Thiên nhiên lặng lẽ và
từ tốn chuyển mình theo quy luật tự nhiên của muôn đời. Những cây
khô đã trút hết lá trong mùa đông chậm rãi đâm chồi, từng chiếc một.
Những chiếc lá xanh non đầu tiên xuất hiện, lác đác trên cành khô.
Từng ngày, từng ngày nhựa sống âm thầm chuyển dịch. Và một lúc nào
đó, ta ngạc nhiên thấy dáng cây in sẫm màu lên trời xanh, tỏa bóng
mát dịu dàng giữa trưa nắng nồng. Cùng với bóng lá, hương mùa xuân
của vô vàn bông hoa hữu danh và vô danh thoảng đưa trong gió, gửi
tín hiệu đến những chàng bướm đa tình, những chú ong cần mẫn bay
lượn. Rồi những trái non tơ bé xíu tượng hình, tiếp nối mầm sống cho
các thế hệ mai sau. Và những con chim én nữa. Từ đâu những cánh chim
bé nhỏ phiêu lãng này hội tụ về đây chao liệng trên vùng trời đầy
nắng gió báo hiệu một mùa xuân.
Cứ thế, thiên nhiên khoan thai
chuyển mình trên đôi cánh thời gian đi về vĩnh cửu. Nhưng con người
đã mất thói quen chậm rãi. Hối hả. Vội vàng. Tăng tốc. Để kịp bước
chân vào thế kỷ 21.
Trên đất nườc này, nhịp độ khẩn
trương thể hiện rõ nhất ở các công trình xây dựng. Khắp mọi nẻo
đường, chỗ nào cũng có đào bới, gạch đá ngổn ngang với những tấm
biển báo"công trình đang thi công". Ngay giữa chợ, chỗ đào lên để
đặt đường cống chưa kịp san lấp, người ta đã bày hàng hóa, rau cải,
thức ăn lên đất đá lổn nhổn để mua bán, ăn uống vì không ai có thể
chờ đợi một ngày nào. Trên những công trình xây dựng, người ta
không biết đến ngày chủ nhật vì phải lo bảo đảm tiến độ thi công cho
một mốc ngày kỷ niệm, kịp khai trương vào một thời điểm đã định
trước. Những người trồng rau không cho đất nghỉ lấy một ngày, thu
hoạch vụ này xong hôm nay, ngày mai đất đã được xới xáo lên để đặt
xuống giống mới. Những chiếc xe đò phóng nhanh như bay qua mặt nhau
để giành khách. Những người lái xe ôm ào tới bao vây lôi kéo chụp
giựt khi chiếc xe đò đến bến chưa kịp ngừng bánh. Các hiệu ăn cho
nhân viên xông ra đường chặn người đang qua lại để mời chào. Những
người bán vé số dí tập vé vào tận mũi khi bạn đang cúi xuống trên
đĩa thức ăn. Những kiểu quảng cáo khuyến mãi tràn ngập trên các
phương tiện thông tin đại chúng với vô số quà tặng, giải thưởng, có
khi chỉ trong 30 giây, một nội dung quảng cáo được lặp lại hai lần
trên màn ảnh truyền hình. Không ít sinh viên, học sinh học một lúc
hai, ba trường đại học, trung tâm chuyên ngành để có đủ trình độ
chuyên môn, vi tính, ngoại ngữ hòng kiếm được việc làm. Không ít
giáo viên chạy sô như ca sĩ và diễn viên, không quan tâm mấy đến
chất lượng giảng dạy hay diễn xuất…
Ai cũng cần kiếm sống,
cũng muốn làm giàu. Ai cũng phải vội vã, cạnh tranh. Không ai biết
nhường ai, biết chờ đợi ai. Không ai biết chờ đợi chính mình.
Trên phạm vi quốc gia, những hoạt
động quy mô lớn diễn ra đến chóng mặt. Đất nước này đã quá chậm chân
nên cần phải vội vã dấn bước. Ngày nào các cơ quan trung ương cũng
tiếp vài đoàn khách nước ngoài và các bộ, ngành, địa phương tổ chức
vô số hội nghị. Chính phủ bàn thực hiện chương trình năm 97, kế
hoạch đến năm 2000, đến cả năm 2020. Gia nhập khối Asean và các tổ
chức mậu dịch quốc tế. Bình thường hóa quan hệ với Mỹ. Đi lại hữu
hảo với Trung quốc. Thăm viếng, ký hiệp định hợp tác với nhiều quốc
gia. Sửa đổi luật đầu tư nước ngoài. Đồng thời xây dựng cơ sở hạ
tầng công nghiệp hóa. Triển khai thực hiện nghị quyết về giáo
dục-đào tạo và khoa học-công nghệ. Phòng chống ma túy, Aids và các
tai tệ nạn xã hội vv và vv…
Mỗi người và đất nước này có lý do
chính đáng để chạy đua với thời gian. Cần phải nhanh hơn và nhanh
hơn nữa. Điều đó cần thiết. Cần nhưng chưa đủ. Vì cuộc sống đích
thực lại cần phải có những dấu lặng, những chỗ dừng, những lúc chờ
đợi, những phút lắng lòng, những thời khắc yên nghỉ, những trầm tư
sâu sắc, những câu hỏi phản tỉnh.
