* Hòa giải hòa hợp và giao lưu văn
học.
Đây không phải lần đầu tôi viết về hòa
giải hòa hợp. Trong cuốn tiểu thuyết tự truyện “Nửa đời nhìn lại”
viết từ 1988-1992 (Nhà xuất bản Thế kỷ, Mỹ, 1994), ở phần kết “Trầm
tư từ thung lũng”, dưới dạng thư gởi các bạn thân, có một câu hỏi mà
nhiều người cho là khá bất ngờ so với nội dung tác phẩm:
“Gác qua bên mọi định kiến, hòa giải
hòa hợp dân tộc phải chăng là một con đường tuy khó khăn nhưng là
con đường duy nhất đúng trong hoàn cảnh hiện nay?”
Sau khi có ý kiến của một số nhà văn hải
ngoại, như một phản hồi, tôi viết bài “Hòa giải hòa hợp và giao lưu
văn học”. Bài này gần như được đăng đồng thời trên báo Thông luận
(Pháp), số tháng 9-1994, báo Ngày nay (Houston, Mỹ) số 304 ngày
1-9-1994 với tựa đề “Hòa giải hòa hợp và giao lưu văn hóa” và tạp
chí Thế kỷ 21 (Cali, Mỹ) số tháng 9-1994 với một tựa đề khác: “Văn
học không biên cương”. Sở dĩ tôi biết rõ các số báo đó vì có người
ưu ái đã chịu khó cắt gởi các bài báo này cho tôi, một điều hoàn
toàn không dễ dàng vào thời điểm đó.
Những tờ báo trên thời đó là báo giấy,
dĩ nhiên không được phổ biến rộng rãi như báo điện tử ngày nay. Sau
đây là trích đoạn những phần then chốt của bài viết trên, hơi dài,
vì để thể hiện rõ quan điểm của tôi về vấn đề một cách tương đối đầy
đủ. Chính vì bài viết này, cùng một số bài khác mà tôi đã bị truy
bức nhiều lần về vấn đề quan điểm.
“Mặc dù dân tộc Việt Nam có một lịch
sử rất lâu dài với bao nhiêu bài học quý giá nhưng có lẽ mỗi người,
mỗi thế hệ chỉ có thể nhận ra được điều gì thật sâu sắc khi chính
mình có một độ lùi lịch sử của chính thời đại mình. Trong những cuộc
chiến gần đây của đất nước, dù ai dùng ngôn từ nào, với bất cứ lập
luận nào, đứng trên bất cứ lập trường nào, những cuộc chiến đó đều
mang tính nội chiến, vì người Việt đã nổ súng vào nhau trên chiến
trường, đã hận thù nhau trong tim óc. Đó là một giai đoạn lịch sử
phân ly và bi thảm.
Những người quốc gia đã kêu gọi cộng
sản "chiêu hồi, trở về với chính nghĩa quốc gia". Những người cộng
sản đã hô hào những người quốc gia "bỏ hàng ngũ địch, trở về với
nhân dân". Chưa kể những người quốc gia với nhau, cộng sản với nhau,
cũng đã từng đấu tranh, hận thù, truy bức, hủy diệt nhau.
Dấu mốc 30/4/75 dù quan niệm đó là
"ngày chiến thắng, giải phóng hoàn toàn Miền Nam Việt Nam, thống
nhất tổ quốc" hay "ngày quốc hận" thì đó cũng là một việc đã có , đã
rồi và là một dấu mốc, một cơ hội lớn của dân tộc. Sau ngày đó,
người cộng sản đã tuyên truyền một cách đại lượng: "Trong cuộc chiến
này, người Việt Nam không có kẻ thắng người bại, chỉ có dân tộc Việt
Nam chiến thắng". Dĩ nhiên câu nói đó những người quốc gia khó lòng
chấp nhận. Nhưng nếu câu nói đó được thực hiện đúng tinh thần của nó
, nghĩa là không có tước đoạt, truy bức, cải tạo… mà thực hiện ngay
hòa giải hòa hợp dân tộc, rõ ràng dân tộc Việt Nam đã chiến thắng và
đất nước đã đi lên mạnh mẽ trong 18 năm qua chứ không phải vẫn còn
là một trong những nước nghèo đói nhất thế giới. Câu nói đó không
được thực hiện, dân tộc Việt Nam chỉ là kẻ chiến bại và chỉ có nhân
dân Việt Nam là đau khổ.
