Những năm gần đây tôi thường
suy nghĩ về bản chất con người và xã hội. Tôi không dựa trên cơ sở
triết học hay ý thức hệ chính trị nào mà chỉ thông qua soi rọi tự
thân, quan sát người khác và xã hội.
Có lẽ điều chi phối
quan trọng nhất đối với con người là lòng kiêu căng và tính bảo thủ.
Mỗi người, ở một mức độ và cách thể hiện khác nhau, thường cho mình
là đúng và muốn bảo vệ quan điểm của mình, bác bỏ người khác, từ
việc nhỏ cho đến việc lớn. Khi có đôi chút trí tuệ, kiến thức, tài
năng, tiền bạc hay quyền lực, sự kiêu căng và bảo thủ càng lớn. Từ
đó phát sinh ra mâu thuẫn, xung đột, phân ly. Và khi tình trạng này
choàng phủ thêm ý thức hệ, chủ nghĩa hay chủng tộc, tôn giáo mang
tính cuồng tín giáo điều, sự mâu thuẫn, xung đột sẽ dẫn đến đối
kháng, hận thù, máu lửa. Đó là thảm kịch thường xuyên diễn ra trong
lịch sử loài người.
Việc tự phán là một
điều khó khăn. Ăn năn sám hối lại càng khó khăn hơn nữa. Bởi muốn
làm được điều này phải giảm bớt hay tiêu diệt lòng kiêu căng và tính
bảo thủ. Từ đó con người mới có thể hiểu được chính mình , thông cảm
với người, mở ra lòng bao dung và tình thương yêu rộng lớn.
Những điều này
chẳng mới mẻ gì. Các tôn giáo, các triết học nhân bản đều đã từng
nói đến. Ai làm được như thế sẽ trở thành thánh nhân. Nhưng thánh
nhân thật hiếm hoi. Người ta ngưỡng mộ, xưng tụng thánh nhân nhưng
bắt chước thánh nhân lại vô cùng khó.
Trong mọi hoạt động
của xã hội, mỗi người đều có phần đóng góp của mình, từ chị quét
đường đến nhà khoa học, người lãnh đạo. Mỗi người đều chịu ơn xã
hội. Đó là bài học vỡ lòng làm người ai cũng đã từng học từ khi mới
cắp sách đến trường. Trong mọi hoạt động đó, sự chi phối mạnh mẽ,
sâu xa nhất, ảnh hưởng đến số phận hàng triệu người là sự vận động
của quyền lực chính trị. Và điều đáng buồn nhất là phần lớn những
người nắm quyền lực chính trị, do chính vị trí của mình lại trở nên
những người kiêu căng bảo thủ nhất, độc đoán nhất, dối trá nhất và
cũng tàn bạo nhất khi họ nhân danh những điều tốt đẹp nhất và chính
họ đầu tiên cũng có thể là những người tốt nhất.
Nhiều khi tôi muốn
tu. Tu nghĩa là đắm mình trong thiền định, quên hết ngoại giới và
bản thân, để hòa nhập làm một với Ý Thức Tối Cao, trở về cội nguồn
hạnh phúc con người và vũ trụ. Tu cũng có nghĩa là làm những việc
rất nhỏ bé để giúp đỡ những người chung quanh vượt qua nỗi khổ đời
thường và tìm được bình yên cho tâm hồn.
Nhiều khi tôi muốn
dành trọn thời gian cho sáng tác văn học. Không cần viết nhiều, chỉ
một vài tác phẩm thôi, nhưng mang chứa được cái gì sâu xa tinh túy
nhất, có thể làm rung động lòng người, hướng về những giá trị phổ
quát và vĩnh cửu, để lại một dấu ấn nhỏ nhoi nhưng riêng biệt của
mình trong cuộc sống trần gian.
Nhiều khi tôi muốn
trồng cây. Bóp nắm đất tơi xốp trong lòng bàn tay. Nhổ từng rễ cỏ
độc. Bắt từng con sâu phá hoại. Tưới từng gàu nước mát. Và cây đâm
chồi, hé nụ, nở hoa, kết quả. Bóng mát tỏa xanh vườn, tỏa xanh đời.
Đóa hoa đong đưa gởi hương theo gió thoảng.
Nhưng tiếng gọi tự do
và lòng phản kháng chính trực cứ vang động, thôi thúc trong lòng
tôi. Tự bao giờ những điều này đã thấm vào máu xương và hơi thở. Làm
sao tôi và người khác có thể sống mà không được quyền nghĩ, nói theo
ý mình. Làm sao những người làm việc cật lực, đổ mồ hôi sôi nước mắt
vẫn sống nghèo khổ trong khi những kẻ lười biếng chỉ múa môi mép lại
sống xa hoa phè phỡn. Làm sao nhiều kẻ bất tài tham lam độc đoán lại
muốn độc quyền cai trị đất nước, chi phối cả thế giới trong khi
nhiều người trí tuệ, tài năng lại chỉ biết phải vâng lời, khuất
phục. Làm sao những ý thức hệ, chủ nghĩa và cả lòng tham, sự ngu dốt
và phi nhân, độc ác vẫn cứ thống trị toàn xã hội... Những điều này
có thể xẩy ra với bất cứ chế độ chính trị, bất cứ người lãnh đạo nào
nếu xã hội không có một cơ chế hãm cần thiết và thích hợp. Do đó,
hơn ai hết, những người lãnh đạo cần được phê phán và phải lắng nghe
phê phán hơn ai hết.
