Thời gian gần đây có hai sự việc được nhà cầm quyền
phát động và tuyên truyền rầm rộ cả trong và ngoài nước là vụ kiện
chất độc màu da cam và việc công bố nhật ký thời chiến tranh của hai
liệt sĩ Nguyễn Văn Thạc và Đặng Thùy Trâm.
Điều đặc biệt là các vụ việc này lại do những người
nước ngoài khởi phát (trừ nhật nhật ký Nguyễn Văn Thạc) và nhà cầm
quyền đã nắm lấy cơ hội đó, một cơ hội bằng vàng, để tiến hành một
đợt tuyên truyền rầm rộ quy mô chưa từng thấy, tác động lớn đến dư
luận. Mục đích sâu xa của việc tuyên truyền này, xét kỹ, chính là để
một lần nữa, giành lấy chính nghĩa về phần mình trong cuộc chiến đã
qua và củng cố vai trò thống trị hiện nay. Qua đây ta cũng thấy được
trình độ bậc thầy của những người cộng sản trong nghệ thuật tuyên
truyền.
Bản thân các sự việc không đơn thuần một chiều, một ý
nghĩa như việc tuyên truyền áp đặt nhưng những người không suy nghĩ
sâu sa dễ dàng tin tưởng, tán thành, ngược lại nếu có ai đó nói khác
đi, lập tức bị chụp mũ là đứng về phía tội ác, phản bội lại tổ quốc,
nhân dân.
Không ai chối cãi việc sử dụng chất độc màu da cam để
tàn phá môi trường, hủy hoại con người là tội ác. Không những là tội
ác mà còn là tội ác lớn, làm chấn động lương tri nhân loại, nhất là
khi di hại của nó còn kéo dài qua nhiều thế hệ với những hình hài dị
tật, những đau khổ triền miên làm cho bất cứ ai có lòng nhân ái khi
chứng kiến cũng phải căm hận và rơi nước mắt. Và người ta tự hỏi: Vì
sao tội ác?
Theo luật lệ nào đó, người ta đang đi kiện các công
ty hoá chất Mỹ đã sản xuất ra chất độc màu da cam để đòi bồi thường.
Nhưng bình tâm xét kỹ, các công ty này không trực tiếp gây ra tội
ác. Dĩ nhiên khi tội ác xảy ra thì các công ty này nằm trong dây
chuyền tạo ra tội ác. Nếu cho rằng các tập đoàn tư bản đứng đằng sau
các chính quyền Mỹ mới thực sự chi phối chính sách của chính quyền
thì họ chính là nguồn cội của tội ác, tuy nhiên vẫn không phải là
trực tiếp.
Rõ ràng trực tiếp gây ra tội ác là quân đội Mỹ, trực
tiếp hơn nữa là các phi công đã lái máy bay đi rải chất độc này (dù
có khi họ không biết rõ nơi họ đã hành động, cũng như nhiều phi công
thả bom B52 đã nói họ không thấy gì bên dưới, họ chỉ tính tọa độ
trên bản đồ và bấm nút. Dĩ nhiên không phải vì thế mà trách nhiệm và
tội ác của họ được miễn trừ).
Quân đội Mỹ không tự ý hành động mà thực hiện chính
sách của chính quyền Mỹ. Tại sao chính quyền Mỹ lâm chiến ở Việt Nam
sau khi hiệp định Genève được ký kết,chia đôi đất nước? Nếu không có
cuộc chiến tranh giải phóng của miền Bắc, được chuẩn bị ngay từ năm
1954 khi cài cấy cán bộ ở lại và sau đó từng bước đưa vũ khí và quân
đội vào miền Nam và cuộc chiến lan rộng thì Mỹ có trực tiếp đưa quân
vào miền Nam không? Miền Nam có cần được giải phóng không khi lúc đó
hai miền đều có chính quyền và do hoàn cảnh lịch sử đều có mức độ lệ
thuộc nước ngoài không khác nhau là mấy và không thể nói là bị xâm
lược? Nếu không có xâm lược thì không thể có chiến tranh giải phóng
mà đó đích thực là nội chiến. Nội chiến kết với chiến tranh ủy nhiệm
đã tạo ra chiến tranh xâm lược khi Mỹ trực tiếp đưa quân vào Việt
Nam. (Thực ra vai trò của Liên Xô và Trung Quốc lúc đó đối với Miền
Bắc không khác gì vai trò của Mỹ ở Miền Nam, nhưng vì Mỹ sai lầm
trong việc đưa quân vào Việt Nam nên bị mang tiếng là xâm lược và
đây cũng là nguyên chính đưa đến sự thất bại của Mỹ trong cuộc
chiến, đặc biệt là cuộc chiến tuyên truyền của những người cộng
sản.)
Thống nhất đất nước là nguyện vọng sâu xa của mọi
người dân nhưng thống nhất có nhất thiết phải bằng chiến tranh, một
cuộc chiến tàn khốc nhất trong lịch sử đã làm cả dân tộc kiệt quệ và
chia rẽ sâu sắc?