Có lẽ nhận thức như thế nên đến nay
nhiều người Việt Nam đau lòng vì số phận dân tộc mình, dù là quốc
gia hay cộng sản hay thuộc bất cứ thành phần nào, đã nghĩ và nói đến
hòa giải hòa hợp dân tộc. Muộn còn hơn không. Muộn nhưng vẫn vô cùng
cần thiết.
…….
Hòa giải hòa hợp dân tộc chỉ có thể
được thực hiện khi đó là niềm thôi thúc, là sự nghiệp của cả dân
tộc chứ không phải chỉ là vấn đề của một số cá nhân. Nếu nhiều người
cộng sản còn nghĩ rằng: Ta đang nắm quyền lực (và quyền lợi), tội gì
phải hòa giải hòa hợp với ai, lơ mơ sẽ bị lật đổ. Nếu nhiều người
quốc gia ở nước ngoài còn nghĩ: Ta đang giàu có, sống thoải mái,
đâu có thể hạ mình xin nói chuyện hay về nước để lọt vào vòng kềm
tỏa của bọn cộng sản độc tài. Nếu nhiều người khác còn nghĩ: Ta chỉ
cần yên ổn làm ăn sinh sống, dại gì dính vào những chuyện chính trị…
Nếu đa số người Viêt Nam còn nghĩ như thế, rõ ràng khó có hòa giải
hòa hợp dân tộc.
Nhưng nếu đối với nhiều người, đất
nước nghèo đói là niềm đau, nỗi nhục của mọi người Việt Nam; sự
phân ly, hận thù là vết thương, căn bệnh nặng nề của cả dân tộc;
thiếu dân chủ tự do là sự phản tiến hóa, bầu khí ngột ngạt nhiễm
độc của toàn xã hội… Đó vẫn còn là cơ may cho hòa giải hòa hợp dân
tộc.
Khó khăn và trở ngại lớn nhất là nếu
toàn bộ hay một bộ phận chủ chốt những người đang cầm quyền không
muốn hòa giải hòa hợp, hay họ chỉ làm theo những điều kiện mà họ bắt
buộc người khác phải chấp nhận.
Thực ra chưa có quyền lực chính trị,
quyền lực thế gian nào là vĩnh viễn, bất khả chiến bại. Ý chí của
một người phát huy đến mức cao nhất cũng rất mãnh liệt và tác động
đến toàn xã hội, đè nặng lên số phận hàng triệu người. Lịch sử thế
giới đã chứng minh điều đó. Dĩ nhiên, một mình họ không đủ, sau lưng
họ còn là cả một tập đoàn. Nhưng một tập đoàn không thể mạnh hơn
một dân tộc, mạnh hơn cả nhân loại. Vậy thì tại sao đa số người
cùng chung một nguyện vọng, một ý chí lại sợ hãi, bất lực trước một
tập đoàn.
Những người cầm quyền thường lộng
hành và chế ngự nhân dân bằng cách dùng bạo lực gây ra nỗi sợ. Muốn
chống lại cái ác, mỗi người bằng cách nào đó của mình, phải vượt qua
nỗi sợ để làm một cái gì đó. Ý chí của đám đông lương thiện, nếu
được thể hiện và tập hợp lại, dù dưới hình thức bất bạo động, nhất
định sẽ gây sức ép, chuyển hóa và buộc thiểu số phải chấp nhận hòa
giải hòa hợp, dù thiểu số đang nắm quyền lực, được tổ chức và trang
bị bằng bất cứ vũ khí nào. Đó là hòa giải hòa hợp đi đôi với việc
chống lại cái ác bằng những phương tiện hòa bình,
Nhận thức đó nhất định mở ra nhiều
con đường mà văn học có thể là một trong những con đường đầu tiên.
