VN rất mù mờ và họ muốn giải thích sao cũng được.

Trườc khi ra về tôi dặn hai người nếu có tin gì cần thiết tìm cách nhắn cho tôi, còn việc bạn bè có đến thăm tôi tùy tình hình, lúc nào thuận tiện đến, không thì thôi, tôi không trách.

Vì đã muộn và cũng do ý kiến phân tích của Lĩnh có lý nên tôi không đến Quốc nữa mà ra chợ mua cơm chay rồi về nhà luôn.

Chiều nay, 17/10/97 chiều cuối tuần còn được tự do, tôi đưa Yến đi mua hoa đến viếng tượng Ðức Mẹ ở Nhà thờ Con Gà rồi sau đó đi uống café. Chúng tôi vào quán Valentine, đối diện phía cổng chính của khách sạn Palace. Ðây là quán chúng tôi đã vào vài lần, không khí tạm được. Quán có vách kính 4 bề, mặt sau nhìn ra hướng núi và thung lũng phía nam thành phố, mặt trước hướng ra đường. Hai gã theo dõi, một gã xuống xe rình rập đâu đó, gã kia lượn qua lượn lại trước đường. Tôi ít để ý nhưng Yến luôn thấy họ nên nhiều khi ăn uống mất ngon.

Chúng tôi lại nói chuyện quản chế. Yến sợ tôi chịu đựng không nổi vì hai năm khá dài và chắc sẽ rất ít, thậm chí không có ai đến thăm tôi trong suốt thời gian đó. Tôi nói tôi chịu được vì tôi có khả năng vô hiệu hóa sự cô lập này. Tôi có nhiều việc phải làm: trồng cây hoàn chỉnh khu vườn, viết một cuốn tiểu thuyết, đọc sách tâm linh, ôn và học thêm ngoại ngữ. Và thiền nữa. Tôi nói đùa tôi sẽ tu thành chánh quả, ngồi ở nhà nhưng câu thông được với Ðấng Tối Cao, hiểu biết được tình hình của toàn thế giới. Thực tình trước mắt tôi không hề thấy căng thẳng. Tôi đã sống gần như ẩn tu mấy năm, và gần một năm qua tôi đã bị bao vây cô lập. Tôi đã gần gũi và cảm thông với trời xanh, ánh nắng, hoa lá, đất đá nhiều hơn với con người.

Chúng tôi ngồi quán cho đến khi trời sập tối. Hàng đèn bên khách sạn Palace và đèn xe xuôi ngược bên ngoài phản chiếu dao động qua cánh cửa sổ kính mờ nghiêng nghiêng, tạo nên một khung cảnh huyền ảo. Quán khá vắng. Tiếng nhạc không lời đắm đuối dịu dàng. Chỉ có Yến và tôi bên nhau trong đêm tự do cuối cùng này. Bắt đầu ngày mai tôi sẽ là tù nhân bị giam lỏng.

Rời quán café, tôi đưa Yến ra chợ ăn bánh xèo rồi chạy một vòng quanh khu Hòa Bình trước khi ra về. Con đường quanh hồ Xuân hương quen thuộc vắng lặng. Vài vì sao lẻ loi trên nền trời đen thẳm. Mặt hồ lao xao lấp loáng ánh nước phản chiếu những vệt đèn đường run rẩy. Yến bảo tôi chạy chầm chậm.

Chào tạm biệt. Hai năm nữa tôi sẽ không đi qua những con đường, những góc phố quen thuộc gần gũi nữa, dù nơi tôi ở không cách xa là mấy. Hai năm chắc sẽ có nhiều thay đổi. Tạm biệt. Hẹn ngày gặp lại.

Chợt Yến phát hiện hai gã theo dõi chạy xe không đèn phía đằng sau không xa. Tôi muốn van Yến đừng nhắc đến họ nữa. Họ phải cố làm tròn nhiệm vụ thôi. Hãy hư vô hóa họ đi. Ít ra trong đêm cuối của tự do này.


Thứ bảy 18/10/97

Sáng nay đúng 8g30, 5 ngày sau khi được tống đạt quyết định quản chế, tôi đến trình diện tại UBND phường 9. Việc này tôi không thể làm khác. Có lần tôi nhớ Nguyễn Ngọc Lan nói với tôi về chuyện ông bị quản chế mấy năm trước: “Tôi chấp hành cũng như người bị gí súng vào lưng thôi”. Quả đúng như vậy. Nếu tôi chống lại, chắc chắn họ sẽ dùng biện pháp mạnh hơn và tôi phải bị phiền phức, thiệt hại nhiều hơn. Có người đã khuyên tôi: Trên đường đi nếu anh gặp tảng đá quá lớn thì anh nên đi đường vòng chứ không nên đấm tay vào đá. Ðiều đó có lý. Vả lại việc chính của tôi là viết. Dù bị quản chế, họ không thể ngăn tôi viết được. Và ngòi bút của tôi chắc sẽ rỉ máu trong giai đoạn này. Họ quản chế tôi chỉ vì sợ ngòi bút và tiếng nói của tôi, tôi lại càng phải mài sắc ngòi bút của mình.

Buổi làm việc có Nguyễn Văn H, chủ tịch UBND phường 9, một sĩ quan quân đội cấp tá về hưu, W, phó trưởng CA phường, một cán bộ tư pháp phường ghi biên bản và S, CA TP về chứng kiến.

Mặc dù văn bản tôi đã có, H cũng trịnh trọng đọc lại quyết định quản chế, đọc những mục quan trọng trong quy chế quản chế tôi phải chấp hành và nói rõ ranh giới của phường tôi không được vượt qua nếu không có giấy phép cho đi lại của phường cấp, sau đó hỏi tôi có ý kiến và yêu cầu gì không?

Tôi nói 2 việc. Thứ nhất tôi yêu cầu được cấp giấy phép đi lại thường xuyên hàng tuần vào sáng chủ nhật để ra phố và chợ Hòa Bình mua sắm các thứ cần thiết, và đưa vợ tôi đi nhà thờ Con Gà. Tôi đã viết sẵn một đơn về vấn đề này và đưa cho họ luôn vì tôi đã biết qua chuyện của Quốc. Tôi không hi vọng gì vì biết đối với CA những lý do tôi nêu không chính đáng nhưng tôi cứ làm thử. Thứ hai tôi yêu cầu CA cũng phải chấp hành nghiêm chỉnh các quy định của việc quản chế. Tôi chỉ bị hạn chế phạm vi đi lại chứ không mất quyền công dân, nên CA không được gây khó khăn trong việc thư từ, điện thoại của tôi và gia đình, hay ngăn cản không cho người vào nhà tôi như thời gian vừa qua. Tôi cũng nhắc lại chuyện tôi đến Quốc bị ngăn cản mấy hôm trước.

S ra ngoài gọi điện thoại, có lẽ xin ý kiến về việc cho phép tôi đi lại. H giải thích chống chế về các biện pháp của CA đối với tôi và Quốc, nói đó là để ngăn cản không cho chúng tôi có dịp hội họp nhau bàn bạc việc viết bài chống đối, nhất là trong thời gian bị quản chế. Ðúng là Lĩnh đã có lý trong việc này, kẻ cầm quyền muốn diễn giải luật lệ sao cũng được theo ý họ.

Nói qua nói lại một lúc S bảo chuyện cấp giấy phép đi lại, thứ hai tôi đến họ sẽ trả lời sau, chắc để bàn bạc kỹ trước khi giải quyết. S nói thêm sắp tới CA TP sẽ triệu tập tôi làm việc nữa. Tôi hỏi trong trường hợp đó tôi đi có phải xin phép không. S trả lời vẫn phải có giấy phép, không cần làm đơn nhưng mang giấy triệu tập đến phường xin cấp giấy phép. Tôi hỏi sắp tới tôi có việc phải đến Phòng Cảnh sát Giao thông để đổi bảng số xe, nơi này chỉ cách ranh giới phường mươi mét, có phải xin giấy phép không. S nói vẫn phải xin phép vì tôi đi ra khỏi phạm vi phường vì bất cứ lý do gì mà không có giấy phép sẽ bị lập biên bản và phiền phức ngay. S nói thẳng ra là CA sẽ thường xuyên theo dõi tôi. Ðúng là họ muốn làm khó dễ tôi. Ðã thế, trừ việc tối cần thiết, tôi sẽ không thèm đi đâu cả.

W phát biểu hoan nghênh tôi đã đến trình diện đúng giờ và yêu cầu tôi chấp hành đúng quy định quản chế. H gút lại thời gian tôi phải đến trình diện phường hàng tháng là vào 8g ngày 18, trước khi đi phải làm bản kiểm điểm thông qua tổ dân phố với 3 nội dung: thực hiện việc hạn chế đi lại, chấp hành các chủ trương chính sách tại địa phương và việc không sai phạm các hành vi vi phạm pháp luật như quyết định quản chế đã nêu. H còn khuyên tôi không nên gây rắc rối nữa vì chỉ thêm phiền phức cho bản thân và cũng làm mệt chính quyền địa phương. Tôi không muốn nói gì nhiều với họ vì ở đây không cần thiết và chẳng có tác dụng gì. Cán bộ tư pháp đọc lại biên bản, đưa tôi và H ký, đi đóng dấu rồi đưa tôi một bản. Buổi làm việc kết thúc.

Khi tôi đi cũng như khi về, đều có P, một sĩ quan CA trước đây đã tham gia chốt ngăn chặn trước nhà tôi cùng đi. Tôi quên ghi là hôm thứ sáu 17/10, lúc tôi đến nhà Tấn, giữa buổi Yến có tiết nghỉ nên về nhà, thấy có 4, 5 CA đi cùng với một người to mập mặc thường phục có vẻ cán bộ lãnh đạo vào nhà có phòng khách cửa kính đối diện hẻm vào nhà tôi. Chúng tôi suy đoán có lẽ họ điều đình chỗ ở để lập chốt ngăn chặn. Quả nhiên hôm nay khi tôi sắp quẹo vào hẻm, tôi hỏi P đi đâu, P bảo xuống đây thôi. Quả thật họ lại lập chốt ngăn chặn, lần này làm công khai.


Chủ nhật 19/10/97

Hôm nay Yến đi Bảo Lộc sớm để thăm mẹ. Tôi ghi nhật ký một lúc rồi ra làm vườn. Giữa buổi tôi ăn 2 trái chuối và uống một ly nước lọc. Trưa tắm rửa xong tôi nấu cơm ăn. Còn một ít đậu vert và bông cải tôi luộc lên với quả trứng. Hũ muối mè có sẵn. Không biết có phải vì đậu và bông cải để hơi lâu mất chất ngọt nên tôi ăn không vô. Hay tại vắng Yến ăn một mình cảm thấy buồn nản, chỉ nghe tiếng nhai của mình, không chuyện trò cùng ai. Dù sao hai người cũng hơn một, tuy đã quen cô độc.

Buổi chiều tôi đọc báo, ghi nhật ký rồi mở TV xem. Chương trình phim văn nghệ Chủ nhật tôi nuốt không nổi. Từ trước tôi không mấy khi xem hết được một phim. Ðề tài cũ kỹ. Diễn viên cũng cũ kỹ và đóng không có gì xuất sắc, thấy mặt hoài phát chán. Kỹ thuật quay phim lạc hậu. Tốc độ phim chậm như rùa, diễn viên nói kiểu đọc bài từng tiếng một... Hàng năm người ta cũng sản xuất được vô số phim. Không phải vọng ngoại nhưng xem phim Hồng Kông mới thấy ta thua họ một trời một vực. Chẳng trách thiên hạ có đầu video đua nhau xem phim ngoại. Nghệ thuật trước hết phải hấp dẫn (dĩ nhiên hấp dẫn không phải là không lành mạnh), sau đó mới chuyển tải cái gì. Còn nếu người ta không thèm thưởng thức thì nội dung giáo dục có ích cho ai. Chưa kể gần đây phim do nhà nước tài trợ phần lớn đều có đề tài nội dung ca ngợi cách mạng. Hết chống Pháp lại đến chống Mỹ, chống ngụy. Kiểu tuyên truyền cũ xì như trái đất cứ lặp đi lặp lại làm người ta phải bội thực. Còn lâu nghệ thuật điện ảnh VN mới vươn lên nổi.

Trời sẩm tối tôi ngồi thiền, để mở cửa sổ không bật đèn. Tôi nhắm mắt mà vẫn có cảm giác trời tối dần, tối dần cho đến khi trở thành đêm đen. Tôi thiền không được tập trung lắm và chìm vào một vùng im sâu vô tận, tách rời hẳn nhân gian.

Tiếng chó sủa từng hồi ngoài cổng làm tôi thấp thỏm. Yến đã định đi sớm về sớm nhưng 6g, 7g rồi 8g Yến vẫn chưa về. Tôi định đến 9g sẽ sang nhà hàng xóm hỏi xem Yến có điện thoại nhắn gì không. Có thể mẹ Yến đau nặng Yến phải ở lại hay xe bị hư dọc đưởng. Trong những hoàn cảnh này không có điện thoại thật bất tiện. Gần 8g30 tối Yến mới về, mệt nhoài, mặt hốc hác vì xe đò hư dọc đường, chờ đợi rồi sang xe khác, mất hơn 5 giờ đồng hồ, trong khi bình thường chỉ mất 2giờ.

Ðúng là những chuyến xe thổ tả. Hồi sau 75 xe hiếm, đi đâu cũng phải chầu chực mua vé trước, chen lấn, chật chội vô cùng khổ sở. Bây giờ xe quá nhiều lại cạnh tranh theo kiểu chụp giựt vô tội vạ, không ai quản lý nổi. Xe trong bến ngoài bến đều chạy “dù”, giữa đường thấy không có ăn lập tức bỏ khách, sang xe, ai sao cũng mặc. Trên xe tiếng cãi cọ, la lối vì mặc cả, ép giá tiền xe làm hành khách muốn điên đầu. Tài xế chạy ngày 2 chuyến lên về Sài Gòn - Ðà Lạt 600 cây số, chỉ ngủ vài giờ, thường xuyên căng thẳng nên rất dễ gây tai nạn. Ðó cũng là một cách kiếm sống trong chủ nghĩa xã hội thời kinh tế thị trường. Người ta ghép tôi tội tuyên truyền xuyên tạc chống đối chế độ XHCN [điểm a và c, mục 1, điều 82 Bộ Luật Hình sự]. Tôi thật không hiểu nổi và không chịu nổi CNXH kiểu này. CNXH này không thiếu một thứ gì: Tham nhũng, hối lộ, lãng phí, mại dâm, xì ke ma túy, buôn lậu, cướp giật, nghèo đói, trẻ em suy dinh dưỡng, bệnh AIDS phát triển, phá rừng, hủy hoại môi trường... Tất cả đều dưới sự lãnh đạo độc quyền của một Đảng. Tôi làm sao tán thành, ủng hộ được chế độ XHCN kiểu này.

Yến rất mệt nhưng cũng cố bảo xe ôm ghé chợ mua cho tôi một tô cháo gà. Yến chỉ uống ly sữa chứ ăn không nổi. Yến kể chuyện thăm mẹ. May bà cụ độ này uống thuốc bắc có khỏe đôi chút nhưng bệnh khó lòng thuyên giảm. Ung thư ở người già chỉ còn một cách chờ đợi. Biết sao hơn.

Yến có nghe tin về Trần Minh Thảo, bạn tôi ở Bảo Lộc. Thảo mới bị chi bộ họp kiểm điểm 3 ngày về hai bài viết gởi đăng, có khả năng bị khai trừ. Hai bài này của Thảo hồi cuối năm ngoái, CA tịch thu tại nhà tôi. Lâu nay trong các hội nghị ở đây, khi nói về những kẻ phản bội, chống đối chế độ, sau khi kể tên chúng tôi ở Ðà Lạt, họ đều không quên nêu Trần Minh Thảo ở Bảo Lộc. Tuy vậy người ta vẫn để yên cho Thảo sinh hoạt Đảng. Có lẽ bây giờ là lúc người ta phải loại Thảo ta khỏi “đội tiên phong của giai cấp công nhân lãnh đạo cách mạng”, vì Thảo đã viết thư cho Ðại hội Ðảng 8 kêu gọi từ bỏ chuyên chính để đi theo con đường dân chủ. Họ không khai trừ Thảo mới là vô lý.


Thứ hai 20/10/97

8g sáng tôi đến UBND phường để hỏi kết quả việc giải quyết đơn xin phép đi lại. Quả nhiên như tôi dự đoán, Nguyễn Văn H, chủ tịch UB tiếp tôi nói đã xin ý kiến cấp trên và cấp trên cho rằng yêu cầu của tôi không chính đáng. Phường 9 là một khu trung tâm thứ hai của Ðà Lạt, các cửa hàng mua bán, dịch vụ không thiếu thứ gì, tôi khỏi cần đi ra khu Hòa Bình. Trong phường cũng có 2 nhà thờ, vả lại đi nhà thờ là việc của Yến, không phải việc của tôi. Họ nói thế tôi hết cãi, mà cãi có ích gì. H có vẻ như ái ngại và nói an ủi tôi: Thôi anh rán chịu, khi có việc đột xuất cần thiết, anh làm đơn chúng tôi giải quyết.

Tôi chẳng cần năn nỉ ai. Như thế càng tốt. Tôi khỏi phải đi, đỡ mất công bị theo dõi bực mình. Tôi sẽ yên chí ở nhà 2 năm.