Những câu hỏi liên tiếp được đặt ra và động chạm đến
vấn đề cốt lõi: Vì sao cuộc chiến? Vì sao tội ác? Nếu không có cuộc
chiến thì làm gì có tội ác, trong đó có tội ác chất độc màu da cam.
Chất độc màu da cam chỉ là một yếu tố trong toàn bộ tội ác của cuộc
chiến. Như vậy vụ kiện chất độc màu da cam, nếu đi đến cùng, không
phải chỉ để đòi các công ty Mỹ bồi thường mà phải lên án tội ác
chiến tranh của chính quyền Mỹ cũng như của tất cả các bên tham
chiến.
Trong cuộc chiến tàn khốc vừa qua, dân tộc Việt Nam
đã chịu bao nhiêu hi sinh máu xương, đau thương mất mát và cũng đã
xuất hiện bao nhiêu người anh hùng, nhất là những người trẻ tuổi,
trong đó có Nguyễn Văn Thạc và Đặng Thùy Trâm. Họ là những người trẻ
tuổi vô cùng trong sáng, yêu nước nồng nàn, sẵn sàng chấp nhận mọi
gian khổ hy sinh vì lý tưởng độc lập, tự do của tổ quốc.
Đặc biệt hai cuốn nhật ký Nguyễn Văn Thạc và Đặng
Thùy Trâm gây xúc động sâu xa vì được viết với một giọng văn tài
hoa, trữ tình, hoặc giản dị, nhẹ nhàng nhưng sâu lắng, mô tả hiện
thực cuộc chiến diễn ra ngay trước mắt từng ngày, đi vào những xúc
động nội tâm chân thật, tinh tế đầy chất nhân văn chứ không hề lên
gân, cường điệu. Người ta vô cùng khâm phục những con người như thế,
không cần gì phải đợi ai tuyên truyền, tung hô. Họ viết nhật ký là
viết cho chính họ, trong tâm tình riêng tư và chính vì thế sự chân
thật càng tăng thêm giá trị.
Tuy nhiên đọc kỹ ta sẽ thấy sự chân thật, trong sáng
của họ cũng đã bị nhiễm sắc tuyên truyền mà họ không tự biết. Khi họ
tự hào về con người xã hội chủ nghĩa, về giác ngộ giai cấp, căm thù
đế quốc Mỹ xâm lược, hăng hái đi vào chiến trường để giải phóng miền
Nam… có lẽ họ không hề tự hỏi "Vì sao cuộc chiến?". Câu hỏi đó đã có
sẵn câu trả lời qua công tác tuyên truyền cưỡng bức toàn thể xã hội
của bộ máy toàn trị độc quyền chân lý. Dĩ nhiên ta không thể trách
những người trẻ tuổi bị nhiễm độc tuyên truyền, vì trong hoàn cảnh
đó họ không thể ý thức được và cũng không vì thế mà lòng yêu nước,
sự trong sáng và xả thân hi sinh của họ kém đi giá trị.
Cũng không phải chỉ ở miền Bắc mới có những con người
như thế. Ở miền Nam, dù không được “giác ngộ xã hội chủ nghĩa”, dù
là thanh niên trí thức ở thành thị hay thanh niên nông thôn, biết
bao người cũng đã lao vào cuộc chiến, có thể ở bên này hay bên kia
chiến tuyến, ở chiến trận hay trên đường phố với lòng yêu nước nồng
nàn và sự trong sáng phơi phới khi xả thân hi sinh không kém gì
Nguyễn Văn Thạc hay Đặng Thùy Trâm, cụ thể là những thanh niên du
kích ở Quảng Ngãi được mô tả rất nhiều trong nhật ký Đặng Thùy Trâm.
Chỉ có khác là thanh niên miền Nam có quyền lựa chọn, nhập ngũ hay
trốn lính, tham chiến hay phản chiến, đứng bên này hay bên kia trận
tuyến, tùy theo nhận thức của mình. Đó là sự khác biệt giữa “xã hội
xã hội chủ nghĩa” của miền Bắc và “ xã hội tự do dân chủ tư sản” của
miền Nam.
Cuộc chiến tàn khốc kết thúc với sự chiến thắng của
miền Bắc, “giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất tổ quốc” đã
mang lại gì cho đất nước? Câu trả lời đã được nhiều người nói đến
sau 30 năm: Một đất nước “tụt hậu” và xếp vào hạng gần chót trong
cộng đồng nhân loại về ba mặt: nghèo đói, tham nhũng, thiếu tự do
dân chủ và nhân quyền (đặc biệt về tự do ngôn luận, báo chí và tôn
giáo).
Với kết quả như thế, tất yếu phải đặt lại vấn đề mục
đích và ý nghĩa cuộc chiến. Sự hy sinh cao cả của hàng triệu thanh
niên như Nguyễn Văn Thạc và Đặng Thùy Trâm có xứng đáng không và đã
bị phản bội như thế nào? Một câu hỏi rất đau lòng và sẽ gây rất
nhiều sóng gió khi đi tìm câu trả lời thích đáng. Vậy nhưng người ta
vẫn hô hào thanh niên phải cống hiến như ngày trước thế hệ Nguyễn
Văn Thạc và Đặng Thùy Trâm đã cống hiến theo lời kêu gọi của Đảng,
dưới sự lãnh đạo của Đảng. Rõ ràng thanh niên phải cống hiến cho đất
nước nhưng cống hiến vì cái gì, như thế nào, đòi hỏi phải hết sức
tỉnh táo để tránh không tự rơi vào bi kịch.
