Mới đọc qua
Lạc
đường
của Đào Hiếu
một lần, tôi
chưa hiểu
được ý nghĩa
của tựa đề
này. Lạc
đường vào
lịch sử?
Lịch sử lạc
đường? Đầu
thai lầm thế
kỷ? Lạc
đường vào
tương lai?...
Chắc chắn
tác giả phải
có hàm ý, có
điều khó
nhận ra.
Trong bài
viết “
Từ
bi kịch
Hoàng Phủ
Ngọc Tường…”
tôi có phân
tích đôi
chút về cuốn
Lạc
đường
và nói đến
chuyện “phản
tỉnh”. Thực
ra tôi không
cố ý trách
Đào Hiếu
không phản
tỉnh, mà chỉ
ghi nhận
thái độ
không phản
tỉnh về quá
khứ của anh
khi đọc hết
tác phẩm.
Thái độ đó
liên quan
đến chuyện
mà tôi gọi
là “hội
chứng chính
nghĩa” trong
bài viết nói
trên.
“Hội chứng
chính nghĩa”
này quả là
một một đề
tài “khó
chơi”, một
“ổ kiến lửa”
khi đụng vào.
Trước đây
vài năm mấy
bài viết của
tôi về đề
tài này đã
gây ra những
cuộc tranh
luận gay cấn,
nẩy lửa trên
website Đàn
Chim Việt,
gần đây mấy
bài viết
khác của tôi
trên talawas
cũng gây ra
hiệu ứng
tương tự,
tuy mức độ
nhẹ hơn.
Những bài
viết của tôi
trên talawas
có tựa đề “
Tỉnh
thức, cảnh
giác, nhưng
thông cảm và
bao dung”,
“
Nan
đề nào? Nan
đề cho ai?”,
“
Cùng
nhau hướng
đến tương
lai”
để trao đổi
với các bài
viết của
Phong Uyên,
Phương Duy,
Hồ Phú Bông
và mới đây
với Trần Văn
Tích trong
một vài bài
viết khác.
Khi chưa,
hay không
thể đồng ý
với nhau,
tôi thống
nhất với đề
nghị của
Phương Duy
là tạm thời
“đồng ý
về những bất
đồng”
của quá khứ
để có thể
hòa giải với
nhau, cùng
bắt tay giải
quyết những
vấn đề của
hôm nay và
ngày mai.
Vấn đề đó
lắng đi một
thời gian,
bây giờ lại
nổi lên với
“
Những
Lã Bất Vi
thời đại mới”
của Đào Hiếu,
qua những “ý
kiến ngắn”
xem ra cũng
không kém
phần gay cấn.
Hoàn cảnh
của tôi và
Đào Hiếu gần
giống nhau,
nhưng không
như nhận xét
của anh,
thời đó tôi
không lựa
chọn vì nghĩ
đến Hồ Chí
Minh, Võ
Nguyên Giáp
hay chủ
nghĩa cộng
sản. Tôi vốn
không tôn
thờ bất cứ
thần tượng
nào và cũng
không có
thời gian
nghiên cứu
sâu về chủ
nghĩa. Đơn
giản chỉ vì
muốn chấm
dứt chiến
tranh, chấm
dứt sự can
thiệp của
ngoại bang,
đòi tự do
dân chủ,
chống bất
công áp bức
(một “lý
tưởng cộng
sản” đã có
sức hấp dẫn
hàng triệu
người trên
thế giới
trong một
giai đoạn,
không phải
chủ nghĩa và
chế độ cộng
sản như đã
từng có).
Sau các cuộc
đấu tranh
đường phố
với sinh
viên học
sinh không
có hiệu quả
như mong
muốn, trong
các phe phái
ở miền Nam
lúc đó, tôi
nghĩ chỉ có
Mặt trận
Giải phóng (MTGP)
là có khả
năng làm
được điều
mình mong
muốn. Dĩ
nhiên tôi
cũng không
có điều kiện
tìm hiểu sâu
về MTGP và
quyết định
phải dấn
thân vì sự
bức xúc của
tâm trạng và
thời thế
trong hoàn
cảnh dầu sôi
lửa bỏng.
Trong cuộc
chiến tranh
trước đây,
mọi người ở
hai miền
Nam-Bắc đều
đã lựa chọn
hay bị lựa
chọn, không
ai thoát
khỏi dòng
cuốn của
lịch sử. Sau
1975 dù mọi
chuyện đã
ngã ngũ, khi
nhìn lại,
nhiều người
vẫn còn nhìn
nhận khác
nhau vì miền
Bắc đã thắng
trận, thống
nhất đất
nước nhưng
lại xây dựng
một chế độ
và xã hội
quá tệ hại.
Những người
thuộc Việt
Nam Cộng hòa
cho rằng dù
thất bại,
mình vẫn có
chính nghĩa
vì đã chiến
đấu bảo vệ
miền Nam,
một chế độ
xã hội có tự
do dân chủ
hơn hiện
nay. Những
người thuộc
thành phần
thứ ba, theo
MTGP và ngay
cả một số
người ở miền
Bắc cũng cho
rằng mình bị
lừa bịp,
phản bội.
Nếu sau
1975, Việt
Nam trở
thành một
quốc gia
phát triển,
có dân chủ
tự do, nhận
thức của mọi
người sẽ
không chia
rẽ đến thế.
Nhưng lịch
sử không có
chữ “Nếu”.