Thứ ba 21/10/97

Buổi chiều trời đổ mưa. Những cơn mưa cuối mùa ngắn nhưng dữ dội. Yến đi tới đi lui thấp thỏm. Hôm nay Tiêu Dao, con lớn tôi ở Sài Gòn có nhắn lên là con đi lo công việc ở Bảo Lộc, nhân tiện chiều sẽ lên Ðà Lạt thăm bố mẹ luôn. Yến bao giờ cũng vậy. Có việc gì, nhất là liên quan đến con cái, Yến luôn băn khoăn thắc thỏm ngồi đứng không yên. Tôi rủ Yến coi phim cho đỡ bứt rứt. Lúc mưa đổ lớn sầm sập thì có tiếng đập cửa, Yến choàng dậy chạy ra mở và con ào vào nhà. Thế là thở phào nhẹ nhõm.

Ngoài chuyện lo cho con đi đường bình yên, Yến còn mối lo khác. Mấy hôm nay CA tăng cường chốt chặn ngoài đầu hẻm, Yến ngại con bị chặn không cho vào nhà. Trước đã có một lần hai con tôi về thăm, lập tức bị theo dõi ráo riết và 11g đêm CA vào kiểm tra hộ khẩu. May mà 2 con tôi có hộ khẩu thường trú ở nhà, nếu không, con về nhà mà không đi báo cáo tạm trú cũng có thể bị rắc rối. Các con tôi không liên quan gì đến việc tôi làm nhưng Yến cứ ngại CA có thể tìm cách khó dễ và làm chúng tôi mất vui khi gia đình đoàn tụ. Lần này có thể vì trời sập tối, mưa lớn nên họ không thấy con vào nhà. CA đâu phải thần thánh gì.

Cả nhà ăn cơm trò chuyện vui vẻ. Con có mang cho tôi cuốn sách do Thảo ở Bảo Lộc gởi lên. Cuốn Tuyển tập truyện ngắn Việt do Nhà xuất bản Trẻ vừa phát hành mới tinh. Lật xem qua và hơi ngạc nhiên. Ðây là tuyển tập truyện ngắn của 6 tác giả nhóm Việt ngày xưa trong đó có tôi. Việc xuất bản tuyển tập thơ văn, anh em trong nhóm đã có lần bàn nhưng vì nhiều khó khăn nên đã lâu không thấy ai nhắc tới. Một trong những khó khăn lớn là sau khi một số anh em họp mặt bàn và giao cho mấy người ở Sài Gòn lo xúc tiến cụ thể thì một người trong nhóm bị CA gọi lên hỏi và đe dọa không được làm gì có liên quan đến tôi, kẻ đang có những hoạt động chống chế độ. Bây giờ đột nhiên sách được in và phát hành.

Sách dày gần 400 trang, tựa của Huỳnh Như Phương, phụ lục là một bài nghiên cứu về nhóm Việt của Trần Thức và Hoàng Dũng đã đăng trên tạp chí Sông Hương từ năm 1985. Phần chính là truyện ngắn chọn lọc của 6 tác giả Trần Hữu Lục, Trần Duy Phiên, Trần Hồng Quang, Huỳnh Ngọc Sơn, Trường Sơn Ca, Võ Trường Chinh, có cả phần phụ lục ảnh và tiểu sử của từng tác giả. Trường Sơn Ca là một trong những bút danh khác của tôi. Phần tiểu sử ghi tôi có bút danh khác là Tiêu Dao Bảo Cự và không nhắc gì đến việc tôi gia nhập rồi bị khai trừ khỏi Đảng, không nhắc đến những hoạt động, bài viết và tác phẩm của tôi sau này. Tôi hiểu số anh em ở Sài Gòn thực hiện tập sách đã có ý tránh né một mức độ để cuốn sách có thể được xuất bản. Trong hoàn cảnh này làm như thế cũng được. Và dù thế tập sách được xuất bản vào thời điểm này kể cũng hơi lạ, không biết còn có những chuyện gì phía sau.

Tôi đọc lại 2 truyện ngắn của tôi in trong tuyển tập. Ðã lâu lắm tôi không đọc lại và cũng có lúc tâm trạng tôi không muốn đọc lại những gì mình đã viết vào thời kỳ đó.

Một nhân vật của tôi suy nghĩ: “Trong giờ phút này, bác thấy bác giống hệt con chó mực kia. Không còn có thể kêu thương gì được nữa. Không có gì để sợ hãi nữa. Chỉ có hai điều: Tự do hay là chết. Bác phải chọn một trong hai bằng hành động tích cực. Không phải riêng gì bác mà cả dân tộc bác cũng phải chọn lựa như thế. Từ ngày vào tù bác mới có dịp hiểu hơn, thấy rõ hoàn cảnh của đồng bào qua những bạn tù chung quanh. Dân tộc bác đã bị khinh khi, bóc lột, kềm kẹp, chà đạp và dồn đến chân tường, bờ vực thẳm. Không thể kêu thương cầu khẩn gì nữa mà phải vùng lên bứt xiềng bẻ xích. Tự do hay là chết.

Tự do hay là chết. Tự do hay là chết. Những tiếng đó bỗng rền vang như sấm dậy trong đầu bác. Thân người bác cong như một cánh cung, chân rùn xuống bám chặt sàn xe, hàm răng nghiến chặt lại, mắt rực lửa hận thù, bác phóng người tới như một mũi tên lao, bằng một thế võ ta học được thuở còn bé, hai cùi chỏ đánh thốc vào cổ họng hai gã cầm súng, hai gã bật ngược văng vào thành xe. Nhanh như cắt bác lao xuống mặt đường.”

Một nhân vật khác nói: “Tôi bị ám ảnh mãi bởi chuyện người lính ban chiều, tôi không chịu nổi sự bất công. Trước những cảnh đó, tôi chỉ muốn vùng lên phản kháng, đạp đổ hết để xây dựng lại một xã hội khác nhân đạo hơn”.

Ðó là những dòng tôi đã viết thuở 20 về một chế độ tôi đã góp phần làm sụp đổ. Bây giờ 30 năm sau, trong một chế độ khác tôi đã góp phần xây dựng nên, tôi vẫn phải tiếp tục viết những điều như đã viết. Ðây là định mệnh của tôi, số phận của một ngòi bút? Tôi có chọn lựa đúng hay không và tôi phải nghĩ, phải làm điều gì khác nữa? Tuổi 50 và trong 2 năm bị quản chế chắc tôi còn phải tự vấn rất nhiều.


Thứ tư, năm 22, 23/10/97

Con chúng tôi ở nhà được 2 đêm một ngày. Lúc Yến đi dạy, 2 bố con uống café trò chuyện. Về sau này hai bố con ít tranh cãi như trước. Tính nó cũng ngang và hay lý sự như tôi. Ðã khá lâu, khi hai con tôi mới về Sài Gòn học, ở ký túc xá Ðại học Bách Khoa, chúng có theo các bạn dự một cuộc xuống đường của sinh viên, bị bắt vào đồn CA, nhưng sau đó không đi theo xu hướng đấu tranh mà quay sang con đường làm ăn mua bán. Vả lại sinh viên Sài Gòn thời gian này cũng chẳng có phong trào đấu tranh gì. Chỉ có vài cuộc xuống đường vì những lý do không đâu vào đâu và đã nhanh chóng bị dập tắt. Có thể chúng có một chút gène của tôi, ương ngạnh và hay phản kháng, nhưng thời đại của con khác thời đại chúng tôi nhiều quá.

Dù sao các con cũng tôn trọng suy nghĩ và việc làm của tôi. Tôi không làm ra tiền bạc, không có địa vị, nhưng chúng kính trọng tôi vì tôi sống trung thực và không hèn. Như thế là được rồi. Tôi cũng tôn trọng và ít can thiệp vào cách sống của các con. Chúng có tinh thần tự lập cao, kiếm sống khó khăn nhưng hào hiệp với bạn bè, có tình có nghĩa. Tiêu Dao hùn hạp làm ăn với bạn bè bao giờ cũng nhường phần lợi nhiều hơn cho bạn và sẵn sàng chịu thiệt thòi. Trường Sơn hồi còn đi học đã cho cả một tháng tiền ăn và một kỳ tiền học phí của mình để giúp em một người bạn cũng là sinh viên sắp bị đuổi vì hết hạn đóng học phí. Ấy thế mà có lúc Trường Sơn đau, 2 ngày không còn tiền để mua một bát cháo. Yến đã đau lòng vô cùng khi nghe chuyện này nhưng chúng tôi cũng tự hào về tính nghĩa khí của các con.

Buổi chiều tôi chở Yến đi mua thức ăn. Yến sực nhớ trong phường 9 có quán thịt dê mà trước đây nhà trường có lần tổ chức ăn để đưa tiễn một giáo viên rời trường, Yến nói hay là đi mua về cho con ăn. Tôi không thích gì thịt nhưng cũng chiều chở Yến đi. P, sĩ quan CA chốt trước nhà tôi chạy xe theo. Chúng tôi dừng trước quán, Yến xuống xe đi vào hỏi mua. P cũng dừng xe sát tôi bắt chuyện. Anh ta có vẻ ngạc nhiên không biết Yến vào đây làm gì vì anh ta nói có nghe chúng tôi ăn chay. Tôi ầm ừ không trả lời. Yến ra nói người ta hẹn 10 phút nữa. Tôi chở Yến đi một vòng xuống hồ Than Thở trong khi chờ đợi. Tôi chỉ được đi bên này hồ, bên kia là phường khác. P chạy song song với tôi nói chuyện linh tinh. Có lúc P chạy sau, Yến nói thầm với tôi: Ðừng thèm nói chuyện. Làm gì mà kèm sát người ta như vậy. Mình đâu phải tội phạm. Tôi nói: Bực mình làm gì. Anh ta nói chuyện vì coi như đã quen mình, còn những người khác đâu có. Ðừng tự gây căng thẳng không cần thiết. Thực tình mà nói, tôi đã vô hiệu hóa (về mặt tâm trạng) sự bao vây phong tỏa của CA. Tôi suy nghĩ, làm những việc cần thiết, không cần đếm xỉa đến họ.

Quay trở lại tôi dừng xe cho Yến vào lấy thức ăn. Khi về gần đến nhà, có lẽ P hiểu nên nói: Chị không mời em phải không. Yến nói còn lâu. Không hiểu P có biết con tôi về không mà không thấy anh ta nói gì.

Sáng hôm sau con tôi đi sớm. Yến làm nó bực mình như mọi lần. Con đã thay quần lót chưa? Con mặc thêm áo len đi. Con đừng để bóp đằng sau túi quần dễ bị rớt. Con về Bảo Lộc nhớ gọi điện nhắn về cho mẹ yên tâm... Tôi và Yến nhiều khi cũng bất đồng về chuyện này. Con chúng tôi đã 26 tuổi rồi. Thuở 20 tôi đã tung hoành khắp chốn, coi trời bằng vung. Yến cũng đã bỏ nhà ra đi. Dù sao Yến cũng phải thừa nhận với tôi như thế. Và dù sao tôi cũng phải thừa nhận Yến là mẹ, có tình cảm và cách cư xử của người mẹ mà tôi phải hiểu và tôn trọng. Nhưng các con tôi có lẽ chưa hiểu hết mẹ mình. Phải đến một lúc nào đó.

Buổi trưa Yến đi dạy về nghe con chưa gọi điện nhắn đã đến Bảo Lộc bình yên, Yến lại thấp thỏm và tự mình đi gọi hỏi người quen ở Bảo Lộc mà con có thể ghé. Người quen trả lời con đã đến và đã đi SG, Yến mới tạm yên tâm. Quá trưa con mới từ SG gọi điện nhắn về. Chỉ chậm vài giờ thôi, đối với con không quan trọng, nhưng đối với Yến, với người mẹ, vài giờ thật đăng đẳng đầy âu lo. Yến vẫn ngại khi con ra khỏi nhà con bị CA gây khó khăn mà Yến không biết.


Thứ năm 24/10/97

Cô Nguyệt, một người bạn trong nhóm Yoga đến thăm. Cô kể chuyện sau hôm chúng tôi đến thăm cô trước ngày tôi bị quản chế, cô đã được CA đến nhà hỏi thăm sức khỏe. Như đối với những người khác, CA cật vấn cô về mối quan hệ đối với chúng tôi, quen biết thời gian nào, ở đâu, vì sao, biết về chúng tôi như thế nào...?

Thường đối với các bạn trong nhóm Yoga, chúng tôi không bao giờ nói chuyện chính trị, trừ một lần trong một buổi họp mặt cuối năm, tôi có nói qua việc của tôi và những khó khăn tôi đang gặp để giải thích chuyện tôi không thể để họ đến tập Yoga hàng tuần ở nhà tôi nữa vì CA ngăn cấm. Riêng cô bạn này, thỉnh thoảng cô đến thăm, chúng tôi cũng có kể sơ qua về những khó khăn chúng tôi đang gặp. Nói chuyện với CA, cô đã mau miệng bênh vực tôi là tôi chỉ viết tiểu thuyết, viết bài đăng tải ở đài báo nước ngoài chứ đâu làm gì sai trái. Thế là cán bộ CA hùng hổ lên án tôi, nói tôi là phản động, đã viết bài kêu gọi nước ngoài không đầu tư vào VN (điều tôi chưa bao giờ làm vì trái với quan điểm của tôi). Cán bộ CA còn cho rằng chế độ này nhân đạo nhất thế giới nên bây giờ mới chỉ quản chế tôi chứ đáng ra đã phải bỏ tù tôi từ lâu rồi. Họ còn nói họ sẽ trở lại làm việc với cô nữa, đưa tài liệu về tôi cho cô tham khảo và không cấm nhưng khuyên cô bớt giao du với tôi vì có thể bị tôi “dụ” đi vào con đường phản động. Cũng may mà cô không sợ bị tôi dụ nên nay còn đến thăm tôi.


Thứ bảy 25/10/97

Buổi chiều, tổ trưởng dân phố đến báo tôi tối đi họp tổ dân phố để tổng kết cuộc vận động nếp sống mới tại nhà của bí thư Đảng ủy khu phố. Tối tôi cũng đi thử xem sao. Gặp bí thư Đảng ủy đứng ở cổng, tôi nói chuyện bâng quơ vài câu rồi ông ta mời tôi vào nhà. 7g30, cuộc họp bắt đầu, có khoảng hơn 20 người dự. Tổ trưởng là một ông chưa già lắm nhưng rất hom hem, vừa đọc báo cáo tổng kết vừa ho sù sụ. Cuộc vận động thực hiện nếp sống mới có nhiều tiêu chuẩn, nhưng tổ trưởng chỉ tập trung nói về việc đóng góp tiền gây quỹ thương binh liệt sĩ, tổ chức Tết Trung thu và xây dựng hội trường. Tổ trưởng tự xếp loại khá trong khu phố và phân loại 2/3 số hộ trong tổ thuộc loại khá, 1/3 trung bình trong đó có hộ tôi. Sau đó tổ trưởng yêu cầu mọi người tham gia ý kiến. Chỉ có hai bà thay nhau nói rất dài. Tôi hỏi người ngồi bên cạnh biết hai bà đó là Đảng viên, cán bộ về hưu.

Bà thứ nhất nhận xét về việc tổ chức tết trung thu vừa qua chưa tốt, dân phản ảnh có cháu đến nhưng không có quà vì cha mẹ không đóng tiền. Bà thứ hai phản bác lại nói không có chuyện đó mà do một số cha mẹ không đàng hoàng, đã không đóng góp lại còn đi nói bậy bạ. Những người đó cần phải đưa ra kiểm điểm.

Tôi nghe nói bà thứ hai này (bây giờ tôi mới biết mặt) trong cuộc họp trước đây đã đề nghị bỏ tù tôi vì tội phản động, dám nói xấu Bác Hồ. Nghe bà nói, tôi ngứa miệng phát biểu chơi. Tôi nói và thấy mọi người có vẻ hơi ngạc nhiên, chăm chú lắng nghe. Tôi nói cuộc vận động thực hiện nếp sống mới chủ yếu là trên địa bàn dân cư nhỏ, hàng xóm sống hòa thuận, giúp đỡ nhau lúc khó khăn, giữ gìn vệ sinh môi trường là chính. Chuyện vận động đóng góp, trừ thuế bắt buộc, còn ngoài ra đóng hay không, nhiều hay ít là tùy khả năng và hảo tâm, không ai được quyền phê phán, kiểm điểm. Người dân có quyền làm mọi việc mà luật pháp không cấm. Nếu muốn cho những người không đóng góp tiền tổ chức tết trung thu mà còn có ý kiến này nọ có suy nghĩ đúng đắn hơn thì cứ mang quà đến tận nhà cho con họ, chắc họ sẽ cảm động và thay đổi nhận thức chứ không ai có quyền kiểm điểm họ. Tôi cũng nói thêm về việc vệ sinh môi trường. Con đường Nguyễn Ðình Chiểu tôi ở từ khi có xe rác chạy qua lại đầy rác, ô nhiễm hơn trước vì người ta ỷ lại cứ đem rác vứt ra đường, mặc xe rác có hốt hay không.

Ðiều lạ là khi nghe tôi nói, bà thứ nhất lại gật gù tỏ vẻ đồng tình, còn bà thứ hai hình như quay sang người bên cạnh hỏi tôi là ai (có lẽ bà ta đã lên án tôi nhưng vẫn chưa biết mặt tôi). Sau đó bà con ồn ào lên nói về chuyện rác vì đây là một việc mọi người đều nhận thấy.