Người lái xe đò phóng nhanh để
giành khách đã đâm đầu vào một chiếc xe khác chạy ngược chiều hay
lật nghiêng trên mặt đường, gây ra tai nạn thảm khốc. Phun thuốc trừ
sâu, thuốc dưỡng kích thích rau trái phát triển nhanh nhưng ăn vào
bị ngộ độc. Tăng thêm vụ, năng suất cao nhưng không chọn giống tốt,
đất làm không kỹ nên lúa cỏ phát triển thành một thứ dịch lấn át lúa
thực. Học nhiều, biết nhiều, kiếm được việc làm lương cao ở một
công ty nước ngoài nhưng rồi có thể bạn phải chịu nhục và sẽ chỉ là
một kẻ làm thuê suốt đời. Nhà cao cửa rộng, tích lũy vơ vét tiền bạc
không biết ngừng nhưng bản thân gã quan chức kia có ngày sẽ ra trước
vành móng ngựa và con hắn nghiện xì ke hay gãy xương sống trong cuộc
đua xe với bạn bè. Bạn làm việc cật lực, kiếm được nhiều tiền, mỗi
cuối ngày đi nhậu và khi trở về nhà bạn không còn biết mình là ai,
xa lạ với cả vợ con, trống rỗng cả hồn lẫn xác.
Những điều tương tự không phải chỉ
xảy ra trong phạm vi cá nhân mà cả trên lãnh vực quốc gia. Vay nợ
nước ngoài thật nhiều nhưng bao mhiêu dùng vào việc xây dựng đất
nước, bao nhiêu vào túi các quan tham để rồi dân tộc phải nai lưng
làm việc trả đến hàng thế kỷ chưa xong và có khi mất cả độc lập. Mở
nhiều nhà máy không tính tóan làm ô nhiễm môi trường, tàn phá sức
khỏe và tính mạng của người dân. Xây nhiều khách sạn để rồi bỏ
không, thua lỗ vì khách du lịch không có như mong muốn. Công nghệ
thông tin phát triển ào ạt, vừa chạy xe vừa nghe điện thoại di động
trên đường phố nhưng di tích lịch sử hoang phế, môn Hán Nôm không có
người học, trường sư phạm chỉ toàn sinh viên trình độ kém. Xây dựng
sân golf hiện đại, mở rộng đường giao thông nhưng nông dân không có
đất sản xuất, hàng vạn người mất nhà ở. Bia rượu, hàng tiêu dùng,
tiện nghi vật chất tràn ngập nhưng giá trị tinh thần truyền thống
mai một, đạo đức xã hội xuống cấp. Một số người giàu lên nhanh
chóng, sống thừa mứa xa xỉ trong khi đại bộ phận nhân dân lao động
đổ mồ hôi, sôi nước mắt không đủ ăn, hàng vạn trẻ em phải bỏ học,
hàng ngày đi mò cua bắt ốc trong rừng sâu hay bới tìm kiếm trong bãi
rác. Cần ổn định chính trị nhưng lại tước đoạt những quyền tự do căn
bản của người dân, trù dập, bỏ tù những người bất đồng chính kiến.
Những điều này không chỉ trong phạm
vi quốc gia mà cả trên toàn thế giới. Con người có thể lên mặt
trăng, sao kim, sao hỏa nhưng nội chiến và hận thù, khủng bố diễn ra
khắp mọi nơi. Các nước phát triển đã giàu có vẫn không ngừng toàn
cầu hóa chiến lược kinh tế của mình trong khi hàng triệu trẻ em Châu
Phi chết đói. Đã có nhiều cố gắng hoạt động cho dân quyền và nhân
quyền nhưng lợi nhuận vẫn mạnh hơn tình nhân đạo, lòng tham vẫn lớn
hơn từ tâm, độc ác phi nhân vẫn lấn át chính nghĩa.