Những người bạn Mỹ Fred và Rob (xin được gọi tên tắt
như gần đây báo chí vẫn viết) đã giữ gìn nhật ký Đặng Thùy Trâm suốt
30 năm, đã dằn vặt đau xót, phản tỉnh khi tham gia cuộc chiến và đã
làm mọi việc hết sức mình để trả nhật ký về cố chủ. Chúng ta cám ơn
và đánh giá cao tấm lòng, nhận thức của họ (cũng như người thông
dịch Nguyễn Trung Hiếu của quân đội VNCH đã yêu cầu đừng đốt nhật ký
Đặng Thùy Trâm). Chúng ta cũng ghi nhận chỉ có một đất nước như nước
Mỹ mới cho phép công dân làm chuyện đó: tuyên truyền cho kẻ thù và
lên án chính phủ mình. Nhưng chúng ta cũng tự hỏi và muốn hỏi hai
người bạn Mỹ đã nhận thức được hết vấn đề chưa, vấn đề cốt lõi "Vì
sao cuộc chiến? Vì sao tội ác?" để có thể công bình với lịch sử và
công minh khi phán xét tội ác.
Chúng ta cũng ghi nhận sự thành tâm của những cựu
binh Mỹ, Hàn Quốc… những kẻ đã giết người Việt Nam, trở lại Việt Nam
để sám hối, nói lời xin lỗi và cố gắng làm việc gì đó mong đền bù dù
muộn màng. Tuy nhiên trong cuộc chiến vừa qua, chính người Việt Nam
đã giết người Việt Nam, giết đồng bào của mình nhiều nhất, nhưng
không thấy ai nói lời xin lỗi, không thấy ai sám hối mà lại chỉ tiếp
tục những lời lăng nhục hay hận thù. Buồn thay cho một dân tộc vẫn
tự hào là bao dung và giàu lòng nhân ái! Điều gì đã dẫn tới bi kịch
đó? Một phần chính là do nhiễm độc tuyên truyền. Nhiễm độc tuyên
truyền gây hậu quả tệ hại không kém nhiễm độc màu da cam, cũng di
hại qua nhiều thế hệ với bao nhiêu dị tật nguy hiểm trong tâm hồn
con người.
Lịch sử đã đi qua, là quá khứ không thể thay đổi
nhưng sự phán xét lại lịch sử không bao giờ muộn và vô ích khi muốn
rút ra bài học cho tương lai. Người chiến thắng không phải bao giờ
cũng là người có chân lý. Ông cha ta vẫn nói “Được là vua, thua là
giặc”, không phải điều gì mới lạ.
Công bằng mà nói, với sự nỗ lực của toàn dân tộc
trong thời bình, nhà cầm quyền cũng đã có nhiều cố gắng trong xây
dựng đất nước, nhất là sau thời kỳ đổi mới, nhưng vì những chính
sách sai lầm và quá nặng việc duy trì địa vị thống trị, dẫn đến
những khuyết nhược điểm không thể khắc phục nên đã không huy động
được tiềm lực của dân tộc, do đó kết quả sau 30 năm, dù với một số
thành tựu, vẫn chỉ đạt tới kết quả xếp hàng gần chót như đã nêu
trên.
Hơn lúc nào hết lúc này nhà cầm quyền phải thành tâm
nhìn nhận lại vấn đề để sửa sai những gì cần phải sửa sai chứ không
phải cứ tiếp tục luận điệu tuyên truyền cũ rích. Dù với một nghệ
thuật tuyên truyền bậc thầy có thể đổi trắng thay đen, che đậy sự
thật, nhưng rồi chân lý vẫn lộ ra khi chân lý không còn là độc quyền
của thế lực thống trị và không chế độ nào có thể “thiên thu trường
trị” như những lời hô "vạn tuế, muôn năm" trong lịch sử nghe đã chán
ngấy.
Cuối cùng, người quyết định vận mệnh của đất nước vẫn
là nhân dân. Khi nhân dân đã nhận thức được chân lý, nhân dân sẽ tự
lựa chọn bước đi của mình trong lịch sử. Khi đó, không lực lượng
thống trị nào, không nghệ thuật tuyên truyền nào có thể ngăn cản hay
lèo lái bước đi của dân tộc.
Ghi chú: Quan điểm của người viết về vấn đề có lẽ đã
được trình bày rất rõ ràng. Mong rằng sẽ không có ai ngộ nhận hay cố
tình vu cáo, quy kết người viết là bênh vực cho tội ác màu da cam
hay xúc phạm đến sự hi sinh của những Nguyễn Văn Thạc và Đặng Thùy
Trâm, những liệt sĩ của cả hai miền Nam Bắc trong cuộc chiến vừa
qua.
Tháng 8-2005
Tiêu
Dao Bảo Cự