Họp tan, tôi về kể chuyện cho Yến nghe và cảm thấy buồn cười, không biết tổ dân phố sẽ phản ảnh lên trên về việc này như thế nào. Trước đây trong một lần làm việc với cán bộ hưu trí do phường tổ chức, họ đã phê bình tôi là không chịu đi dự các cuộc họp ở khu phố, ít chấp hành các chủ trương chính sách ở địa phương. Ðiều này cũng là một trong nội dung tôi phải kiểm điểm hàng tháng khi trình diện phường theo quy định của quyết định quản chế. Ðã thế tôi sẽ thường xuyên đi họp và phát biểu nhiều trong các cuộc họp, xem họ phản ứng ra sao.


Thứ hai 27/10/97

Tôi nhận được một thư bảo đảm của một người tên Phạm Văn Luận ở Ðức gởi, hình như đã lâu có lần người này gởi cho tôi một bài báo do ông ta viết. Lần này thì ruột thư cũng đã bị đổi. Ðó là 4 trang in không rõ xuất xứ có tiêu đề “Bài học của sự khai tâm-công bằng và từ bi” nói về một trường hợp chữa bệnh ung thư ở Mỹ bằng cách cầu nguyện và niềm tin tôn giáo. Có lẽ từ đây về sau tôi phải lưu giữ tất cả các thư từ loại này để tích lũy bằng chứng về một cách làm có lẽ có một không hai trong thế giới văn minh hiện đại.

Buổi tối, tôi tình cờ mở đài Á Châu Tự Do. Ngay từ đầu buổi phát thanh, phát thanh viên loan báo tin tôi bị quản chế chính thức, nhắc lại trường hợp Bùi Minh Quốc và chúc hai chúng tôi vững vàng trong lúc khó khăn. Ðúng là thời đại thông tin, cái gì rồi người ta cũng biết dù có ngăn chặn cách nào.


Thứ tư 29/10/97

Ðài Chân Trời Mới phát một bài về Hà Sĩ Phu, tôi nghe không đầy đủ. Bài viết có ý nói trong hoàn cảnh hiện nay việc quản chế đối với những người như HSP, BMQ và tôi hầu như đương nhiên vì nhà nước rất sợ tiếng nói phản kháng của những người này. Bài viết hình như có tiêu đề “Hà Sĩ Phu bị trấn áp ở Ðà Lạt” có nhắc đến câu khẩu hiệu được đóng trước nhà HSP, cũng là câu được đóng trước nhà tôi (còn nhà BMQ có câu hơi khác).

Bài viết còn nêu trường hợp một thanh niên Việt kiều về nước lên Ðà Lạt định ghé thăm HSP nhưng khi dừng xe Dream trước nhà HSP thì bị một CA xông ra quát hỏi “Mày là thằng nào?”, anh ta sợ quá phóng xe chạy luôn. Theo tôi chuyện này hơi quá vì dù sao CA cũng chặn lại hỏi đàng hoàng, không đến nỗi làm như thế. Nhưng biết đâu!?


Thứ sáu 31/10/97

Tôi đến UBND phường xin giấy phép đi lại. Tôi cần đi đến Phòng Cảnh sát Giao thông để đổi biển số xe Honda theo giấy hẹn của cơ quan này. Ðây là chủ trương chung mà mọi chủ xe đều phải làm. Phòng CSGT ở đường Hùng Vương, thuộc phường 10, cách ranh giới của phường 9 chưa tới 100 mét. Trong lần trình diện đầu tiên nhận quyết định quản chế, tôi đã hỏi vấn đề này, yêu cầu khỏi phải xin phép, nhưng CA cương quyết không chấp nhận, cho rằng theo đúng quy định, tôi đi bất cứ đâu, vì bất cứ lý do gì ra khỏi phạm vi phường, dù do các cơ quan nhà nước triệu tập cũng phải xin phép, nếu không tôi sẽ bị lập biên bản vi phạm ngay. Tôi biết họ cố tình làm khó nhưng không thể kháng cự. Tôi chỉ có thể tự mình hạn chế đi lại, không tối cần thiết tôi chẳng phải đến xin phép họ làm gì. Tôi chán ngấy chuyện đó. Ðòi tự do và phải trả ngay bằng cái giá mất tự do. Nếu không suy tính đến mọi điều, mọi khía cạnh, tôi sẵn sàng tung hê tất cả để chấp nhận cái giá hủy diệt. Tự do hay là chết. Có phải câu này đúng đến nghĩa đen của từng từ chứ không phải chỉ là nghĩa bóng?

Chủ tịch UBND phường tiếp tôi đàng hoàng và hẹn tôi ngày mai lại lấy giấy phép. Anh ta còn phải thông qua CA.


Thứ bảy 1/11/97

Hôm nay trời mưa gió dầm dề do ảnh hưởng của cơn bão số 5. Tôi không đi đến phường, định thứ hai đến lấy rồi qua phòng CSGT luôn. Càng ít đi đến chỗ các cơ quan nhà nước càng tốt.


Chủ nhật 2/11/97

Một chị bạn quen đến chơi. Nhắc lại chuyện cũ, chị cho biết thêm có lần chị đọc thấy trong phần tiểu sử mà CA kèm theo các bài viết của tôi đưa cho các tỉnh ủy viên và một số cán bộ về hưu nghiên cứu trước đây có ghi chi tiết tôi ăn lương của CIA hay tổ chức nước ngoài gì đó mấy trăm đô một tháng, chị không nhớ rõ. Chị còn nói ở trường người ta cho Yến là người tiếp tay đắc lực cho tôi nên cũng phải ngăn chặn, giám sát chặt chẽ.

Mặc dù những chuyện này đã cũ nhưng khi nghe lại, Yến đã nổi giận lên vì sự vu khống trắng trợn đến mức phi lý như thế mà họ cũng làm được. Chính bà con chung quanh xóm tôi cũng đã nghe nói về chuyện này và họ phản ứng: Phản động ăn lương CIA sao không bỏ tù mẹ đi cho rồi, còn cử CA canh gác làm gì tốn tiền của Nhà nước!?

Tôi đã cố kềm chế cảm xúc và suy nghĩ phân tích một cách thật khách quan về mọi vấn đề, nhưng nhiều khi khó lòng phân định cho rạch ròi. Có phải Ðảng và Nhà nước này dù sao cũng có lý của họ, giải quyết vấn đề một cách có tình có lý ở mức độ nhất định trong khi bảo vệ quyền lực của mình? Nhưng bộ máy đàn áp có phải đã vận hành hoàn toàn như một công cụ vô tri phi nhân tính? Và các cán bộ CA có còn tình người, có còn nhận thức hợp lý tối thiểu không khi cứ phải nói, phải làm những việc mà có thể chính họ cũng cho là phi lý? Tôi có thể hiểu và giữ được tình cảm của mình đối với họ không?

Trong một lúc, tôi chợt thấy mình thông cảm với Nguyễn Gia Kiểng và một số bạn bè của anh khi nói về tổ quốc và lòng yêu nước. Kiểng đã đồng hóa tổ quốc với chế độ là một, và đòi hỏi phải có một tổ quốc sám hối, bao dung thay vì một tổ quốc bạo tàn, cay nghiệt. Trước đây tôi đã hai lần viết bài phản bác Kiểng về ý này. Nhưng bây giờ tôi hiểu, trong những lúc cay đắng nào đó, người ta không thể không nghĩ như thế. Tổ quốc đã hòa lẫn hay bị choán ngợp trùm phủ trong những cái bóng nặng nề u ám của những người cầm quyền và bộ máy thống trị. Những người con xa xứ đã từng bị đày đọa khó lòng nghĩ về Tổ quốc với tất cả lòng yêu thương trân trọng khi dấu ấn của sự ngược đãi, sỉ nhục còn in hằn trong tâm khảm.


Thứ hai 3/11/97

Buổi sáng tôi đến Ủy ban phường để lấy giấy phép. Người ta đã chuẩn bị xong từ thứ bảy như chủ tịch UB hẹn. Tôi đọc lướt qua. Thật buồn cười. Trong phạm vi phường tôi được tự do đi lại nhưng người ta cũng ghi rõ tuyến đường từ nhà tôi ra tới ranh giới phường và từ đó sang phòng CSGT chỉ cách chưa tới 100 mét. Chủ tịch UB phường nói giấy này do CA khu vực chuẩn bị. Mẫu giấy có in sẵn tên tôi do CA TP làm ngay từ hôm tôi nhận quyết định quản chế.

Tôi đi sang Phòng CSGT. CA canh gác trước nhà tôi đi theo một cách kín đáo. Từ khi quyết định quản chế có hiệu lực, hình như các chốt CA khác giám sát tôi đã bỏ, chỉ còn một chốt trước đầu hẻm, có 3 người thay ca nhau và tôi biết mặt cũng như xe họ sử dụng. Còn chốt bí mật nào thì tôi không biết cụ thể ở nơi nào. Có người nói cho biết là CA ở khắp mọi nơi: dưới suối, trong ngõ hẻm, ngoài ngã tư, trên đồi...

Phòng CSGT đông đảo người đến làm thủ các loại thủ tục đăng ký xe. Tôi đưa tờ biên nhận có hẹn ngày 3/11 giải quyết vào, cán bộ CA nói ngay chưa có, chắc phải đến giữa tuần sau. Thế là tôi lấy lại giấy biên nhận ra về. Tôi nghĩ không lẽ tuần sau tôi lại phải xin giấy phép đi lại khác và đến nơi cũng chưa chắc được giải quyết. Tôi sẽ tính cách khác. Bình thường tôi đã chán ngấy chuyện giấy tờ liên quan đến Nhà nước. Bây giờ lại càng ngán ngẩm. Hơn nữa, mỗi lần làm việc này lại như động chạm vào một vết thương đang mưng mủ. Họ là ai và tôi là ai mà mỗi lần tôi đi lại phải xin phép?!


Thứ ba 4/11/97

Trời ngớt mưa. Ảnh hưởng của cơn bão số 5 ở đây dịu dần. Ðài, báo từ hôm qua bắt đầu đưa tin về hậu quả của cơn bão số 5 ở miền Tây Nam bộ mà người ta gọi là cơn bão thế kỷ vì đây là cơn bão lớn nhất trong vòng 100 năm qua ở vùng này, thiệt hại nghiêm trọng nhất là ở Cà Mau, Kiên Giang, Bạc Liêu. Thống kê ban đầu có hơn 100 người chết, hàng ngàn người mất tích, hàng ngàn người ghe tàu bị chìm, hơn trăm nghìn căn nhà bị sập, vô số ruộng lúa, vườn cây bị hư hại...

Rút kinh nghiêm năm ngoái, năm nay các hoạt động của các cơ quan nhà nước về dự báo thủy văn, phòng chống lụt bão, cứu nạn... có nhanh hơn, nhưng vẫn không thể theo kịp cơn bão bất ngờ này của vùng Nam bộ. Những người dân hiền hòa chất phác phải gánh chịu bao nhiêu tai họa. Số phận của đám đông dân lành thật nghiệt ngã, không phải chỉ riêng dân tộc này. Nhưng những người nắm quyền lực thường không phải gánh chịu thiệt hại. Tôi thốt nhớ đến nạn cháy rừng ở Indonesia vừa qua đã trở thành một thảm họa toàn cầu vì hậu quả khủng khiếp của nó, nhất là các nước lân cận trong khu vực. Ấy thế mà trong khi cả thế giới xôn xao lên án, báo chí đưa tin, các công ty ở Indonesia sẵn tiếp tục đốt rừng để lấy đất canh tác và được sự bao che của các quan chức có thẩm quyền. Nhà nước Indonesia còn cấm báo chí và các trường đại học đưa tin và bình luận bất lợi về chuyện đó. Thật hết chỗ nói.

Thứ tư 5/11/97

Buổi chiều Yến rảnh ra vườn hái café đang chín dần. Trời muộn nhưng tôi giục mãi Yến mới chịu vào. Cất café rửa tay xong, Yến nói với tôi, mặt đầy sắc giận: Em không chịu nổi sự bất công này. Trong khi hái café, nghe tiếng nhạc từ một đám cưới ở một nhà ngoài đường, tự nhiên em thấy uất ức quá. Hồi trưa em ra quán mua đồ thấy người ta mặc quần áo đẹp, trang điểm đi dự đám cưới, trong khi gã CA cứ đi qua đi lại trước hẻm nhà mình em muốn tức điên lên. Nghĩ lại mình làm gì nên tội để phải chịu cảnh này. Mà có ai thông cảm, chia sẻ với mình đâu. Anh bị quản chế gần cả tháng mà bạn bè có ai lui tới thăm viếng gì đâu. Ai cũng sợ….

Yến nói một thôi dài, chuyện này dắt sang chuyện nọ. Tôi có nhận thức khác nhưng im lặng không nói gì. Tôi biết Yến hay xúc động, nhưng những lúc như thế này không thể trao đổi, tranh cãi gì được. Hoàn cảnh này đôi lúc quá sức chịu đựng của Yến. Tôi thương Yến nhưng không thể làm gì khác. Ðây cũng là nỗi đau của tôi.


Thứ năm, thứ sáu 6-7/11/97

Hai ngày này là cao điểm của những hoạt động rầm rộ kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Mười (7/11/1917-7/11/1997). Tháng 10 tính theo cách cũ của Sa Hoàng nhưng theo cách tính của Liên Xô là tháng 11.

Từ cả tuần trước, ở trung ương và các địa phương đều tổ chức nhiều loại hoạt động: hội thảo, biểu diễn ca nhạc, đêm thơ, giao lưu, gặp gỡ giữa những người đã đi học và công tác ở Liên Xô; mít tinh kỷ niệm... Bao nhiêu câu tuyên bố trân trọng đánh giá tầm vóc vĩ đại của Cách mạng Tháng Mười đến nay vẫn soi đường cho nhân loại và đất nước tiến lên, sự thành tựu về mọi mặt của Liên Xô vĩ đại trước đây, những tình cảm và sự giúp đỡ chân thành của đất nước và con người Liên xô đối với nhân dân Việt Nam, bao nhiêu kỷ niệm đẹp đẽ vẫn còn in sâu trong ký ức bao người... Ðó là một bản hòa tấu rền vang cả nước theo chiếc đũa chỉ huy thần kỳ của người lãnh đạo. Ðảng CS quả là bậc thầy trên phương diện này. Tất cả đều chảy xuôi dòng. Không hề có một âm điệu lạc lõng. Không ai nhớ lại một điều gì khác.

Nhưng tôi lại nhớ đến và suy nghĩ những điều người ta không muốn nhớ và không muốn nhắc nhở.

Mới đây thôi, BMQ bị bắt giữ vì có trong tay cuốn Ðêm giữa ban ngày của Vũ Thư Hiên viết về vụ “Xét lại chống Đảng”. Vũ Thư Hiên cùng với bố là Vũ Ðình Huỳnh và rất nhiều người khác như Hoàng Minh Chính, Trần Thư... là nạn nhân của vụ “Xét lại chống Đảng” oan khốc những năm 60 vì đã tán thành đường lối hòa bình của Liên Xô vào thời kỳ đó, bị quy là gián điệp, phản quốc. 10 năm trước tôi có quen một người Nga, một nữ phó tiến sĩ nghiên cứu về dân tộc học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô, đã từng đi công tác với bà trong vài tháng khi bà sang VN khảo sát các dân tộc vùng Tây nguyên. Bà đã kể cho tôi nghe thời kỳ đen tối những năm 60 khi bà đang là một sinh viên học tiếng Việt ở Ðại học Tổng hợp Hà Nội. Khi chủ trương “Chống xét lại” được thực hiện, dù đang là một thiếu nữ Nga xinh đẹp có rất nhiều bạn bè VN và người ngưỡng mộ, tất cả đều xa lánh lạnh nhạt với bà ngay lập tức. Thậm chí bà còn bị ném đá và chăng dây cho vấp té. Chỉ trừ một người, may thay còn có một người, còn dám quan hệ với bà và bà đã giữ được tình bạn đáng quý với người đó cho đến mãi sau này. Thật đáng buồn cho dân tộc và cho con người.

Mà Cách mạng Tháng Mười và Chủ nghĩa Cộng sản, Chủ nghĩa Xã hội đã mang lại điều gì cho nhân loại? Không ai chối cãi những điều tích cực nó đã làm trong việc chống bất công áp bức, chống chiến tranh đế quốc và phong trào giải phóng dân tộc ở nhiều nước trên thế giới trong một giai đoạn lịch sử. Nhưng Chủ nghĩa Cộng sản mình cũng nhuộm đầy máu như Chủ nghĩa Tư bản mà nó đã lên án và đã mang lại bao nhiêu tai họa cho loài người, sản sinh ra bao nhiêu quái thai chính trị hung tàn.