Khi nhìn lại
quá khứ, đối
với những
lựa chọn
thời trẻ, ít
ai hối hận
về những gì
mình đã tham
dự, nếu
không nói là
vẫn còn kiêu
hãnh và tự
hào. Phản
tỉnh là một
việc khó
khăn và
thường khi
phản tỉnh,
người ta lại
thấy lỗi của
người khác
chứ không
phải của
mình. Tôi đã
từng đưa ra
đề nghị về
một cuộc sám
hối của toàn
dân tộc
nhưng lập
tức có nhiều
người phản
bác ngay và
bảo họ chẳng
có tội gì để
phải sám hối,
chỉ có những
kẻ ác nào đó
trong cuộc
chiến mới
phải làm
việc này.
Có người nêu
ra nhận định
mang mầu sắc
tâm linh,
cho rằng đây
là cộng
nghiệp của
dân tộc,
người Việt
Nam vừa là
nạn nhân vừa
là thủ phạm
gây ra tội
lỗi cho
chính dân
tộc mình.
Muốn giải
nghiệp,
không có
cách nào
khác hơn là
mọi người
phải hướng
thiện, cùng
nhau làm
việc thiện.
Nói chung
chung thế
thì được
nhưng nếu
liên hệ cụ
thể chắc
rằng cũng sẽ
không ít
người phản
đối.
Do đó, tốt
hơn là tạm
gác lại quá
khứ và phản
tỉnh cho
ngày hôm
nay. Trong
Lạc
đường,
Đào Hiếu có
làm điều này.
Anh đã phê
phán, lên án
cách hưởng
thụ “thành
quả cách
mạng” của
những người
đã phản bội
lại lý tưởng
cách mạng.
Đó là những
người đã làm
ngơ hay thỏa
hiệp với
những bất
công áp bức,
điều mà
trước đây
chính là
động lực
thúc đẩy họ
tham gia
chiến đấu,
để chạy theo
danh lợi một
cách hèn
nhát. Quan
trọng hơn là
việc tố cáo
những độc
đoán, sai
lầm, hư hỏng
và suy đồi
của bộ máy
độc tài toàn
trị đã đưa
dân tộc vào
bi kịch mới.
Nhưng có lẽ
người đọc
đều nhận
thấy là anh
chỉ dừng lại
ở đó. Ngay
trong bài
viết mới
“Những Lã
Bất Vi…” anh
cũng có chỗ
dừng tương
tự.
Có lẽ Đào
Hiếu đọc Bùi
Minh Quốc và
tôi không
nhiều nên
anh có nhận
xét chúng
tôi phủ định
quá khứ. Tuy
Bùi Minh
Quốc và tôi
có nhiều
điểm khác
nhau nhưng
cũng có
những điểm
chung và ở
điều này,
nhận xét của
Đào Hiếu về
chúng tôi
không đúng.
Chúng tôi
không hề phủ
định quá khứ
(mà dù muốn
phủ định
cũng không
được), ngược
lại còn thấy,
dù sao đi
nữa, dù là
vô tình,
chúng tôi đã
góp phần
“đúc nên cỗ
máy này”,
theo cách
nói của Bùi
Minh Quốc.
Chúng tôi tự
thấy có
trách nhiệm
phải góp
phần giải
quyết những
vấn nạn đối
với đất nước
do cỗ máy
này tạo ra.
Việc Đào
Hiếu so sánh
Lã Bất Vi
thời nhà Tần
của Trung
Quốc với
những “tập
đoàn buôn
vua” thời
hiện đại
chính xác
hay khập
khiễng, hay
chỉ là một
sự liên
tưởng, một
cách ví von,
điều đó
không quan
trọng. Anh
đã nêu ra
một nguy cơ
có thật, một
nguy cơ lớn
lao cho đất
nước. Nhưng
giải quyết
nguy cơ đó
như thế nào
anh chưa nói
đến. Và đây
lại là một
đòi hỏi bức
thiết của
phản tỉnh.
Việt Nam
hiện nay là
một quốc gia
nhược tiểu,
chậm phát
triển và dù
muốn hay
không, không
thể thoát
khỏi thời
đại toàn cầu
hóa này.
Giữa bao
nhiêu bẫy
sập đang
rình rập,
làm thế nào
sống sót để
vươn lên là
vấn đề sinh
tử của một
dân tộc.
Về phương
diện cá nhân,
mọi người có
nhiều chọn
lựa. Hoặc
làm một kẻ
lãng du
trong cuộc
đời này,
không cần
đến ý niệm
quốc gia.
Hoặc làm
những việc
từ thiện,
tuy nhỏ nhoi,
nhưng có thể
cứu vớt được
một đôi
người. Hoặc
chạy theo
cuộc sống và
hạnh phúc cá
nhân, không
đếm xỉa đến
số phận dân
tộc. Hoặc
tham dự vào
cuộc đấu
tranh cho tự
do dân chủ…
Nhưng đối
với đất nước
vấn đề không
đơn giản,
trong đó có
hai việc
trọng yếu
phải giải
quyết là
nâng cao dân
trí và xây
dựng chính
quyền. Dân
trí có nâng
cao mới có
thể nhận
thức được
tình hình,
quyền hạn và
trách nhiệm
trong làm
chủ đất nước;
xây dựng
được một
chính quyền
có đủ trí
tuệ, tài
năng, bản
lĩnh và đạo
đức để đương
đầu với
những thách
thức của
thời đại và
mang lại
hạnh phúc
cho nhân dân.
Đó không gì
khác hơn là
cuộc đấu
tranh, vận
động dân chủ
hóa đất nước.
Trong hoàn
cảnh hiện
nay, đây là
cả một cuộc
phấn đấu đầy
gian nan.
Trong giai
đoạn này, và
có lẽ bất cứ
lúc nào, mọi
người cũng
đều phải lựa
chọn hay bị
chọn lựa,
tuy mức độ
gay gắt khác
nhau. Và sự
lựa chọn
“dấn thân”
lúc này cũng
không dễ
dàng chút
nào.
Đà Lạt
20-6-08