Vì thế, tôi thấy cần
phải làm một cái gì đó khác hơn tu, sáng tác hay trồng cây. Điều nhỏ
bé đầu tiên có thể làm là viết và nói thẳng, nói thật. Nhưng trong
hoàn cảnh Việt Nam hiện nay, chỉ chừng đó thôi cũng không phải dễ
dàng.
Một ngày nào đó, công
an sẽ đưa giấy mời gọi anh lên thẩm vấn. Nửa đêm nhà anh sẽ bị khám
xét. Sách báo, tài liệu của anh sẽ bị tịch thu. Điều anh nói, anh
viết dù là mới trong bản thảo, sẽ được soi kính hiển vi để truy tìm
những mầm mống phản động. Điện thoại anh bị theo dõi. Thư từ anh bị
kiểm duyệt, lấy mất. Mối quan hệ của anh với bất cứ ai sẽ bị điều
tra. Nghĩa là anh sẽ bị vây hãm tứ bề.
Anh phải thường xuyên
sống trong sự căng thẳng, không làm được các công việc bình thường
hàng ngày và lo cho sinh kế. Vợ anh chia sẻ, chấp nhận nhưng lo
buồn, con anh không yên tâm. Gia đình anh bị ảnh hưởng nặng nề.
Và lưỡi gươm hay
chiếc thòng lọng treo lơ lửng trên đầu anh. Bất kỳ lúc nào, anh cũng
có thể bị bắt giữ, tống giam, truy tố, ra tòa án rồi vào ngồi đếm
lịch trong trại giam và chịu bao điều đọa đày, cay đắng.
"Anh dính vào
chính trị làm gì cho khổ anh và vợ con. Anh hãy quay về với sáng tác
đi để có những tác phẩm giá trị để đời, may ra con tôi còn được
đọc." Đó là lời khuyên khá chân thành của một cán bộ công an khi
thẩm vấn dù anh ta không hiểu tôi. Sự lựa chọn bây giờ mới thật khó
khăn. Trong khi chung quanh anh mọi người vẫn sống bình thản, làm
việc, ăn uống, kiếm tiền, mua sắm, vui chơi giải trí, lo cho gia
đình, con cái, tương lai. Anh tự rước khổ vào thân để làm gì, ích gì
cho ai. Anh chỉ cần đừng nghĩ, đừng viết, đừng nói những gì động
chạm đến những người cầm quyền, đến tội ác, đến tự do dân chủ, anh
sẽ được sống bình yên. Tôi có làm như thế được không? Tôi chọn điều
này hay điều kia?
Tôi cần bình yên
nhưng có thứ bình yên lại là bình yên trong phản bội. Tự do là tự do
trong nô lệ. Sống làm người lại là sống như con vật - kinh tế.
Suy nghĩ cho cùng,
vượt qua sự yếu đuối của bản thân, sự sợ hãi trước bạo lực, tôi chỉ
có một lựa chọn: Sống như một con người tự do, tôi sẽ có bình yên
đích thực dù cho phải trả một giá nào.
Dù sao tôi vẫn
tin vào con người. Mọi người, mọi vật đều là biểu hiện của Ý Thức
Tối Cao. Trong những người bình thường thấp kém nhất, trong những
người thông minh tài trí, trong những cán bộ công an, trong những
người lãnh đạo, tính người, tính thiện bao giờ cũng có tiềm ẩn.
Trong tháng 11 và
12 này, tôi đã bị công an mời thẩm vấn ba đợt, tổng cộng 12 ngày và
hứa hẹn sẽ còn mời tiếp. Trong ngày cuối của đợt ba, tôi nói với cán
bộ công an: Tôi tin vào luật nhân quả. Tôi làm điều tốt hay xấu sẽ
có hậu quả tương xứng. Và cả đảng Cộng sản, dân tộc này, nhân loại
này cũng không thoát khỏi luật nhân quả. Tôi không có gì phải lo
lắng.
Thông cảm, bao dung
và chiến đấu với điều ác, nhất định sẽ mang lại một cái gì tốt đẹp
hơn cho con người và xã hội. Những chế độ chính trị rồi sẽ thay đổi,
qua đi nhưng con người vẫn còn tồn tại. Chỉ có tình thương mới mang
lại cho đất nước, trần gian này cuộc sống hạnh phúc dù phải trải qua
nhiều thiên niên kỷ.
Mùa Noel 1996
[Thông
Luận]