Liên Xô đã áp bức các nước thành viên và các quốc gia Ðông Âu như thế nào? Không phải chỉ bằng chính trị mà bằng xe tăng và máy bay? Stalin đã giết bao nhiêu triệu nhân dân Liên Xô, trong đó có vô số Đảng viên và cả Ban Chấp Hành TW ÐCS? Ðông Ðức cai trị nhân dân mình như thế nào sau bức tường Bá Linh ô nhục? Cái gã Ceaucescu và bà vợ xa xỉ của hắn đã làm gì ở đất nước Roumani CS? Nhà cách mạng oai hùng Fidel Castro suốt đời được bầu làm lãnh đạo Cuba theo đường lối XHCN thế nào mà khi mất bầu sữa của Liên Xô thì dân đói rã họng? KGB, Gestapo là những tổ chức gì mà người ta chỉ nghe đến tên đã nổi da gà. Solzhenytsin viết gì trong Tầng đầu địa ngục?... Ðó là phương Tây, còn phương Ðông? Người cầm lái vĩ đại Mao Trạch Ðông đã đày đọa nhân dân Trung quốc như thế nào trong cái gọi là Cách mạng Văn hóa? Và mới đây năm 1989, ai đã ra lệnh cho quân đội xả súng bắn vào cuộc biểu tình đòi dân chủ ở Thiên An Môn, gây ra một tội ác và vết nhơ có tầm vóc thế kỷ? Bắc Triều Tiên CS có cái tên mỹ miều Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên, nhưng lãnh tụ thì cha truyền con nối như phong kiến và dân đang chết đói hằng ngày vì thiếu lương thực. Còn cái chế độ CS nguyên thủy của Pol Pot ở Campuchia mới thật là kinh hoàng, đã tự hủy diệt hơn 2 triệu người của dân tộc mình bằng vồ và cán cuốc, đưa đất nước trở lại thời kỳ đồ đá...

Tất cả có phải cũng là thành quả của Cách mạng Tháng Mười và Chủ nghĩa Cộng sản không?

Ấy thế mà khi Liên Xô chủ trương cải tổ, Gorbachov giải tán Đảng Cộng sản, làm sụp đổ Liên Xô và chế độ Cộng sản ở các nước Ðông Âu, khi chính đa số nhân dân Liên Xô đã ủng hộ Gorbachov, thì những người Cộng Sản Việt Nam lại coi ông là một tên phản bội. Còn Yeltsin thì sao? Ông đã từ bỏ Chủ nghĩa Cộng sản để đi theo con đường dân chủ và nay ông vẫn còn nắm được quyền lực dù Đảng Cộng sản đang trỗi dậy đánh phá, và nhân dân Liên xô vẫn ủng hộ ông tuy ông gặp vô vàn khó khăn sóng gió trong thời kỳ đầu của nền kinh tế thị trường.

Trong dịp kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười này, ông Yeltsin đã quyết định xây dựng một tượng đài tưởng niệm 20 triệu dân đã chết oan dưới chế độ Cộng sản và kêu gọi lấy ngày này làm ngày hòa hợp dân tộc. Ðó mới thật là nhận thức đúng đắn của con người có lương tri, trí tuệ, biết nhìn về phía trước và cũng biết cách nhìn lại lịch sử.

Dĩ nhiên trong các nước không theo chế độ Cộng sản mà theo các chế độ khác, đặc biệt là dưới sự lãnh đạo của bọn độc tài, quân phiệt, phát xít, kỳ thị chủng tộc... cũng không thiếu tội ác tày trời đối với con người. Những điều đó chỉ ra rằng chẳng có chủ nghĩa, chế độ nào là hoàn toàn tốt đẹp. Mỗi một chủ nghĩa, lý thuyết, chế độ đều có vai trò nhất định trong giai đoạn lịch sử và nó sẽ bị vượt qua để con người tiến lên phía trước. Cần gì cứ khăng khăng chủ nghĩa này, lý thuyết nọ, lạy lục mãi ông Marx, ông Lenin, ông Hồ Chí Minh dù các ông này có thể vĩ đại đến đâu, và can gì đi theo con đường các ông đã vạch ra, đã chọn. Các ông đó có biết đến tình hình toàn cầu hóa kinh tế, thời đại thông tin Internet, lỗ thủng trên tầng ozon với hiệu ứng nhà kính và hiện tượng El Ninõ, các tập đoàn tội phạm quốc tế, đại dịch AIDS, nạn tham nhũng đục khoét tận xương tủy mọi guồng máy chính quyền bất kể là Cộng sản hay Tư bản...? Vậy thì con người của thế kỷ 21 phải tự tìm ra hướng đi của chính mình. Tất nhiên “ôn cố tri tân”, không phủ nhận quá khứ và biết đánh giá lịch sử, nhưng không phải cứ cúi đầu đi vào lối mòn, miệng hát tụng ca, khi lối mòn đã dẫn vào ngõ cụt.

Liên Xô đã trở nên hùng cường nhờ Cách mạng Tháng Mười và Chủ nghĩa Cộng sản. Nhưng Mỹ chỉ là một hợp chủng quốc, lập quốc mới vài trăm năm, không có Cách mạng Tháng Mười và Chủ nghĩa Cộng sản, sao vẫn trở thành cường quốc số 1 thế giới. Mỹ vẫn có nạn kỳ thị chủng tộc và tội ác do bạo lực gây nên đứng đầu thế giới, nhưng Liên Xô nào có kém gì mà còn vượt xa trong áp bức chủng tộc và giết người. Mà Liên Xô sụp đổ, suy thoái kinh tế là do nguyên nhân nội tại hay do đế quốc đánh phá? Tại sao sau hơn 70 năm sống dưới chế độ Cộng sản, đa số nhân dân Liên Xô đã chối bỏ Chủ nghĩa Cộng sản và ủng hộ cho lực lượng lãnh đạo dân chủ mới? Ngay Ðảng Cộng sản Việt Nam cũng đã phải chủ trương đổi mới, chấp nhận kinh tế thị trường để tự cứu khỏi sụp đổ, từng bước mở rộng quan hệ đối ngoại, nỗ lực bình thường hóa quan hệ với Mỹ, làm lại những gì mà chế độ ở miền Nam trước đây đã làm với Mỹ... Vậy thì việc gì phải cứ dựng lên cái chiêu bài Chủ nghĩa Xã hội? Tấm bình phong này che đậy cái gì bên trong, Hà Sĩ Phu đã chỉ ra thật rõ ràng trong “Chia tay ý thức hệ”. Và vì thế mà ông đã phải ở tù và bị đánh giá là một trong những kẻ nguy hiểm nhất về mặt tư tưởng cho chế độ.


Thứ bảy , chủ nhật 8-9/11/97

Từ hơn một tháng qua, đài báo đưa tin dần về việc chuẩn bị cho Hội nghị cấp cao Pháp ngữ lần thứ 7 [VIIe sommet de la Francophonie) sẽ tổ chức ở Hà Nội từ 14-16/11/97.

Nhà hát lớn Hà Nội vừa được tu sửa với kinh phí 170 tỷ đồng, trong đó có việc phục chế 800 chiếc ghế kiểu thời Vua Louis XV hay XVI. Cung Văn hóa Lao động Hữu nghị Việt Xô mới được xây dựng cũng được tu bổ với kinh phí 32 tỉ đồng để làm hội trường tổ chức hội nghị. Các khách sạn sang trọng chuẩn bị hơn 2000 phòng cho các đoàn khách. Các con đường ở Hà Nội đang được sửa sang và lát lại lề. Rồi các hoạt động văn hóa văn nghệ như biểu diễn ca nhạc, kịch, chiếu phim, triển lãm sách tiếng Pháp, hội thảo về nền văn hóa Pháp, củng cố các câu lạc bộ tiếng Pháp... được triển khai đồng bộ.

Ðây là một hội nghị quốc tế lớn lần đầu tiên được tổ chức ở VN. Nhà nước chuẩn bị như thế là đúng, để VN có thể từng bước hội nhập vào cộng đồng thế giới, không còn hâm lại tội ác của thực dân và cuộc chiến tranh Pháp Việt năm xưa, để cho nó đi vào lịch sử quá khứ.

Nhưng hội nhập thực sự không phải là chuyện dễ. Báo chí VN đưa tin vắn tắt về Hội nghị lần thứ 29 của UIJPLE ( Liên minh Quốc tế các nhà báo và báo chí viết bằng tiếng Pháp) khai mạc ngày 5/11 tại Hà Nội, với sự tham dự của hàng trăm nhà báo VN và nước ngoài. Những người lãnh đạo hội nghị đã phát biểu nhấn mạnh ý nghĩa của UIJPLE và sự đoàn kết hợp tác giữa các nhà báo và báo chí tiếng Pháp. Chỉ có thế.

Nhưng các đài nước ngoài đã đưa tin đây là một hội nghị sóng gió. Nhiều đại biểu quốc tế đã nêu vấn đề nhân quyền và đề nghị đưa ra một bản tuyên bố phản đối việc bách hại, cầm tù các nhà báo ở 16 nước, tuy không trực tiếp đề cập đến VN nhưng các đại biểu VN đã giãy nảy lên phản đối. Một nhà báo Pháp tên Patrick của đài TFI nhân danh tổ chức quốc tế Journalist Sans Frontière bất ngờ nêu vấn đề yêu cầu trả tự do cho nhà báo Ðoàn Viết Hoạt và xem xét lại vụ nhà báo Nguyễn Hoàng Linh mới bị bắt vì viết bài chống tham nhũng đã làm cho Nhà nước VN bối rối.

Ðã hội nhập nhưng việc gì cảm thấy bất lợi Nhà nước cũng ra sức che đậy giấu giếm trước dư luận quốc tế. Và tôi chợt hiểu tại sao BMQ và tôi bị cấm không được phổ biến quyết định quản chế và được bao vây giám sát chặt chẽ chỉ trong thời gian này. Người ta không muốn có thêm bằng chứng về việc đàn áp tự do tư tưởng, tự do ngôn luận và báo chí.

Các đài báo tiếp tục đưa tin về hậu quả cơn bão số 5. Trên 300 người chết và trên 1000 người còn mất tích. Nhân dân cả nước đang và các tổ chức quốc tế đang tập trung cứu trợ nạn nhân thiên tai.

Cơn bão số 5 không chỉ tàn phá Nam bộ của VN mà còn cả Campuchia, Philippin. Ở Somali lại có lụt lớn, hậu quả nặng nề. Thế giới ngày càng đầy thiên tai và nhân họa cũng tiếp tục phát triển. Trong thiên tai càng lộ ra nhân họa. Vụ cháy rừng ở Indonesia gây thiệt hại cho bao người thì các công ty thực hiện đốt rừng và bọn quan chức bao che lại càng đầy túi. Trong việc cứu trợ nạn nhân cơn bão số 5 ở VN, một số cơ quan Nhà nước đã bỏ ra vài chục, vài trăm triệu đồng để ủng hộ lấy từ quỹ phúc lợi của cơ quan. Quỹ phúc lợi ở đâu mà nhiều vậy. Báo chí đưa tin vô số cơ quan Nhà nước, kể cả các cơ quan giáo dục, y tế cũng tìm đủ mọi cách để moi tiền của người dân, xà xẻo các quỹ cứu trợ quốc tế để làm quỹ riêng và đưa vào túi cán bộ có chức quyền. Bất công xã hội ngày càng lớn dù chế độ này cứ giương cao ngọn cờ XHCN tốt đẹp nhất trong lịch sử loài người.

Chiều Chủ nhật Yến đi nhà thờ và ra phố mua sắm các thứ cần thiết. Trước đây hàng tuần tôi vẫn đưa Yến đi, nhưng bây giờ Yến phải đi một mình. Ðến tối mịt Yến mới về xách theo 2 túi nặng. Yến vốn rất dè xẻn trong chi tiêu mà hôm nay mua sắm đến hơn 100.000đ. Yến mua cho tôi một gói xôi gấc, 3 ổ bánh mì ngọt các loại, 1 ổ sandwich lớn để ăn dần, bơ frais, bơ đậu phụng, lại còn cả mấy cuốn sách. Chắc Yến thương tôi mất tự do trong 2 năm không được đi ra phố.

Thực ra tôi càng ngày càng thích nghi và cảm thấy tiêu diêu tự tại trong cảnh mất tự do này. Ðôi khi tôi cảm thấy mình hạnh phúc hơn nhiều người khác. Buổi sáng thức giấc khi nghe chim hót trong vườn, ngồi sưởi nắng suy gẫm một lúc trước khi vào bàn viết. Giữa buổi ăn một trái bơ của cây nhà hàng xóm rụng trong vườn trước khi đi làm vườn cũng thấy ngon. Lao động xong cởi trần đi dưới nắng trước khi tắm nước lạnh và vào chuẩn bị cho bữa ăn trưa. Những việc làm vặt vãnh hàng ngày như quét nhà, rửa chén bát tôi đều làm một cách chăm chỉ, có khi toàn tâm toàn ý tập trung vào công việc như một cách thiền, có khi vừa làm vừa suy ngẫm chuyện khác. Làm vườn tuy hơi nặng nhọc so với sức khỏe của tôi nhưng là một công việc thú vị. Bao nhiêu suy gẫm về đời và về tác phẩm sắp viết tích lũy và phát triển mỗi ngày. Tôi đã từng đọc về cuộc sống của các nhà hiền triết ẩn tu bên Ấn Ðộ, Tây Tạng ngồi thiền trong rừng núi hang động 5 năm, 10 năm hay cả đời mình, nhưng đã gởi đi những thông điệp lớn lao cho nhân loại. Còn tôi, 2 năm trầm tư trong khu vườn nhỏ tĩnh mịch của mình, hi vọng cũng sẽ viết được một cái gì thật sự có chiều sâu như tôi mong đợi vì tôi hàng ngày không ngớt tự vấn về mình, về đời.


Thứ hai 10/11/97

Buổi sáng khi tôi chở Yến đến trường, tình cờ một anh bạn giáo viên chạy xe cùng đường. Anh bạn này tôi chỉ quen sơ, ít khi gặp hay trò chuyện. Anh ta chạy song song nói chuyện với tôi và bảo anh ta thấy tôi giống Tôn Ngộ Không. Anh ta có một cuốn sách giải mã Tây Du ký rất hay, lúc nào sẽ cho tôi mượn. Trước đây có lần anh ta gặp tôi bảo đã đọc Nửa đời nhìn lại của tôi, không hiểu mượn từ đâu, anh ta có cảm tình nhưng đối với tôi “kính nhi viễn chi”. Dù sao đối với tôi đó cũng là điều an ủi. Tôi không hề bị lãng quên hay cô lập dù người ta đang muốn tôi bốc hơi biến mất khỏi mảnh đất này.


Thứ ba, tư 11-12/11/97

Các đài nước ngoài VOA, BBC, RFI, Á châu Tự do, Chân Trời Mới dồn dập đưa tin liên quan đến Việt Nam, nhất là về hội nghị Francophonie.

Ủy ban bảo vệ Quyền làm người VN có trụ sở đặt tại Pháp đã chính thức gặp Tổng thống Pháp để trao một lá thư yêu cầu TT Pháp chính thức đặt vấn đề nhân quyền với VN trong hội nghị Francophonie sắp tới. Lá thư có trên 1000 chữ ký của nhiều nhân vật tiếng tăm ở nhiều nước, bao gồm các nhà khoa học, các văn nghệ sĩ, nhà báo, nhà hoạt động chính trị xã hội, trong đó có 3 người đoạt giải Nobel, nhiều dân biểu có uy tín, kể cả nhà báo Pháp Jean Lacouture nổi tiếng trước đây rất có cảm tình và hoạt động ủng hộ chính quyền Hà Nội. Ủy ban Bảo vệ Quyền làm người Việt Nam còn gởi cho văn phòng TT Pháp một danh sách các tù nhân chính trị ở VN yêu cầu được trả tự do.

Tổ chức nhân quyền Human Rights Watch ở Mỹ đã ra một tuyên bố tố cáo VN vi phạm nhân quyền, đặc biệt nhấn mạnh việc ban hành và thực hiện nghị định 31/CP về quản chế hành chính, thực chất là thực hiện giam giữ không qua xét xử của tòa án, vi phạm trắng trợn quyền làm người và quyền công dân. Tổ chức này còn đưa một danh sách gồm 10 nhân vật bất đồng chính kiến tiêu biểu ở VN đang bị giam giữ hay quản chế.

Tổ chức Unesco của Liên Hiệp Quốc chính thức cử bà Phan Thị Kim Phúc làm sứ giả hòa bình của Unesco. Ðây là một đòn nặng đối với Nhà nước VN. Bà Kim Phúc trước đây nổi tiếng thế giới vì một bức ảnh của phóng viên Nick Út chụp lúc bà còn là một em bé đang bị bom Napalm Mỹ đốt cháy. Sau đó Nhà nước đã cho bà sang Cuba chữa bệnh và ra sức dùng hình ảnh này để tuyên truyền chống Mỹ. Nhưng sau này, khi bà được đưa sang thăm Liên Xô 1992 (?), bà đã cùng với chồng bỏ trốn xin tỵ nạn chính trị ở Canada.

Các đài đều bình luận rằng Hội nghị Francophonie không suôn sẻ như Nhà nước VN mong muốn. Trong khi Nhà nước muốn phô trương một hình ảnh VN đổi mới, mở cửa và tiến bộ về kinh tế thì các tổ chức quốc tế và Việt kiều đã lợi dụng dịp này để tấn công về mặt nhân quyền mà VN đang có nhiều vi phạm và đang ra sức che giấu.

Một sự kiện khác rất bất lợi cho Nhà nước là nông dân tỉnh Ðồng Nai vừa tổ chức biểu tình để chống tham nhũng và chiếm đất của nhà thờ. Hơn 10.000 người giáo dân Thiên chúa Giáo, phần lớn là phụ nữ và trẻ em, đã xung đột với CA làm 4 người biểu tình và 1 CA bị thương, đốt nhà của một cán bộ phụ trách tôn giáo vận của Mặt trận. Họ đã chặn đường quốc lộ và chỉ giải tán khi có lời kêu gọi của Giám mục địa phận Xuân Lộc Nguyễn Minh Nhật. Vụ này tương tự với các vụ ở Thái Bình và mấy tỉnh phía Bắc, còn mang thêm màu sắc tôn giáo, có tính chất nghiêm trọng và Nhà nước rất bối rối, khó tìm được cách giải quyết.