Văn học trong những hoàn cảnh bi thảm
của lịch sử không chỉ mô tả, phản ánh số phận bị đày đọa của con
người, hàng triệu người, tạo nên sự đồng cảm sâu sắc trong nỗi đau
mà còn khơi gợi khả năng chống lại cái ác.
Chính trị chi phối tất cả nên dù
không thích ta cũng không thể từ chối chính trị. Trong những hoàn
cảnh lịch sử đó, văn học đích thực có thể không hề có những vấn đề
chính trị, người viết vẫn bị thôi thúc bởi một điều gì khác hơn,
vượt lên trên chính trị. Viết một tác phẩm văn học đích thực không
phải hay không chỉ là một hành động chính trị mặc dù tác dụng đầu
tiên của nó đôi khi có thể là tác dụng chính trị. Chính trị của tác
phẩm văn học cũng không phải chỉ là chính trị thời sự mà là một thứ
chính trị mang tính lâu dài. Và tác phẩm văn học đích thực nhất
định phải chuyên chở cái gì rộng hơn, sâu xa hơn, tinh tế hơn trong
mọi ngõ ngách tâm hồn và số phận con người.
Văn học tự bản thân không biên cương
không gian và thời gian nên dễ vượt qua mọi rào cản, ràng buộc, hạn
chế của những thế lực cầm quyền và của cả lòng người. Giao lưu văn
học là một giao lưu chiều sâu đưa con người lại gần nhau, xóa dần
những dị biệt. Hiện nay, ở trong nước người ta đã chính thức nói đến
văn học Việt Nam hải ngoại là một bộ phận không thể thiếu của văn
học Việt Nam. Tác phẩm bị cấm ở trong nước bắt đâu xuất hiện ở nước
ngoài. Văn học Việt Nam hải ngoại bằng nhiều cách đang tìm về với
độc giả trong nước. Nghĩa là đã đến lúc văn học Việt Nam trước hết
phải dành cho mọi người Việt Nam, không phân biệt vì bất cứ lý do
gì. Sự giao lưu này nhất định sẽ mang lại một cái gì tích cực trên
con đường hòa giải hòa hợp dân tộc.
Việc trao đổi bước đầu vừa qua chung
quanh tác phẩm "Nửa đời nhìn lại" phải chăng là một dấu hiệu đáng
mừng không phải chỉ cho riêng tác giả mà là cho tình hình chung khi
những khái niệm về "quốc gia - cộng sản, kẻ thù, đối cực" đã được
hóa giải một cách nhẹ nhàng và những người đã từng ở trong thế đối
nghịch nhau lại có thể nói với nhau, về nhau một cách hết sức mở
lòng và thân ái.
Tôi vẫn nhớ những giọt lệ chảy dài
trên má mình lúc còn bé đọc "Tâm hồn cao thượng" của E.D. Amicis và
cả về sau mỗi khi đọc lại. Tôi vẫn không sao quên được cảm giác đau
đớn lạ lùng khi ở trong tù thời sinh viên đọc "Giờ thứ 25" của C.V
Gheorghiu mà tác phẩm chảy dạt dào trong tôi như một cơn nước lũ.
Bây giờ và chắc cả về sau này nữa, tôi vẫn ứa nuớc mắt khi đọc một
trang sách, xem một cảnh phim cảm động, không sao cầm giữ và cũng
không muốn cầm giữ. Điều gì đó của phận người đã rung lên trong tôi
như một sợi tơ đàn tạo nên hòa điệu. Đằng sau những giọt nước mắt là
cái gì sâu xa hơn giúp tôi đi suốt cuộc làm người một cách mạnh mẽ,
tốt đẹp và hạnh phúc hơn.