Phải chăng con người cần sống vội
vàng nhưng cũng phải biết dừng lại để tự hỏi ta là ai, đang làm
gì, sẽ đi về đâu. Những câu hỏi muôn đời nhưng con người vẫn hay
quên vì đã đánh mất mình trong dòng cuốn của cuộc sống.
Đất nước phải tăng tốc trên đường
hiện đại hóa, công nghiệp hóa nhưng cũng phải tăng tốc nhanh hơn và
hữu hiệu hơn trong chống tham nhũng, lo cho người nghèo, cho giáo
dục, cho các gía trị văn hóa tinh thần, cho môi trường, cho công
bằng xã hội. Một đất nước tưởng là phát triển kinh tế nhưng làm ô
nhiễm, hủy hoại môi trường, tràn đầy bất công xã hội thì đó không
phải là một đất nước tốt đẹp. Người dân không cần phải trả gía đắt
cho một sự phát triển như thế.
Công nhân Hàn quốc và những người
lao động ở nhiều quốc gia trên thế giới biểu tình, đình công là đúng
vì phát triển kinh tế để làm gì, có lợi cho ai khi người lao động
chân chính phải thất nghiệp, lợi nhuận không tương xứng và chủ có
thể sa thải không cần lý do chính đáng.
Những nước phát triển vì muốn có
quan hệ làm ăn kinh tế có lợi cho mình, đã gác qua một bên các vấn
đề nhân quyền khi bàn bạc hợp tác với các nước theo chế độ độc tài,
có xứng đáng là những quốc gia văn minh luôn đề cao tự do dân chủ
cho con người hay không?
Lên án bạo lực nhưng lại ngầm bán
vũ khí cho bọn khủng bố, cho các đội quân khát máu hủy diệt chính
đồng bào, đồng loại mình. Phát triển đất nước mình bằng cách xâm
lăng đất nước láng giềng. Bảo vệ tự do và quyền sống của dân tộc
nhưng lại khủng bố, tàn sát người vô tội của dân tộc khác. "Độc
quyền lãnh đạo sáng suốt" bằng cách hủy diệt trí tuệ và làm thui
chột tiềm năng của dân tộc. Chống độc tài áp bức bằng cách kêu gọi
hận thù, đòi máu trả máu…
Tất cả những điều
này sẽ mang lại gì cho từng đất nước và cả loài người?
Không phải vô căn cứ và mê tín dị
đoan khi có những nhà tiên tri tiên đoán đầu thế kỷ 21 sẽ là thời
điểm diễn ra thảm họa trên nhiều quốc gia, thậm chí là một sự hủy
diệt lớn lao gần như tận thế. Thiên tai kinh hoàng trên khắp các lục
địa vừa qua và máu đổ, người chết, hận thù, xung đột diễn ra khắp
nơi không phải là dấu hiệu cho bi kịch lớn sẽ xảy ra cho con người
đó sao? Không phải Thượng đế hủy diệt mà chính con người hủy hoại
môi truờng và hủy diệt chính mình.
Con người có thể xác, tinh thần và
tâm linh. Đất nước có núi sông, môi trường sinh thái và lịch sử,
truyền thống. Xã hội có kinh tế và quan hệ nhân bản giữa con người
và con người. Những người lãnh đạo phải có tài năng, trí tuệ và đạo
đức. Con người chỉ có thễ tự cứu, sống còn và hạnh phúc khi có được
sự hòa hợp, cân bằng giữa các yếu tố như thiên nhiên đã làm nở một
nụ hoa vàng trong nắng gió mùa xuân.
Con người có trí tuệ nên thông minh
hơn và cũng tàn bạo hơn con vật. Lý thuyết "mục đích biện minh cho
phưong tiện" là phát kiến đốn mạt và độc ác nhất trong lịch sử tư
tưởng và chính trị của loài người. Phát triển kinh tế rất cần thiết
và là điều kiện thuận lợi cho công bằng xã hội, tự do dân chủ nhưng
không thể quan trọng hơn công bằng xã hội và tự do dân chủ trong
thế giới văn minh này, không chỉ trong phạm vi quốc gia mà toàn thể
nhân loại. Kinh tế thị trường và toàn cầu hóa kinh tế nhưng không
có nền tảng nhân bản chỉ là sự bóc lột của người giàu và quyền thế
đối với người nghèo, sự xâm lược của các quốc gia phát triển và các
công ty siêu quốc gia đối với các đất nước kém phát triển.
Thế kỷ 21 là niềm hy vọng gần kề và
loài người đang hối hả dấn bước. Nhưng nếu thiếu tình thương, sự huy
hoàng của nền văn minh đã mang sẵn mầm hủy diệt.
23-1-97
[Thông Luận]