14-15-16/11/97

Ba ngày hội nghị Francophonie 7. Ðài, báo trong và ngoài nước đưa tin rầm rộ. Có 49 đoàn tham dự với nhiều nguyên thủ quốc gia. Ðây là hội nghị có tầm vóc quốc tế lớn nhất được tổ chức ở VN từ trước đến nay. Nhà nước có rất nhiều cố gắng để tổ chức được chu đáo. Ðây là một dịp tập dượt, đồng thời để VN phô bày bộ mặt đổi mới của mình với thế giới. Lần đầu tiên, khán giả truyền hình thấy nhiều Tây như thế trong một hội nghị (phần lớn là Tây Châu Phi). Hội nghị Cấp cao 7 lần này nhằm mục đích củng cố và mở rộng tổ chức này, biến thành một tổ chức chính trị có tầm vóc thế giới và tăng cường các hoạt động kinh tế ngoài những hoạt động văn hóa khoa học trước đây. Bế mạc, Hội nghị đã thông qua tuyên bố Hà Nội, Chương trình hành động, và bầu ra Tổng thư ký mới của tổ chức, ông Boutros Boutros Gali, nguyên Tổng Thư ký Liên Hiệp quốc. Nhiều hiệp định hợp tác và hợp đồng kinh tế giữa VN và các nước đã được ký kết trong dịp này, nhất là đối với Pháp.

Nhà nước đã phải trả một giá nhất định trong việc tổ chức hội nghị này. Một số nước và tổ chức quốc tế đã mạnh mẽ chỉ trích VN về nhân quyền. Tổng thống Pháp Jacques Chirac đã chính thức đề cập vấn đề nhân quyền trong bài diễn văn cũng như trong buổi họp báo, trao cho Nhà nước VN danh sách 40 tù nhân chính trị mà Pháp muốn thấy được trả tự do. Tổ chức Human Rights Watch Asia ngoài việc ra một tuyên bố lên án VN vi phạm nhân quyền, còn ra tiếp một bản tố cáo VN sản xuất và xuất khẩu mìn bẫy sát thương. (Nếu việc này có thực thì thật quá mỉa mai vì cả thế giới đang ra sức vận động chống mìn bẫy và VN là một trong những nước chịu hậu quả nặng nề của mìn bẫy sau chiến tranh). Ủy ban Bảo vệ Quyền làm người VN lại tiếp tục tố cáo Nhà nước đưa 1500 tù chính trị vào giấu ở Xuân Lộc, Ðồng Nai để che mắt các nhà báo nước ngoài (dịp này có hơn 300 nhà báo nước ngoài đến theo dõi hội nghị). Tổ chức Ký giả không biên giới Journalist Sans Frontière tố cáo Nhà nước Việt Nam gây khó khăn cho ký giả nước ngoài trong việc đưa tin, tịch thu các cuộn băng vidéo của các ký giả quay cảnh nơi giam giữ Ðoàn Viết Hoạt (nhưng cuộn băng chính đã đưa lọt ra ngoài và chiếu trên đài TFI).

Dĩ nhiên Nhà nước VN phủ nhận những tố cáo này, nói Việt Nam không có tù chính trị, không vi phạm nhân quyền, các nước không có quyền can thiệp vào những vấn đề nội bộ của Việt Nam... Tuy nhiên chưa lúc nào Việt Nam bị tập trung đả kích về vấn đề vi phạm nhân quyền nặng nề như lần này.

Rõ ràng không thể nói vấn đề nội bộ rồi muốn làm gì thì làm, không cho ai khác có ý kiến. Nếu thế Việt Nam can thiệp vào Campuchia mấy năm trước đây làm gì? (Họ giết dân họ chứ có giết dân mình đâu.) Tại sao cả thế giới lên án bọn khủng bố cực đoan, chống sử dụng mìn bẫy? Tại sao ta luôn phê phán, mỉa mai Mỹ có nạn kỳ thị chủng tộc? Tại sao vụ Thiên An Môn 1989 lại là một vết nhơ của Trung Quốc làm cả thế giới phẫn nộ?...

Thực ra đâu cần các nước khác, các tổ chức quốc tế lên tiếng người dân VN mới biết Nhà nước Việt Nam vi phạm nhân quyền, và đâu phải chỉ nước ngoài mới có thể lên tiếng về vấn đề này. Từ hàng chục năm qua, biết bao nhiêu cán bộ, Đảng viên, văn nghệ sĩ, trí thức, tu sĩ đã bằng cách này cách khác nói lên tiếng nói phản kháng của mình. Và chính người nông dân ở Hà Nội, Thái Bình, Ðồng Nai khi không chịu nổi áp bức, bất công, vi phạm nhân quyền, không những chỉ tỏ thái độ bằng tiếng nói mà bằng cả bạo lực. Vậy thì sao không chịu đối diện với thực tế để giải quyết mà cứ khăng khăng phủ nhận? Nếu những người cầm quyền còn vì dân vì nước, còn trương lên khẩu hiệu “độc lập- tự do- hạnh phúc” thì hãy xem xét lại vấn đề một cách thực chất và dẹp bỏ cái bảng hiệu “chế độ Xã hội Chủ nghĩa” chẳng có chút nghĩa lý và giá trị gì.


Thứ hai 17/11/97

Theo đài Chân Trời Mới, báo Le Monde và một số báo ở Pháp phê phán thái độ thiếu mạnh dạn của TT Pháp Jacques Chirac trong vấn đề nhân quyền của Việt Nam. Có báo so sánh ông J. Chirac “như một người bán hàng vừa chào vừa run” vì ông nói “chỉ nên trao đổi, thương lượng chứ không nên cưỡng ép”.

Thực ra trong mối quan hệ quốc tế hiện nay, khó nước nào”cưỡng ép” được nước khác, trừ những trường hợp đặc biệt nước lớn sử dụng bạo lực vì lý do kinh tế có tính cách sinh tử như Mỹ đối với Iraq. Tuy nhiên nếu thực sự vì nhân quyền và những giá trị nhân bản khác, người ta có thể phải cứng rắn khi cần thiết. Nhưng ở đây, Pháp và một số quốc gia khác đến Việt Nam ngoài nhiều lý do, chủ yếu vì lợi ích kinh tế, cũng như Mỹ và một số nước đến Trung Quốc. Do đó, họ vẫn nói về nhân quyền, nhưng vẫn đặt lợi ích kinh tế lên hàng đầu.

Dĩ nhiên, nhân dân VN quý trọng tiếng nói ủng hộ nhân quyền của các nước và các tổ chức quốc tế, nhưng không trông cậy vào áp lực này mà chính mình phải đứng lên đòi và giành lấy tự do, dân chủ và nhân quyền. Nhà cầm quyền VN cũng phải tự ý thức để đáp ứng các yêu cầu chính đáng của người dân chứ không đợi ai bên ngoài gây sức ép.

Ngày hôm nay, các đài nước ngoài đều đưa tin nhà nước Trung Quốc vừa trả tự do cho Ngụy Kinh Sinh, người tù bất đồng chính kiến nổi tiếng nhất ở Trung Quốc, sau 18 năm bị giam cầm, với lý do cho đi nước ngoài chữa bệnh. Từ nhà tù ra, Ngụy Kinh Sinh chỉ được gặp gia đình trong 3 tiếng đồng hồ và sau đó được đưa lên máy bay đi luôn sang Mỹ. Ngụy Kinh Sinh tỏ ý muốn sẽ trở về, nhưng nếu trở về, ông sẽ tiếp tục bị giam cầm theo bản án cũ. Thì ra một nhà nước hùng mạnh như Trung Quốc vẫn phải sợ một người khi người đó có tư tưởng tự do và ý chí bất khuất.

Các đài đều bình luận việc này xảy ra sau chuyến đi Mỹ của Tổng bí thư Giang Trạch Dân, theo yêu cầu của Tổng thống Mỹ Bill Clinton. Có thể đây là một mặc cả giữa Mỹ và Trung Quốc.

Ðối với VN, liên quan đến chuyện nhân quyền, tôi không có ảo tưởng gì sau hội nghị Francophonie. May ra Việt Nam cũng có thể bắt chước Trung Quốc trả tự do cho Ðoàn Viết Hoạt. Vấn đề vẫn là nhân dân Việt Nam tự quyết định lấy số phận của mình.


Thứ ba 18/11/97

Hôm nay tròn một tháng kể từ khi quyết định quản chế có hiệu lực, tôi phải đến trình diện Ủy ban Nhân dân phường theo quy định.

Từ hôm kia, tổ trưởng dân phố đã đến gặp tôi bảo CA nhắc tôi làm báo cáo tình hình chấp hành quyết định quản chế trong tháng để thông qua tổ dân phố và khu phố trước khi đến phường. Việc này đã được chủ tịch UBND phường thông báo trong ngày tôi trình diện tháng trước. Tôi đã suy nghĩ về vấn đề này và quyết định từ chối không làm. Tôi ghét cái trò báo cáo này. Vả lại tôi báo cáo có ích gì. CA và chính quyền địa phương theo dõi giám sát chặt chẽ và họ hãy tự đánh giá lấy. Tôi xem lại quy định vấn đề quản chế, có điều khoản nói người bị quản chế phải báo cáo khi đến trình diện hàng tháng tại UBND phường, nhưng không nói cụ thể phải làm văn bản thông qua tổ và khu phố. Tôi muốn nhân dịp này trắc nghiệm thái độ của CA. Trước đây tôi đã thử không chấp hành lệnh triệu tập của CA TP và sau đó nhận được quyết định quản chế, bây giờ tôi không làm văn bản báo cáo xem thử họ làm gì. Tôi đã bị quản chế thời hạn tối đa 2 năm theo quy định, họ có tăng thêm được không. Tôi không muốn rắc rối nhưng cũng không muốn bị CA ép. Tôi phải cho họ thấy tôi không phải là người nhát sợ và dễ bị khuất phục.

Dự làm việc trong buổi trình diện của tôi có H, chủ tịch phường, A - CA khu vực và S, đại diện CA TP. H hỏi tôi văn bản báo cáo đâu. Tôi nói ngay tôi không làm. H có vẻ hơi bực mình nói đã nhắc tôi từ hôm trình diện tháng trước. Tôi nói tôi báo cáo miệng được rồi và nói vài câu chiếu lệ. Sau đó A nhận xét nói tôi chấp hành quyết định tốt trong việc đi lại và tham gia sinh hoạt ở địa phương. H cũng hoan nghênh tôi chấp hành tốt trong tháng đầu, chỉ tiếc tôi không chịu làm văn bản báo cáo và đề nghị S góp ý về chuyện này. S thừa nhận trong quy định không nói rõ hình thức báo cáo và tôi báo cáo miệng cũng được, nhưng tốt hơn nên có báo cáo bằng văn bản để lưu hồ sơ và chính quyền địa phương có cơ sở nhận xét. Hai người kia cũng xúm vào khuyên tôi nên làm văn bản vì điều đó có lợi cho tôi, có người còn nhắc ý sau này sẽ có chuyện xét giảm thời gian quản chế. Tôi thấy họ không có ác ý hay muốn gây khó khăn mà chỉ làm theo lệnh và đúng thủ tục, nếu tôi không chịu làm họ cũng mệt.

Trao đổi qua lại một hồi, cuối cùng tôi nói: “Nếu cần làm thì làm, có khó gì đâu”. Tôi đã nghĩ nếu họ căng, tôi sẽ không nhượng bộ vì rõ ràng trong quy định quản chế không nói rõ việc này. Nhưng thực tế thái độ của họ lại tỏ ra hòa hoãn, tôi cũng không muốn căng thẳng vô ích. Dù sao giữ tình trạng hòa hoãn, nhất là đối với địa phương vẫn tốt hơn. Tôi có nhiều việc cần làm, nhiều điều phải viết, kể cả dự định hoàn thành một cuốn tiểu thuyết trong 2 năm quản chế nên không để xảy ra rắc rối vẫn tốt hơn.

Cảnh sát giao thông lại hẹn tiếp và tôi đang định yêu cầu gia hạn giấy phép trước. S nói để S liên lạc điện thoại với CSGT trước xem biển số xe của tôi đã có chưa, nếu có S sẽ điện báo cho A biết, A làm giấp phép mới cho tôi để tôi khỏi mất công đi lại nhiều lần. H cũng mau mắn ký sẵn giấy phép giao cho A và A nói sau khi S báo A sẽ làm giấy phép mang xuống tận nhà cho tôi. Thế cũng tử tế chán.

S còn hỏi tôi có nguyện vọng gì. Tôi nhắc lại yêu cầu hàng tuần sáng chủ nhật đi ra phố. S bảo A ghi điều này vào biên bản. H nói tháng đầu cần làm nghiêm nhặt nhưng sau này chắc sẽ dễ dàng hơn, hi vọng yêu cầu này sẽ được giải quyết và ngoài ra khi thực sự cần thiết phải đi đâu, tôi cứ làm đơn đến gặp H, H sẽ giải quyết ngay.

Sau cùng A đọc lại biên bản và mọi người ký vào. Buổi trình diện đầu tiên này mất gần 2 tiếng.


Thứ tư 19/11/97

Ðài Á châu Tự do đưa tin về cuộc họp báo của Ngụy Kinh Sinh ở Mỹ. Ngụy Kinh Sinh nói trong thời gian ở tù, có lúc ông rất cô đơn và chỉ biết tự trông vào mình. Ông kêu gọi nhân dân Trung Quốc đừng yếu đuối và hãy tự đứng lên giành lấy tự do dân chủ.

Tôi thông cảm sâu sắc các ý này của Ngụy Kinh Sinh. Dưới các chế độ độc tài kiểu CS, những người chống đối và bị đàn áp đúng là có lúc cảm thấy cô đơn ghê gớm khi chung quanh bị vây bủa và cô lập ra khỏi xã hội, không có ai dám quan hệ, ủng hộ. Sức mạnh bạo lực của bộ máy đàn áp thực kinh khủng, tạo ra nỗi sợ hãi bao trùm toàn bộ xã hội, nhưng nếu nhân dân vượt qua được nỗi sợ, sự yếu đuối của chính mình thì nhất định không sức mạnh nào có thể trấn áp nổi. Nhưng đến lúc nào và làm thế nào để nhân dân có thể vượt qua sự yếu đuối này quả là một vấn đề hóc búa. Trước đây trong những thời kỳ bị thực dân nước ngoài xâm lược, những người CS đã làm được việc hô hào nhân dân nổi dậy, nhưng nay dưới sự cai trị của người CS, điều này xem ra khó khăn gấp bội.


Thứ năm 20/11/97

Hôm nay là Ngày Nhà giáo VN. Buổi sáng Yến đi đến trường dự lễ. Năm nay Nhà trường và Hội phụ huynh học sinh cho mỗi giáo viên nữ một bộ quần áo dài nhưng bắt phải may đồng phục. Không biết ai chọn vải màu xanh trông phát sợ. Các cô giáo mặc áo quần đồng màu trông như những cái cây biết đi. Ðến thời đại này mà có người vẫn còn thích đồng phục. Thật đáng sợ, nhất là khi người ta lại có quyền, có tiền.

Tổ ngoại ngữ của Yến năm nay thi văn nghệ đứng hạng bét vì quá bê bối. Tổ trưởng bảo tổ sẽ hát liền 5 bài hát ngắn tiếng Anh, những bài mà trong một khóa bồi dưỡng Anh văn hè, một số giáo viên đã được tập. Tuy có vài người chưa biết, tổ trưởng chỉ đưa cho mượn băng cát xét và bản chép lời bài hát để tự tập lấy. Sau đó chẳng cần dượt trước, đến ngày lễ, trong khi tổ khác trình diễn thì tổ ngoại ngữ ngồi dưới chụm vào nhau thì thầm hát sơ vài lần rồi lên biểu diễn luôn. Thật hết biết.

Trước ngày lễ khoảng một tuần, Ban Giám hiệu được mời đi họp Hội đồng nhân dân Thành phố, trong đó có bàn việc chỉ đạo tổ chức Ngày Nhà giáo, về thông báo lại làm nhiều giáo viên rất bất mãn. Có một bà lớn đại biểu nào đó phát biểu rằng bà mong con bà mau lớn vào đại học để thoát nạn quà cáp cho giáo viên nhân ngày Nhà giáo. Bà có mấy đứa con đang học trung học và năm nào cũng phải lo chuyện này phát mệt, quà ít sẽ bị giáo viên chê và con bà bị đì. Không biết thực hư như thế nào mà ăn nói kiểu đó thật vô trách nhiệm và không chút tình nghĩa. Thế nhưng Ban giám hiệu cũng sợ và không biết ai chỉ đạo thế nào mà năm nay học sinh rất ít đến nhà thăm, chúc mừng giáo viên, chỉ tổ chức mừng và tặng quà chung ở trường.

Tối hôm qua, có một phụ huynh chở hai con đến thăm chúc mừng Yến. Ông ta tuôn ra một tràng những lời sáo rỗng rồi gởi Yến chiếc phong bì và xin kiếu để kịp đi đến giáo viên khác. Yến từ chối nhưng ông ta vẫn để phong bì lại, khi mở ra thấy có 20.000đ. Không phải vì tiền ít và kể ra ông ta cũng có lòng và chịu khó, nhưng biết ơn nhà giáo kiểu này, giáo viên không cảm thấy an ủi chút nào. Lại còn một chỉ đạo không biết từ đâu mà học sinh tặng hoa cho thầy cô giáo chỉ mua toàn hoa vải chứ không dùng hoa tươi. Chắc là chỉ cốt để tiêu thụ hoa giả ở các nơi bán hàng có quen biết với nhà trường.