Tôi hiểu như thế nên khi viết về một
tác phẩm, tôi ước ao và mong chờ một điều gì đó tương tự nơi người
đọc tác phẩm của mình, những người đọc "có tâm hồn" và tự do đối với
bất cứ tù ngục tinh thần và cụ thể nào.
Tôi tin tưởng giao lưu văn học sẽ tạo
nên sự đồng cảm và nối kết có vẻ mong manh nhưng lại hết sức bền
vững và có khả năng công phá được cả những bức tường sắt thép, kẽm
gai hay những rào cản của hận thù và ý thức hệ.”
* Hòa giải hòa hợp với người cộng sản
và bất cứ thành phần cực đoan nào, trên thế mạnh của dân tộc.
Đó là những dòng tôi viết từ 13 năm
trước. Mới đây, trong bài “Nan đề nào? Nan đề cho ai?” (đăng trên
nhiều trang web như talawas, Thông luận, Cánh én, Diễn đàn, Đối
thoại…) tôi có dịp đặt lại vấn đề này:
“Khi đã
nói hoà giải hoà hợp dân tộc, nghĩa là vấn đề được đặt ra giữa mọi
thành phần dân tộc. Không thể nói đến vấn đề này nếu không chấp nhận
thế đứng của 3 triệu người Việt ở nước ngoài cũng như 3 triệu đảng
viên cộng sản.
Vấn đề
gây trở ngại lâu nay là sự khác biệt trong quan điểm có chấp nhận
hoà giải hoà hợp hay không, hoà giải hoà hợp với ai, như thế nào ?
Nếu có
người đã kinh qua cuộc chiến, bây giờ vẫn chống cộng đến cùng, ở
nước ngoài nói rằng không chấp nhận hoà giải hoà hợp với người cộng
sản trong mọi trường hợp, chỉ về nước sau khi đã quét sạch những
người cộng sản cuối cùng thì e rằng những người đó suốt đời sẽ phải
sống ly hương.
Nếu
chính quyền cộng sản chỉ hoà giải hoà hợp trên thế mạnh, vì họ đang
cầm quyền, buộc các thành phần khác phải chấp nhận mọi điều kiện của
mình thì đó không phải là hoà giải hoà hợp, không có kết quả tốt và
dĩ nhiên không tạo được sức mạnh dân tộc cần có.
Nhà cầm
quyền có thế mạnh nhưng không phải là mạnh nhất và vĩnh viễn. Dân
tộc đoàn kết mới là thế lực mạnh nhất và trường tồn. Như thế chỉ khi
đại khối dân tộc có được hoà giải hoà hợp, tạo ra sức mạnh áp đảo
thì nhà cầm quyền không còn ở trên thế mạnh nữa, lúc đó sẽ có hoà
hợp hoà giải thực sự.”
Cùng với
đoạn viết về những cuộc gặp gỡ văn nghệ tự do trong bài trên, quan
điểm của tôi về hòa giải hòa hợp dân tộc là nhất quán từ trước đến
nay. Điều quan trọng tôi muốn nhấn mạnh, tôi xem hòa giải hòa hợp
dân tộc là phương thức tối ưu sau chiến tranh để lấy lại, củng cố và
phát huy sức mạnh dân tộc trên đường phát triển, trong đó văn học
nghệ thuật đóng vai trò đặc biệt vì sự thẩm thấu, tạo đồng cảm và
sức lan tỏa của mình. Công việc này có nhiều trở lực vì có một số
thành phần, trong đó quan trọng nhất là một số người cầm quyền, vì
quyền lực và quyền lợi, không chấp nhận hay không có thực tâm. Tuy
nhiên nếu đa số những thành phần còn lại trong đại khối dân tộc, kể
cả những người cộng sản thức tỉnh, có được hòa giải hòa hợp, tạo nên
sức mạnh tuyệt đối, thiểu số cầm quyền này buộc phải khuất phục.