Cái thời buổi này người ta thể hiện sự “tôn sư trọng đạo” thật máy móc và đơn điệu. Cứ đến ngày 20/11 mới lễ lạt rùm beng. Văn nghệ thì cứ bài ca muôn thuở “Bụi phấn rơi rơi”. Không biết may hay rủi mà tôi đã thôi làm thầy giáo từ hơn 20 năm nay.

Tôi tốt nghiệp Ðại học Sư phạm và đã làm thầy giáo 8 năm trước khi bỏ nghề.

Thời tôi học trung học, không có giáo viên nào đối với tôi là thần tượng, nhưng hình ảnh các thầy cô lúc nào cũng là hình ảnh đáng kính, đến nỗi không bao giờ tôi nghĩ thầy giáo cũng đi tiểu như người thường. Vì thế có một lần tôi đã xiết bao kinh ngạc và gần như hoảng hốt khi thấy một thầy giáo đứng đái bên vệ đường.

Lớn lên vào đại học, trong môi trường trí thức và tự do, với tâm trạng khát khao chân lý và những giá trị lớn lao, tôi vẫn không coi thầy giáo là thần tượng tuy vẫn kính nể những người thầy mà tôi cho là có nhân cách. Trong một giai đoạn sục sôi lửa đấu tranh cho tự do dân chủ, hòa bình và công bằng xã hội năm 60 ở miền Nam, đôi lúc ngồi trong lớp nghe giáo sư phân tích những “kiến thức xác chết” xa lạ với đời sống và nỗi đau của dân tộc, tôi có tâm trạng muốn đứng lên ném giáo sư ra cửa sổ. Và khi ở trong tù, tôi mơ đến cuộc tình lãng mạn và viết thư tỏ tình với một nữ giáo sư dạy Anh văn. Nữ giáo sư này tốt nghiệp ở nước ngoài, đã có chồng, nói tiếng Anh thánh thót không thua gì người Anh. Bà có một nét mặt thanh thoát, mang kính cận màu xanh thật nhạt, dáng mảnh mai yếu đuối và luôn mặc jupe, đi giày cao gót như người phương Tây. Tôi ngưỡng mộ bà và trong lớp bao giờ tôi cũng đến sớm, ngồi bàn đầu để có thể say mê nhìn ngắm bà. Khi tôi ra tù, chỉ còn một tháng nữa là hết năm cuối ở đại học, việc đầu tiên trong giờ Anh văn là tôi lẳng lặng lên đưa cho bà chiếc phong bì trong đó có lá thư tỏ tình tôi viết trong tù. Tôi đã hạnh phúc xiết bao khi thấy bà đọc xong, không nổi giận mà lại nhìn tôi bằng cái nhìn trìu mến đầy thông cảm. Sau đó không có chuyện gì xảy ra, dù tôi vẫn có dịp say mê nhìn và uống nuốt giọng nói tiếng Anh thánh thót của bà trong những giờ học ít ỏi còn lại trong tháng sau cùng của năm học.

Khi ra trường đi nhận nhiệm sở mới, có lẽ tôi đã chuẩn bị hơn một tháng trời cho giờ gặp mặt đầu tiên với học trò. Năm đó tôi 22 tuổi, tóc dài bồng bềnh, mặt trắng môi hồng, mang đầy ắp trong tâm hồn vừa chất lãng mạn vừa ngọn lửa đấu tranh của sinh viên xứ Huế, đi chinh phục học trò ở một tỉnh nhỏ cao nguyên, Ban Mê Thuột - Buồn Muôn Thuở, nơi tôi tình nguyện nhận nhiệm sở để được đi xa đến một vùng đất lạ.

Những giờ đầu tiên tôi đến với các lớp trung học đệ nhị cấp ở đây đúng là một biến cố đối với học trò. Khi ông giám học dẫn tôi vào giới thiệu với lớp học, ban đầu học sinh tưởng tôi là học sinh mới vì các em một số cũng xấp xỉ tuổi tôi và sau đó đều ồ lên kinh ngạc khi được biết đây là giáo sư văn chương. Trong những giờ sơ ngộ này, tôi đã mang tất cả chất lửa và hoài vọng của mình chuyển đạt đến thế hệ đàn em, bằng một thứ ngôn ngữ trữ tình và hùng tráng nhất có thể có được.

Từ đó tôi là người thầy, cũng là người anh thân thiết đối với học trò, nhất là các lớp ban C văn chương do tôi thành lập lần đầu vì trước đó trường không có giáo sư văn chương chính thức. Tôi đã hướng dẫn học sinh làm báo, thuyết trình là những hoạt động mới mẻ đối với học sinh ở đây. Tôi đã cùng các em học sinh nam tập thể dục, chạy bộ buổi sáng; ngày nghỉ cùng một nhóm học sinh thân đi pinic hay uống café, nghe nhạc. Có lần tôi còn dạy các em nhảy “à gogo” là một điệu nhảy mới thịnh hành và cả đám thầy trò vừa đập ghitar vừa đập cả nồi niêu soong chảo, nhảy loạn xạ trong căn nhà trọ bé nhỏ của thầy.

Một lần vào dịp Tết tôi quyết định không về gia đình mà ở lại nhà trọ để đợi một người yêu phương xa hẹn đến. Thư từ chúng tôi qua lại về ngày hẹn bị một kẻ ghen ghét đánh cắp nên chúng tôi mất liên lạc và không gặp được nhau. Tôi đã cô đơn khôn cùng trong những ngày này. Một cô bé học trò đến rủ tôi đi nhảy ở một party quen nhưng tôi không đi. Cô bé đã ở lại an ủi tôi và cuối cùng tôi đã phải hôn em, em mới chịu rời tôi đi chơi với bạn bè.

Không phải chỉ chơi bời với học trò, bằng tất cả kinh nghiệm đấu tranh thời sinh viên, tôi đã xách động học sinh toàn trường bãi khóa và lôi kéo được đa số giáo sư trong trường đấu tranh để lật đổ hiệu trưởng tham nhũng và chống luôn cả tỉnh trưởng khi ông này muốn can thiệp vào. Ðó là thời kỳ sóng gió nhất của nhà trường này từ khi thành lập. Sau đó tôi đã bị ngưng chức và ra hội đồng kỷ luật của Bộ giáo dục cùng với 5 giáo sư khác của trường. Hiệu trưởng tham nhũng bị chuyển đi nơi khác và chúng tôi được trả về nhiệm sở cũ nhưng hoàn cảnh nhà trường còn tệ hại hơn nên tôi cũng chán và xin chuyển đi nơi khác sau 3 năm dạy tại đây.

Hơn 20 năm sau, năm 1988, khi tôi cùng Bùi Minh Quốc và Hữu Loan thực hiện chuyến đi xuyên Việt, trở lại nơi này, tôi cố tìm gặp vài học sinh cũ ngày xưa còn ở lại đây. Một em học sinh khá thân hồi đó, một anh chàng nay đã hơn 40 tuổi, cao lớn, để râu quai nón rậm rì, sau lần gặp đã viết cho tôi một lá thư rất cảm động. Cậu ta bảo hôm tôi nhắn gặp, cậu ta đã vô cùng xúc động và không sao trấn tĩnh được khi gặp tôi, không nói được lời gì cho ra hồn để bày tỏ nỗi xúc động của mình. Ðây là một học trò lớp ban C văn chương đầu tiên do tôi thành lập, rất thông minh và giỏi ngoại ngữ, đã từng đoạt giải hùng biện Anh văn toàn miền Nam và được thưởng đi du lịch Mỹ một tháng lúc mới học lớp đệ nhị. Tiếc thay cuộc đời của em lại quá lận đận. Em bị động viên đi sĩ quan, sau 75 đi cải tạo mấy năm liền và bây giờ về lấy vợ, làm ruộng ở một xã kinh tế mới. Em vẫn nhớ luôn đến người thầy cũ.

Từ Ban Mê Thuột, sau vụ kỷ luật tôi chuyển sang Bảo Lộc, một thị xã mới thành lập có biệt danh “Thị trấn Sương mù”. Tại ngôi trường mới này, tôi đã tổ chức cho học sinh làm báo và thuyết trình, hội thảo suốt từ lớp đệ thất cho đến đệ nhất. Tôi cung cấp các tài liệu gọi là “tiến bộ, cách mạng” cho học sinh nghiên cứu và luôn luôn đặt những câu hỏi, những vấn đề liên hệ đến tình hình thời sự hiện tại. Với lòng khao khát tự do và sự sôi nổi của tuổi trẻ, nhiều học sinh các lớp đệ nhị cấp trong giờ thuyết trình đã đứng lên hô hào diệt trừ tham nhũng, lật đổ chế độ. Có một lần sau buổi thuyết trình như thế, cảnh sát đã đến bao vây lớp học, lục soát sách vở của học sinh để tìm xem có tài liệu gì của CS không. Tôi đã bị ghi vào sổ đen của Ty Cảnh sát, Ty Giáo dục cũng như nhà trường, và đã có lần bị gọi về Bộ Giáo dục cảnh cáo về thái độ chống chính quyền và thân cộng, cùng với một anh bạn khác dạy cùng trường.

Một số học sinh lớn mê thuyết trình, thảo luận đến độ rủ nhau vào rừng chặt cây, tranh tre về dựng một cái chòi trong vườn nhà tôi làm chỗ hội họp, trao đổi. Những học sinh này trưởng thành nhanh chóng, đã có thể ra tranh cử nắm ban đại diện học sinh, tổ chức làm báo, thuyết trình, hội thảo, cả mấy cuộc bãi khóa toàn trường để tỏ thái độ chính trị trước những vấn đề thời cuộc. Một trong các tờ báo xuân của BÐD/HS đã bị tịch thu, cấm phát hành vì có nội dung 'tuyên truyền có lợi cho CS”.

Mối quan hệ của tôi và học sinh thân thiết tin cậy đến độ một học sinh đã đến hỏi ý kiến tôi về việc em định giết một người bạn của cha em vì ông này hay rủ rê cha em cờ bạc, rượu chè làm cha em trở nên hư hỏng, còn về hành hạ gia đình, đánh đập vợ con. Em đã chuẩn bị sẵn một quả lựu đạn và tính toán kế hoạch hành động. May mà em chịu nghe lời khuyên của tôi và bỏ ý định đó. Một em khác cũng đã hỏi ý kiến tôi trước khi bỏ học đi lính biệt kích. Em không nghe lời khuyên của tôi vì đang ở trong tâm trạng và hoàn cảnh riêng khủng hoảng không thể tiếp tục học được. Sau đó thỉnh thoảng em vẫn viết thơ cho tôi và đáng buồn thay chỉ vài năm sau em đã tử trận.

Một số học sinh cũ của tôi hiện nay đang giữ các chức vụ trong bộ máy chính quyền, có người là tỉnh ủy viên, có người là bí thư huyện ủy, có người là trưởng phòng của cơ quan cấp tỉnh, có người là phó chủ tịch huyện, trưởng phó các ban bệ của huyện xã, hiệu trưởng, giáo viên các trường trung học...

Các “học sinh - cán bộ” này có người gọi tôi bằng anh theo kiểu “cách mạng”, có người vẫn gọi tôi bằng thầy, xưng em, có người cảm thấy hổ thẹn khi tôi gợi lại lý tưởng đấu tranh cho tự do, dân chủ, công bằng thời tuổi trẻ. Một lần mới đây, tôi gặp một học sinh cũ ở chợ Bảo Lộc. Em chắc cũng đã gần 40 tuổi, gầy gò, quần áo bẩn thỉu, đang ngồi ở bậc thềm chợ. Tôi đi ngang, em chào và chúng tôi nói chuyện với nhau chừng 10 phút. Sau khi chào hỏi, em nói ngay với giọng đầy trách móc: “Ngày xưa thầy đã lầm khi kêu gọi đấu tranh lật đổ chế độ cũ và tụi em cũng lầm theo. Bây giờ thầy có nhận ra điều đó và có hối tiếc không?” Tôi hơi sững người trước câu hỏi bất ngờ đó và vì đang đứng ở chợ, tôi lại có chuyện vội đi nên không tiện lý giải vấn đề mà chỉ trả lời qua loa, hẹn sẽ gặp em dịp khác để nói chuyện. Cho đến bây giờ tôi vẫn chưa có dịp gặp lại người học trò cũ đó. Tôi cũng chưa nhớ ra tên em và hỏi em đang làm gì, nhưng qua bề ngoài chắc em sống rất khó khăn nghèo khổ. Tôi thật sự xúc động vì biết đã từng có những học sinh tin tưởng mình đến thế và thấy trách nhiệm của mình thật quá nặng nề. Tôi thật sự mong lại được gặp em để thầy trò hàn huyên chuyện đời.

Mấy năm trước, có lần bức xúc chuyện đời sống, tôi đã có ý nghĩ xin đi dạy lại ở một trường nào đó. Dù tôi có xin cũng chưa chắc trường nào dám nhận, nhưng vợ tôi và một số bạn đã khuyên tôi không nên đi dạy vì tôi sẽ không thể nào chịu nổi. Làm sao tôi có thể soạn giáo án hàng năm theo đúng như “sách giáo khoa pháp lệnh” khi tôi đã từng là một giáo sư văn chương tung hoành tự do trong bài giảng đầy chất lửa và dấu ấn cá nhân đầy sáng tạo của mình? Làm sao tôi có thể chăm chút những sổ sách giấy tờ vô bổ kiểu sổ dự giờ (được giáo viên hiện nay gọi đùa là “dự giờ lý thuyết” vì chỉ căn cứ vào thời khóa biểu của đồng nghiệp để làm sổ, do không ai có dư thời giờ và can đảm để dự giờ thực tế như trong quy chế đã ghi), sổ ghi chép hội họp, sổ học nghị quyết, sổ tích lũy nghiệp vụ, kế hoạch cá nhân, kế hoạch bộ môn...? Làm sao tôi không “cháy giáo án” vì bài nào cũng được quy định cụ thể dạy vào tiết nào trong tuần, trong tháng, khi tôi đã từng hứng lên dạy Kiều 3 tháng liền thay vì một tháng như chương trình quy định, hay dạy về Cao Bá Quát gấp đôi thời gian dành cho Nguyễn Công Trứ vì tôi mê thơ văn đầy chất lửa, khí phách anh hùng và cuộc đời bi tráng của nhà thơ bị rơi đầu trên pháp trường? Làm sao tôi chịu được những ông bà Ban giám hiệu, thanh tra... hoạnh họe cả trong những vấn đề chuyên môn mà chắc họ không hiểu rõ bằng tôi? Làm sao?... Còn đủ thứ làm sao. Tôi “mất dạy” có lẽ cũng là điều hay.

Năm nào các con tôi cũng gởi thiệp chúc mừng bố mẹ nhân Ngày nhà giáo và năm nay Yến đã đi mua cho tôi một cái áo vét dù trong 2 năm tới chưa chắc tôi có dịp nào để mặc.


Thứ sáu 21/11/97

Hôm qua lúc Yến đến trường dự lễ tôi vẫn ở nhà làm vườn như thường lệ. Khoảng 10g, A-CA khu vực đến giao cho tôi giấy phép đi lại để lấy biển số xe như đã hẹn vào hôm nay. Như vậy các CA đã giữ lời hứa.

Nhân tiện A xin tôi một ít cành trúc nhỏ để về cắm giữ hoa hồng môn. Vườn tôi có một khúc hàng rào bằng trúc chủ cũ trồng từ xưa và trong xóm nhà nào có đám ma, đám cưới hay việc gì cần đều đến xin. A khoe đã trồng được hơn 70 chậu hồng môn có thể bán kiếm tiền chợ lai rai và có một chậu đại hồng môn có người trả một triệu đồng anh ta vẫn chưa bán. A mấy năm trước vẫn đi xe cúp cũ, năm ngoái thấy lên Dream. Không biết anh ta làm ăn như thế nào, nhưng nếu chỉ nhờ trồng hồng môn, dù anh ta hay xin giống ở các nhà trong địa bàn trách nhiệm, hay làm các việc tương tự cũng là cách làm ăn lương thiện. A chỉ là cán bộ CA phường nhưng cấp bậc đã là đại úy. Thời gian đầu anh ta có vẻ khó chịu đối với tôi nhưng sau nhiều lần va chạm, tiếp xúc, có lẽ anh ta hiểu tôi hơn nên quan hệ với tôi cũng khá dễ chịu.

Sáng hôm nay tôi đi lấy bảng số xe mất hơn 1 tiếng rồi về nhà. Có lẽ CA theo dõi ghi nhận tôi đã chấp hành nghiêm chỉnh chuyện đi lại.


Thứ ba 25/11/97

Hôm nay anh bạn hàng xóm đi mua sách ở hiệu sách của Mai Thế Lĩnh có mang về cho tôi một cuốn lịch năm 98 do Lĩnh gởi tặng. Ðây là loại lịch treo lớn 6 tờ có in tên hiệu sách Duy Tân của Lĩnh với hình ảnh chủ đề tranh dân gian VN như thầy đồ, cỡi trâu, câu cá, phiên chợ, ngày hội, đám rước. Tháng trước, Chi Minh vợ Lĩnh cũng gởi anh bạn hàng xóm tặng tôi một cuốn tiểu thuyết mỏng của Nguyễn Thị Châu Giang, một nhà văn trẻ mới nổi tiếng. Cuốn sách tựa đề Không ngủ của nhà xuất bản Công an Nhân dân. Tôi mới đọc mấy chương. Tiểu thuyết tình cảm. Tựa đề có vẻ hấp dẫn nhưng không phải là kiểu “không ngủ” của tôi.

Vì nhiều lý do, có lẽ còn lâu bạn bè mới đến hay dám đến thăm tôi. Dù sao họ cũng không đến nỗi quên tôi.

Cũng ngày hôm nay, các đài nước ngoài đưa tin về vụ dân Ðồng Nai lại biểu tình lần thứ hai, số lượng tuy ít hơn nhưng tình hình vẫn căng thẳng. Họ đem cả bàn ghế ra chặn ngay quốc lộ 1 khúc Trảng Bom, huyện Thống Nhất. Ðảng và Nhà nước sẽ còn mệt với những vụ biểu tình kiểu này. Nếu nó được nhân ra, quả thật sẽ trở thành một thảm họa cho chế độ.


Thứ năm 27/11/97

Tiêu Dao, con trai lớn của tôi từ Bảo Lộc lên. Con từ Sài Gòn lên Bảo Lộc hôm kia để lo công việc mua bán và hôm nay cùng đi với một người quen lên Ðà Lạt bằng Honda. Con kể hôm ở SG đi BL bằng xe đò, đến Trảng Bom, CA chặn đường bắt các xe chạy vòng theo đường vào Trị An, sau này hành khách mới biết là do vụ biểu tình.

Rõ ràng việc biểu tình chặn quốc lộ gây tiếng vang rất lớn, không ai ngăn cản thông tin được. Tôi nhớ trước đây có lần nghe kể về một câu nói của Tổng Bí thư nói nếu không ngăn chặn trước ở các địa phương thì VN sẽ phải đối diện với một Thiên An Môn như Trung Quốc. Trong tình hình này, nhận định đó quả rất có lý nhưng không biết Ðảng và Nhà nước có làm được không.

Buổi chiều, Yến phải bỏ dở buổi sinh hoạt chuyên đề ở trường để về nói chuyện với con. 5g chiều, người quen mới đón con cùng về Bảo Lộc để tiếp tục công chuyện. Yến lại một phen lo lắng vì sợ con đi Honda chiều tối đường xa không an toàn.


Thứ bảy 29/11/97

Từ khi bị quản chế, bình thường hằng ngày tôi chỉ đưa đón Yến đi dạy trên khoảng đường từ nhà đến trường khoảng hơn 500 mét, ngoài ra không đi đâu. Chiều hôm nay thứ bảy tôi nói sẽ đưa Yến xuống hồ Than Thở uống café một bữa cho thoải mái. Bên này hồ vẫn thuộc phạm vi phường 9. Tuy nhiên vì muốn xem cho hết cuốn phim để đi trả nên gần 6g, chúng tôi mới ra khỏi nhà. Trả băng xong, thấy trời tối và nghĩ đường xấu nên chúng tôi không đi hồ Than thở nữa, chỉ chạy một vòng xuống đường Quang Trung, qua Nguyễn Du rồi trở về.

CA trực buổi này theo dõi tôi là một chú nhóc chắc mới ra trường. Cậu ta mới được giao nhiệm vụ này khoảng một tuần nay, hình như thay cho một người khác phải đi học hay làm nhiệm vụ gì đó. Chú nhóc này vênh váo và chứng tỏ “ta đây” rất buồn cười. Cậu ta luôn đeo kính đen, cầm máy bộ đàm và thường chạy theo tôi rất sát như muốn chứng tỏ ta đây đang theo dõi.

Con đường Quang Trung từ ngã tư Phan Chu Trinh đến dốc ga là hết phường 9. Ðến ranh giới, tôi cẩn thận dừng hẳn xe, bật đèn hiệu quẹo trái và từ từ quay lại vì khúc đường này đang xuống dốc, nhiều xe chạy nhanh rất nguy hiểm. Chú nhóc vội vàng quay xe theo tôi suýt nữa bị hai xe khác đang phóng xuống dốc đụng phải. Không biết do hoảng hồn hay tức giận mà cậu ta chạy theo sát bên tôi và nói có vẻ khiêu khích “sao không đi nữa đi?”, Yến ngồi sau rất tức giận nhưng tôi cười thầm làm lơ. Tôi nói với Yến, “chấp làm gì thằng nhóc”. Tôi theo đường Nguyễn Du trở về ngã tư Phan Chu Trinh rồi về nhà. Chú nhóc theo sát nút. Khi tôi quẹo vào hẻm, chú còn quẹo theo rọi đèn vào cổng nhà tôi làm Yến càng thêm tức.

Có lẽ do tôi tập Yoga, thiền và trầm tư nhiều nên càng về sau này tôi càng ít tức giận và nhìn mọi sự diễn ra như xem một tấn tuồng đời, trong đó có đủ loại nhân vật và đủ kiểu “thất tình” chi phối con người.

Mấy con đường ở phường 9 đang trải đá làm lại, bụi mù trời, tôi chạy một vòng khi về cái mũi dị ứng rất khó chịu. Tôi nói với Yến lần khác chắc thôi cái vụ đi hồ Than Thở. Bụi bặm quá chẳng thú vị gì. Tôi thà ra vườn xuống ao ngồi ngắm hoa súng còn hơn. Dù sao mỗi buổi sáng mở cửa ra tôi có nửa khoảng trời trên đầu và trước mặt. Ðó cũng là hạnh phúc rồi.


Chủ nhật 30/11/97

Hôm nay uống café xong, Yến đi lễ nhà thờ Con Gà buổi sáng rồi ra phố mua sắm. Tôi ở nhà kéo dây điện và dùng cái bơm cũ hút nước từ dưới suối lên tưới cây. Mùa khô đã bắt đầu hơn một tháng nay, nắng gay gắt và đất có nơi đã nứt nẻ.

Hơn 2g chiều Yến mới về, tay xách lễ mễ mấy túi nặng. Thức ăn dự trữ cho cả tuần tới. Lại mua cho tôi 2 cuốn sách: Thế giới ngày nay và Tương lai nhân loại của Bertrand Russel - Nguyễn Hiến Lê dịch, Tuyển tập nhạc Nửa thế kỷ tình ca tập 1. Có 2 tập Yến chỉ đủ tiền mua một tập. Lại thêm 2 băng nhạc trữ tình, một là nhạc Trịnh Công Sơn. Chắc mấy hôm trước Yến nghe tôi nói đến lúc nào ta không thích nghe nhạc, không thích hát nữa là tâm hồn đã bắt đầu già cỗi. Quả thật đã khá lâu tôi không có dịp đàn hát. Tôi cảm động và thầm cám ơn món quà của Yến, Yến vẫn là người hiểu và yêu tôi nhất trên đời này dù cuộc sống chung của chúng tôi không ít sóng gió.

Yến kể chuyện gặp Ðỗ Tư Nghĩa. Nghĩa mời Yến đi ăn cơm chay và mua gởi tặng tôi 2 lạng café. Nghĩa là người trước đây đã bị CA giữ 3 ngày vì tội mượn Hà Sĩ Phu cuốn Mặt thật của Bùi Tín đi photo về đọc. Nghĩa là một nhân vật khá lạ lùng của Ðà Lạt, một mẫu người lãng mạn còn sót lại của thế kỷ trước. Tôi biết Nghĩa từ thời còn bé. Nghĩa kém tôi mấy tuổi học sau tôi mấy lớp, là em một người bạn thân của tôi lúc tôi học đại học ở Huế. Ngay từ những năm cuối ở trung học, Nghĩa đã mê triết học và ngoại ngữ, ngoài tiếng Anh học ở trường, Nghĩa còn tự học tiếng Ðức để sau này có thể đọc nguyên tác của các triết gia Ðức. Mấy chục năm sau khi rời đại học Huế, tôi mới gặp lại Nghĩa ở Bảo Lộc. Nghĩa cũng làm nghề dạy học nhưng tuy có cử nhân triết, Nghĩa phải dạy Anh văn vì sau 75 không có môn triết ở trung học. Dạy Anh văn cho bọn nhóc nhưng Nghĩa cứ lấy ví dụ từ những tác phẩm văn chương và triết học phương Tây. Bọn học trò nói thầy Nghĩa lúc nào cũng mơ màng Roméo và Juliette. Ở Bảo Lộc Nghĩa lấy vợ và sau đó chuyển lên Ðà Lạt trước tôi vài năm.

Lúc tôi lên Ðà Lạt làm ở Hội Văn nghệ và tạp chí Langbian, Nghĩa có tham gia cộng tác phần dịch thuật. Nghĩa đã dịch và xuất bản mấy cuốn tiểu thuyết trữ tình rất hay và thường dịch cho Langbian những bài viết về cuộc cải tổ Perestroika ở Liên Xô thời đó.

Gia đình vợ Nghĩa được bảo lãnh đi Mỹ nhưng sau cả năm đắn đo Nghĩa quyết định không cùng đi. Việc này Nghĩa có lần tâm sự với tôi. Nghĩa thu thập một số thông tin về đời sống của người Việt ở Mỹ và cho rằng mình sang đó không thể sống được, chỉ ăn bám thôi và cuối cùng thế nào cũng tự tử. Thế là Nghĩa đã phải làm thủ tục ly hôn với vợ để khỏi trở ngại cho việc vợ được bảo lãnh đi nước ngoài dù 2 vợ chồng có 2 đứa con gái rất xinh. Từ đó Nghĩa lại sống cuộc sống độc thân. Nghĩa bỏ dạy học ở trường vì không chịu được ràng buộc, chỉ mở cours dạy thêm Anh văn ở nhà tạm đủ sống qua ngày. Nghĩa rất gầy yếu, sức khỏe kém, đủ thứ bệnh hoạn nên dạo sau này Nghĩa ăn chay trường và thiền. Mỗi chủ nhật Nghĩa thường lang thang ra phố mua sách và ra chợ ăn cơm chay. Trước đây thỉnh thoảng tôi có đến Nghĩa chơi. Trên tường nhà Nghĩa dán đầy những danh ngôn, những câu tư tưởng rút từ trong kinh sách của Thiên Chúa giáo, Phật giáo và các nhà văn, nhà triết học đông tây kim cổ.

Nghĩa rất lãng mạn, sống như đi trên mây nhưng tư tưởng rất tiến bộ, khoáng đạt vì đọc nhiều và khao khát tự do. Tuy nhiên sau vụ CA tạm giữ, truy vấn về mối quan hệ với tôi, HSP và BMQ, sau đó lại còn bị theo dõi, sách nhiễu nhiều tháng, Nghĩa cũng hơi ngại khi gặp chúng tôi. Lần này gặp Yến, Nghĩa nói bây giờ chưa tiện nhưng Tết thế nào cũng đến thăm tôi.

Những người như Nghĩa, không hề có ý muốn hoạt động chính trị, chỉ có đôi chút tự do tư tưởng thôi cũng khó mà sống yên ổn với CA.


Thứ năm 4/12/97

Báo chí đưa tin chung quanh việc lương giáo viên tăng hay giảm. Chính phủ đang xem xét lại để điều chỉnh bổ sung.

Vụ tăng lương này đã được tuyên truyền rầm rộ hơn nửa năm nay, từ khi Trung ương Ðảng ra nghị quyết 2 về Giáo dục, (giáo viên các trường ở Ðà Lạt phải cho học sinh nghỉ 2 ngày để học nghị quyết này) xem đây là một sự quan tâm đặc biệt đối với giáo viên. Thế nhưng khi có các văn bản cụ thể của chính phủ để thi hành thì mọi người mới bật ngửa.

Ngày 17/11/97, Thủ tướng chính phủ đã ký quyết định phụ cấp ưu đãi cho giáo viên đang trực tiếp giảng dạy tại các trường công lập từ 30-70% lương. Thoạt nghe, quyết định này đã mang lại một sự phấn chấn cao độ trong đội ngũ giáo viên, vào dịp mà ngành đang tổ chức kỷ niệm Ngày Nhà giáo VN 20/11. Nhưng thực tế thì sao?

Báo Tuổi Trẻ ngày 27/11/97 đưa các số liệu để phân tích:

Tại Hà Nội: Lương bình quân giáo viên Phổ thông Trung học 400.000đ + 20% phụ cấp (80.000đ) + chi hỗ trợ từ học phí (50.000đ) = 530.000đ. Tính ra, sau quyết định phụ cấp ưu đãi, lương bình quân của GV chỉ tăng:10.000đ; (Nguồn Sở Giáo dục Hà Nội) ;

Tại Thành phố Hồ Chí Minh, thu nhập bình quân của giáo viên Tiểu học các trường nội thành, sau khi áp dụng chế độ phụ cấp mới sẽ tăng 13.360đ/tháng. Giáo viên Cao đẳng Sư phạm tăng 72.843đ và Trung học Sư phạm tăng 40.000đ/ tháng. Trong khi đó, giáo viên tất cả các ngành học còn lại đều giảm, cụ thể một số ngành giảm đáng kể.

Nhà trẻ, Mẫu giáo ngoại thành: giảm 216.280đ, trong đó Nhà trẻ, Mẫu giáo Cần Giờ giảm 384.200đ. Tiểu học ngoại thành giảm 147.640đ. Trung học Cơ sở nội thành giảm 100.320đ, ngoại thành giảm 261.320đ. Riêng với cấp PTTH nội thành giảm 192.760đ, ngoại thành giảm 353.760đ và giáo viên PTTH Cần Giờ giảm 584.680đ. (Nguồn Sở Giáo dục Thành phố Hồ Chí Minh).

Thế là bà con chửi um cả lên. Báo chí chất vấn, các quan chức chính phủ trả lời: tại bộ phận tham mưu làm không kỹ. Thật hết chỗ nói. Một nghị quyết lớn của Ðảng, biến thành quyết định của chính phủ, được tuyên truyền rầm rộ những khi thực hiện thì đầu voi đuôi chuột, nói sai thì sửa, chưa đúng thì điều chỉnh, bổ sung, chẳng có ai tội vạ gì.

Một cô giáo ở trường gốc Bắc, có chồng là bộ đội, ức quá chửi; “Ðừng nghe tụi nó nói, toàn là một lũ lừa bịp. Ðảng cũng lừa bịp.” Ấy thế mà mấy tháng rồi các bà hàng xóm gặp Yến đều nói: “Giáo viên tăng lương sướng quá. Ðược một triệu không?” Thực tế lương chưa tăng mà giá cả nhiều mặt hàng đã tăng vọt rồi. Còn lâu giáo viên xứ này mới được đãi ngộ. Chiến lược con người làm sao quan trọng, cấp bách bằng “sách lược bỏ túi”?!


Thứ sáu 5/12/97

Bất ngờ tôi nhận được một công văn của Hội Văn nghệ Lâm Đồng. Ðó là Thông báo liên tịch giữa Sở Công an và Hội Văn nghệ về “Thể lệ cuộc thi sáng tác văn học kỷ niệm 50 năm Bác Hồ dạy tư cách người CA cách mệnh (11/3/48-11/3/98)”.

Thật quá nực cười nhưng mà cũng có lý. Một năm nay tôi phải làm việc, tiếp xúc va chạm với đủ loại CA và CA đang canh giữ nhà tôi 24/24, có lẽ tôi đủ tư cách để viết về CA thật. Nếu tôi gởi phần Nhật ký trước đây đã bị CA thu giữ để dự thi thì sao nhỉ? Dám đoạt giải lắm! Vì thể lệ cuộc thi yêu cầu “chủ yếu phản ánh gương người tốt việc tốt, người thật việc thật trong phong trào thi đua bảo vệ an ninh trật tự”. Nhật ký của tôi toàn nói chuyện CA với đầy đủ “mưu trí dũng cảm” nên đã thu giữ được chiếc cặp tài liệu của tôi, khống chế được những người bất đồng chính kiến, hạn chế việc đi đón Hà Sĩ Phu và phát hiện ra bao nhiêu vụ việc. Ôi chao, giá mà tôi có thể tham gia cuộc thi này?!

Trước khi tôi có quyết định quản chế, tôi có nhận được một công văn khác của Hội Văn nghệ yêu cầu khai báo lại lý lịch và những sáng tác mới nhất để chuẩn bị cho hội nghị giữa nhiệm kỳ của Hội Văn nghệ. Chẳng hiểu sao họ lại gởi sau mấy năm trời im lặng, coi như đã khai trừ tôi ra khỏi hội. Có thể là một toan tính lôi kéo, tranh thủ gì đó, nhưng sau khi tôi có quyết định quản chế thì họ lờ luôn.
Trước đây tôi đã tự ý đoạn tuyệt với Hội Văn nghệ nhưng sau này tôi nghĩ lại nếu thỉnh thoảng đi họp hành gặp anh em cũng vui, nhưng nếu Hội không dám quan hệ với tôi nữa thì tôi cũng chẳng cần gì. Tôi chỉ ở nhà, mỗi ngày ngồi vào trước trang giấy 2 tiếng là có tác phẩm. Hội đâu giúp ích gì cho tôi.

Buổi tối tôi nghe đài có tin Hạ viện Mỹ mới thông qua nghị quyết về nhân quyền gởi Tổng thống Mỹ, yêu cầu TT Mỹ cứng rắn đối với VN trong vấn đề nhân quyền, đặc biệt lên án vụ nghị định 31/CP về quản chế hành chính. Chuyện mà bên ngoài ì xèo còn trong nước thì im re. Quả là chính quyền CS có tài cai trị.