Sự diễn đạt quan điểm trong cả hai bài trên như thế có lẽ đã khá rõ
ràng.
Trong bài
viết “Hòa giải hòa hợp dân tộc, ước vọng và cạm bẫy” (talawas ngày
1-9-2007) Định Nguyên có đặt câu hỏi về quan điểm của tôi:
“Có
hai loại hoà hợp hoà giải dân tộc: trá hình và thật sự. Không hiểu
ông Tiêu Dao Bảo Cự nói đến loại hoà hợp hoà giải dân tộc nào, loại
cùng nhau quy phục dưới trướng chính quyền cộng sản Việt Nam hay
loại bình đẳng dân tộc? Và loại nào thì chính quyền cộng sản Việt
Nam “được thêm rất đông đồng minh trong khi người chống cộng lại
thêm thù bớt bạn”?
Tôi có thể trả lời: Đó
là loại thứ ba, hòa giải hòa hợp với người cộng sản và bất cứ
thành phần cực đoan nào, trên thế mạnh của dân tộc. Và như tôi
đã phân tích, dân tộc phải tạo được sức mạnh tuyệt đối đó trên cơ sở
hòa giải hòa hợp với nhau giữa các thành phần trong đại khối dân
tộc. Nếu những người chống cộng ở nước ngoài còn công kích nhau, nếu
những người đấu tranh cho dân chủ trong và ngoài nước còn phỉ báng
nhau, nếu những người thành tâm với đất nước vẫn còn bị nghi ngờ khi
phát biểu chính kiến của mình, nếu đa số nhân dân vẫn còn thờ ơ với
dân chủ, vẫn còn mải lo kiếm sống, làm giàu, hưởng thụ…, dân tộc vẫn
còn thiếu sức mạnh để có thể chiến thắng cái ác.
Có người
nói chỉ cần hòa giải giữa những người cộng sản với nhân dân chứ giữa
nhân dân với nhau không có vấn đề gì cần phải hòa giải. Thực tế
không phải như vậy. Ngay những người chống cộng ở nước ngoài cũng đã
phê phán, công kích nhau kịch liệt khi bất đồng. Hiện tượng biểu
tình chống Viet Weekly hay chuyện liên quan đến Trịnh Hội, Nguyễn
Cao Kỳ Duyên vừa qua nói lên điều gì? Bao nhiêu tổ chức đấu tranh
cho dân chủ ở hải ngoại mấy chục năm rồi có thống nhất được không dù
ai cũng thấy việc đó cần thiết? Ngay giữa nội bộ những người đấu
tranh cho dân chủ trong nước hay giữa trong và ngoài nước đã có bao
nhiêu lần lời qua tiếng lại đưa đến chia rẽ…Rồi đối với những người
dân bình thường: Vấn đề về nước thăm thân nhân, đầu tư làm ăn kinh
tế, làm từ thiện…cũng có nhiều ý kiến trái ngược, đưa đến phê phán,
chỉ trích. Ý kiến của những người đọc bài trên mạng, với lập trường
thân cộng và chống cộng đối nghịch, tranh luận hay phê phán lẫn nhau
là một hiện tượng xảy ra trên mọi trang web (không thể đổ thừa hết
mọi chuyện cho công an mạng)…Vậy thì nhân dân có cần hòa giải hòa
hợp với nhau không trước khi nói đến đấu tranh với chế độ độc tài
toàn trị?
Ca sĩ
trong nước ra hát ở nước ngoài hay ca sĩ ở nước ngoài về trình diễn
trong nước có gì đáng phê phán? Tình hình trong nước, ngoài vấn đề
tham nhũng, dân oan, phụ nữ lấy chồng ngoại..., những vết nhơ của
chế độ, thể hiện sự sai lầm của chính sách, dĩ nhiên cần phải tiếp
tục phê phán nhưng còn có gì khác đáng thấy, đáng nghe, đáng bàn,
đáng nghiền ngẫm nữa không? Có phải toàn bộ trí thức và những người
cầm bút trong 600 tờ báo trong nước đều là những kẻ hèn nhát khi
không đề cập đến vấn đề dân oan hay những vấn đề chính trị khác?