Thứ bảy 6/12/97

Quốc hội khóa X đang họp kỳ thứ 2 từ ngày 21/11/97. Hôm nay báo Tuổi Trẻ đưa tin với tiêu đề “Quốc hội thảo luận tại hội trường về tình hình vi phạm pháp luật - Ai là người chịu trách nhiệm?”

Nội dung bài báo này rất đáng chú ý:

“Cứ bắt nhiều là ngăn được tội phạm?

Theo ông Vũ Ðức Khiển, Chủ nhiệm Ủy ban pháp luật Quốc hội, chỉ có 1/3 tổng số người bị bắt trong 10 tháng đầu năm là bắt theo lệnh có phê chuẩn của Viện Kiểm sát, số còn lại chủ yếu bắt khẩn cấp, bắt quả tang. Ông Khiển cho biết có tới 18.197 người bị bắt nhưng rồi phải xử lý hành chánh, chiếm 30,26%. Bà Ðặng Thanh Hương [Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa Giáo dục Quốc hội] nhận xét: “Như vậy cứ 10 người bị bắt có hơn 3 người bị oan sai”. Thế nhưng theo ông Nguyễn Thiết Hùng, chủ tịch UBND Tỉnh Khánh Hòa, dân rất khó kiện vì: “Ở ta có bệnh: cấp trên các ngành pháp luật thường bênh cấp dưới”.

Bà nguyễn Thị Thu Hồng [Thừa Thiên- Huế] lo ngại: “Chỉ cần vài vụ bắt sai luật là uy tín các cơ quan pháp luật sẽ bị giảm sút”. Nhất là khi số vô tội thì bị bắt, số đã có án tù lại không bị bắt lên tới 8.863 người [theo báo cáo của chính phủ, báo cáo của tòa án là 4.200 người]. Ðại biểu Ðặng Hữu Khánh [Quảng Nam] cho rằng “Vấn đề là phải đúng pháp luật, không phải cứ bỏ tù nhiều là ngăn chặn được tôị phạm”.

“Chuyện nghe giật mình.

Ðại biểu Hoàng Ngọc Thành [Lào Cai] nói: “Tỉnh tôi có 7 thẩm phán thì 5 thẩm phán có trình độ từ lớp 2-3”. Bà Ðặng Thanh Hương: “Có chánh án chỉ tốt nghiệp cấp 1, chuyện nghe giật mình”. Các đại biểu cho rằng đó cũng là nguyên nhân khiến cho Tòa án tỉnh phải hủy 10% án tòa huyện xử, tòa tối cao hủy 6,9% án tòa tỉnh. Bà Hương đặt câu hỏi: “Trình độ quan tòa như vậy thì có hiểu luật đầy đủ để xem xét các hành vi của người dân không?”

Ðoạn cuối bài báo “Ai chịu trách nhiệm?” tường thuật việc nói qua nói lại giữa chủ tịch Nông Ðức Mạnh với các đại biểu khác, cuối cùng không tìm ra ai chịu trách nhiệm cả.

Thật ớn lạnh cho chế độ dân chủ pháp quyền và thượng tôn pháp luật cũng như vai trò của Quốc hội, cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất. Chả trách hồi tháng 3/97 khi Hà Sĩ Phu, Bùi Minh Quốc và tôi ký tên chunh một văn bản gởi Quốc hội khiếu nại về việc CA và Bộ Văn hóa Tư tưởng vi phạm hiến pháp, Quốc Hội gởi thư báo đã nhận được văn bản của chúng tôi và chuyển qua Bộ Nội vụ [?!] giải quyết. Thế là sau đó chúng tôi được giải quyết bằng cách cắt điện thoại và quản chế không tuyên bố cả 3 người, sau đó nữa là quản chế có quyết định theo nghị định 31/CP đối với tôi và Bùi Minh Quốc.

Cũng ngày hôm nay 6/12/97, tôi lại có thêm bằng chứng cụ thể về hành vi vi phạm pháp luật của CA đối với chính tôi.

8g sáng, tôi lấy xe đi mua phân về bón cây. Ra khỏi hẻm “chú nhóc con” lập tức rượt theo. Chạy tới dốc Sương Nguyệt Ánh, cậu ta vượt lên trước đầu xe tôi để chặn tôi lại. Cậu ta nói gì đó tôi nghe không rõ. Tôi quát lên “Cái gì?” Cậu ta nói mấy câu lần nữa tôi mới nghe là “Hết phường 9 rồi”. Trong khi đó tôi vẫn chạy tiếp, cậu ta lạng qua lạng lại nhưng không chặn được. Hết dốc, tôi quẹo phải sang đường Trạng Trình để đến cửa hàng bán phân bón tại đây. Cậu ta lỡ trớn chạy tới một quãng nữa rồi mới quẹo lui theo tôi. Ðến cửa hàng, tôi vào mua phân, cậu ta đậu xe ở ngoài theo dõi không nói gì. Mua xong tôi chở phân về nhà. Tôi kể sơ chuyện vừa rồi và nói với Yến: “Anh sẽ lên cảnh cáo chú nhóc”.

Tôi lên quán đầu hẻm, nơi các CA giám sát thường ngồi. Chú nhóc đang ngồi trên võng mở sổ ghi chép, chắc là để báo cáo chuyện tôi. Tôi bước vào hỏi: “Anh là ai?” Cậu ta đứng lên có vẻ hơi hoảng hốt: “Em là CA”. “Tên anh là gì?” “Em tên là Nguyễn X”. Cậu ta nói và vạch áo khoác cho tôi xem thẻ CA đeo trên ngực. “Anh có nhiệm vụ giám sát tôi phải không?” “Phải”. “ Anh có hiểu rõ nhiệm vụ của anh không?” “Có chứ”. “Thế tại sao anh lại ngăn cản tôi khi tôi chỉ đi lại trong phạm vi phường?” “Em chỉ muốn nhắc nhở anh thôi”. “Tôi cần gì anh nhắc nhở. Anh nhắc nhở kiểu đó gây tai nạn thì sao. Nếu tôi vi phạm anh cứ lập biên bản”. “Em xin lỗi vì mới nhận nhiệm vụ nên chưa nắm rõ địa bàn, lần sau sẽ rút kinh nghiệm”.

Hai vợ chồng chủ quán trong nhà ra đứng nghe. Cô chủ quán xen vào: “Ðúng là X không quen địa bàn. Mới rồi X về có hỏi em đường Sương Nguyệt Ánh và Trạng Trình có ở trong phạm vi phường 9 không, em nói phải”.

Tôi nói: “Anh làm nhiệm vụ mà không nghiên cứu, như thế là đã vi phạm quy chế quản chế hành chính đối với tôi. Tôi có thể kiện anh về chuyện này”.

Lúc đó Yến ở dưới nhà cũng vừa lên. Yến nói: “Không phải đây là lần đầu. Tuần trước khi chúng tôi đi đến dốc ga, anh đã nói với chúng tôi kiểu khiêu khích: ‘Sao không đi nữa đi’. CA làm việc cũng vừa phải thôi, làm gì hách dịch vậy. Chúng tôi đâu phải là tù”.

Cậu ta vội vàng thanh minh: “Ðâu có. Hôm đó em chỉ nói ‘Sao hai xếp không đi nữa?’”.

Thật là vô lý khi cậu ta có nói câu đó. Sao lại gọi chúng tôi bằng “xếp”. Tôi thấy cậu ta có vẻ hoảng, lại xin lỗi tôi một lần nữa, chắc là sợ bị cơ quan kiểm điểm, nên tôi nói vài câu nữa rồi trở vào. Tôi nói với Yến: “Ðã đỡ tức chưa. Dù sao cậu ta đối với mình cũng chỉ là một đứa con nít”.


Thứ ba 9/12/97

Không biết có phải vì ngày mai là ngày Quốc tế nhân quyền nên hôm nay CA cho tăng cường một nhân viên mới thay cho chú nhóc. Ðó là một người trông rất phong độ, mặc áo khoác trắng sọc xanh, đeo kính đen và đi chiếc MZ lớn màu đỏ kình càng. Chiếc xe mang biển số công màu xanh. Yến nhận xét chắc là để rượt theo mình cho lẹ. Chúng tôi gọi anh ta là gã MZ. Gã MZ chỉ theo tôi xa xa nhưng quan sát rất kỹ, có lần vào tận cổng nhà tôi để nhìn.


Thứ tư 10/12/97

Hôm nay là Ngày Quốc tế nhân quyền. Từ cả tuần qua, các đài nước ngoài đã có bài chuyên đề về ngày này, từ lịch sử, các nội dung cơ bản của ngày QTNQ, cho đến tình hình vi phạm nhân quyền ở các nước trên thế giới, đặc biệt ở VN, cũng như hoạt động của các tổ chức nhân quyền quốc tế. Trong khi đó ở VN, đài báo không có một lời chữ nào về việc này. Hình như nhân quyền là chuyện của ai khác chứ không liên quan gì đến đất nước “độc lập-tự do-hạnh phúc” này, dù VN cũng cam kết thực hiện bản Tuyên ngôn Quốc tế nhân quyền.

Cùng với nhiều người khác, tên của HSP, BMQ và tôi được các đài nhắc nhở trong dịp này như bằng chứng về việc vi phạm nhân quyền của Nhà nước VN. Bên ngoài càng nhắc nhở, bên trong càng siết chặt hơn nhiều chắc vì sợ các tổ chức nhân quyền bên ngoài có liên lạc, tiếp xúc gì với chúng tôi.

Tôi từng nghe các lập luận cho rằng nhân quyền không có tính phổ quát mà tùy đặc điểm của từng quốc gia dân tộc. Không thể đem tiêu chuẩn nhân quyền phương tây áp đặt cho phương đông, nhất là các quốc gia Châu Á có truyền thống riêng về nhân quyền. Một số các lãnh tụ độc tài của các nước Ðông Nam Á lớn tiếng tung hứng, ủng hộ nhau theo lập luận này trong các hội nghị quốc tế.

Tôi không muốn ai áp đặt cho mình điều gì, dĩ nhiên cũng không muốn đem tiêu chuẩn của nước này áp đặt cho nước khác, phương tây áp đặt cho phương đông. Nhưng rõ ràng nhân loại là phổ quát nên nhân quyền cũng phổ quát. Con người ở đâu mà không cần có quyền sống, quyền làm việc, quyền tự do suy nghĩ, phát biểu, quyền tự do đi lại, quyền được sống hạnh phúc... nếu không làm hại đến ai khác. Không thể nhân danh bất cứ điều gì để xâm phạm các quyền này. Dĩ nhiên các quốc gia có lịch sử, truyền thống, hoàn cảnh riêng nên có đặc điểm, màu sắc khác nhau, nhưng đều có nền tảng chung là quyền sống hạnh phúc của con người. Nếu đối xử với con người như con vật thì đừng nói đến nhân quyền.

Khủng bố, cướp bóc, hãm hiếp, xả súng bắn vào người biểu tình tay không; bỏ tù, quản chế những người bất đồng chính kiến; kỳ thị màu da, chủng tộc, tôn giáo, bóp nghẹt tự do báo chí... tất cả đều là vi phạm nhân quyền. Rất nhiều quốc gia ở cả Đông lẫn Tây đều đã từng vi phạm, nhưng các nước dân chủ khẳng định đó là vi phạm, trong khi các nước độc tài cho rằng Nhà nước có quyền làm mọi sự để bảo vệ cái gì đó tốt đẹp hơn. Nhưng thực ra không có gì tốt đẹp hơn nhân quyền. Ở VN hiện nay, ngoài những vấn đề nổi cộm mà đài báo nước ngoài hay phê phán, trong cuộc sống hàng ngày còn bao nhiêu biểu hiện vi phạm nhân quyền. Những người bán rau cải bên lề đường bị CA đuổi dẹp hàng ngày có quyền sống, làm ăn mua bán không? Tại sao những người giàu có cửa hàng rộng lớn trong phố, trong chợ để kinh doanh mua bán, ngày càng giàu thêm trong khi những người nghèo chỉ cần một mét vuông bên lề đường cũng bị đuổi. Họ sẽ buôn bán ở đâu và sống như thế nào? Cán bộ chiếm nhà cao cửa rộng, chiếm đất xây biệt thự, hotel được hợp pháp hóa trong khi nhiều người dân không có tấc đất cắm dùi, ra ngoài bìa rừng dựng căn lều, khai phá trồng tỉa lại bị đuổi, bị phạt. Nông dân không có đất sản xuất nhưng nhiều nơi lại lấy đất để làm sân golf, công ty liên doanh với nước ngoài. VN xuất khẩu gạo đứng hàng thứ ba trên thế giới nhưng phần lớn nông dân vẫn nghèo đói vì chỉ thu được 16% lợi nhuận, trong khi xuất khẩu chiếm 15%, bán lẻ 39%, bán buôn 16%, và các công ty quốc doanh 44%. [Theo tính toán của chương trình Phát triển Liên hiệp quốc- trích theo Tuổi Trẻ chủ nhật số 50/97].

Thu thuế các công ty quốc doanh không được nên tăng thuế đánh vào tiểu thương, cửa hàng buôn bán nhỏ, làm có người phải dẹp tiệm, phá sản, thất nghiệp. Giáo dục là quốc sách nhưng ngân sách giáo dục không bằng tiền sửa xe cho các cơ quan trong bộ máy nhà nước.Trụ sở cơ quan, hotel, sân golf xây dựng vô số, trong khi trường học ở vùng sâu vùng xa mái tranh vách lá xiêu vẹo, giáo viên thiếu, học sinh bỏ học. Dân nghèo không có phúc lợi xã hội gì, đói không có ăn, đau không có tiền mua thuốc, nhưng cán bộ các công ty quốc doanh, ngân hàng nhà nước thua lỗ, thâm thủng, hối lộ, nhận hối lộ hàng ngàn tỉ đồng, hàng trăm triệu dola...

Tất cả có phải là vi phạm nhân quyền không? Ai có quyền được sống và ai không có quyền được sống? Hay chỉ những kẻ có quyền, có tiền mới được quyền hạnh phúc trên lưng của người khác? Dĩ nhiên không phải nói một chiều, còn nhiều vấn đề liên quan phải giải quyết như lợi ích quốc gia, môi trường, trật tự xã hội... Nhưng vấn đề là quan điểm giải quyết của Nhà nước có thực sự đặt lợi ích của đông đảo nhân dân lên trên hết hay không. Một quốc gia thuộc loại nghèo đói nhất thế giới mới bắt đầu phát triển, sao Nhà nước không chủ trương thắt lưng buộc bụng trước đi mà bắt nhân dân phải chịu. Quan chức đi làm bằng xe đạp, xe gắn máy hoặc xe hơi cũ được rồi, cần gì ngành nào cấp nào cũng đua nhau mua sắm xe đời mới giá hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỉ đồng. Tiền ở đâu ra nếu không phải lấy từ tiền đóng thuế của người dân.

Chuyện nhân quyền không đợi ai bên ngoài phê phán. Một nhà nước vì dân thực sự nhất định phải tự suy nghĩ, kiểm điểm và thay đổi chính sách chứ không phải cứ quanh co biện minh, che giấu và cố bảo vệ quyền lợc của mình.

• Chỉ gởi cho các cơ quan trong Tỉnh.
   
• Gởi cho các cơ quan TW và báo chí trong nước.
   
• Gởi cho báo chí nước ngoài.

Thứ hai 26/1/98 (28 tháng chạp)

Một cô bạn trong nhóm Yoga đến thăm và tặng một gói mứt gừng. Cô kể chuyện về cô Nguyệt cũng trong nhóm Yoga, người trước đây vào thăm chúng tôi bị chặn không cho vào. Vì cô Nguyệt đang làm thủ tục xin nhập hộ khẩu vào Ðà Lạt (dù cô ở Ðà Lạt đã lâu và ở nhà của bố mẹ nhưng trước từ nơi khác chuyển đến và chưa nhập hộ khẩu), CA yêu cầu cô phải ký giấy cam đoan không được đến thăm chúng tôi nữa CA mới giải quyết, vì CA đến điều tra cô nhiều lần. Tổ Trưởng dân phố ở đó không dám bảo lãnh cô như đã hứa nên cô đành ký cam đoan. Thật đáng buồn. Yến cứ trách tôi sao trước khi bị quản chế đến thăm cô làm gì cho cô bị vạ lây. CA nói với cô là họ đã chụp hình lúc chúng tôi vào nhà cô. Thực ra mấy hôm đó, chúng tôi đâu làm gì lén lút mà sợ bị chụp hình.

Gần trưa, Yến ra bưu điện ngã tư Phan Chu Trinh hỏi và cô nhân viên cho biết bưu chính đã đồng ý chyển tiền về đây cho tôi nhận, còn về bút hiệu TDBC, chỉ cần có Yến ký làm chứng bảo lãnh là được.

Tôi ra nhận tiền và thật bất ngờ khi cô nhân viên bưu điện đưa cho tôi phần viết thư kèm theo giấy chuyển tiền với nội dung như sau:
 

Tiêu Dao Bảo Cự trước “Động Hoa Vàng”

LÝ LUẬN    VĂN HỌC    BÌNH LUẬN    PHỎNG VẤN    VỤ ÁN LIÊN QUAN    NHÓM ĐÀLẠT    TIỂU SỬ