Hoàn cảnh sống, làm việc của họ như thế nào và họ đã làm được gì cho
dân, cho nước? (Nên nhớ rằng các tờ báo lớn trong nước có số lượng
xấp xỉ nửa triệu bản in mỗi ngày, chưa kể báo điện tử, tác động rất
lớn đến nhận thức nhân dân và dân VN rất thích đọc báo, kể cả giới
lao động bình dân. Báo chí trong nước luôn bị kềm kẹp gắt gao nhưng
không phải lúc nào họ cũng làm theo chỉ đạo.) Trước áp lực của Mỹ và
cộng đồng quốc tế, chính quyền thả hai người tù chính trị nhưng lại
ngang nhiên bắt thêm 20 người khác, sự kiện này nói lên điều gì?...
Cần phải nhìn tình hình toàn cục một cách tỉnh táo, thực tế để đánh
giá chứ không thể nói theo cảm xúc hay tư tưởng cục bộ, phiến diện
được.
Những cạm
bẫy về hòa giải hòa hợp với cộng sản mà Định Nguyên phân tích là
đúng, có thực tiễn lịch sử, trong vấn đề này, người “quốc gia” đã
thua nhưng dân tộc Việt Nam không thể thua cộng sản. Trước mắt,
trong một giai đoạn nào đó, dân tộc có thể thua cộng sản nhưng về
lâu về dài nhất định dân tộc sẽ thắng. Trong lịch sử, dân tộc Việt
Nam đã thắng tất cả mọi thế lực ngoại bang xâm lược, đã đồng hóa,
Việt hóa tất cả mọi chủ thuyết và tư tưởng ngoại lai nên trong
tương lai, và ngay cả hiện nay, cộng sản nếu không đồng hành cùng
dân tộc, nhất định sẽ bị dân tộc gạt ra ngoài dòng sống của mình.
* Cách
mạng màu và diễn biến hòa bình.
Quan niệm
trên có ảo tưởng không, mức độ khả thi như thế nào và có chỉ ra con
đường thực sự đúng đắn không? Ta thử đối chiếu với thực tế và những
con đường khác.
Có thể
dùng bạo lực vũ trang để lật đổ chính quyền cộng sản hiện nay không?
Câu trả lời ngay có thể được đa số đồng tình là không. Trong trường
hợp giả dụ có thể làm được, đa số cũng không chấp nhận giải pháp này
vì nó đưa đến đổ máu, hận thù mà nhân dân Việt Nam đã quá chán ngán.
Còn ai mơ mộng hão huyền rằng sẽ có một thế lực ngoại bang nào đó
giúp làm việc này thì đó chỉ là điều vớ vẩn, nếu không phải dùng một
từ nặng nề là ngu xuẩn.
Còn bạo
lực quần chúng theo kiểu “cách mạng màu” ở các nước Đông Âu? Vấn đề
này nhiều người đang nghiên cứu và tranh luận, kể cả nhà cầm quyền.
Nói bạo lực quần chúng nghĩa là phải có số đông có ý thức, hành động
phản kháng và được tổ chức. Hãy xem xét kỹ lực lượng gọi là quần
chúng ở Việt nam hiện nay. Trong các tầng lớp lao động nghèo đói bị
áp bức, chỉ có những người gọi là “dân oan” có nhiều khả năng nổi
dậy vì họ phẫn uất và không còn gì để mất. Tuy nhiên dù với tiếng
vang gây nên qua những cuộc biểu tình khiếu kiện, trước mắt, họ cũng
chỉ là con số nhỏ trong hơn 80 triệu dân. Rõ ràng “dân oan” là một
vấn đề chính trị, nhưng khi đi khiếu kiện, dù dưới hình thức biểu
tình, đa số trong họ bức xúc về vấn đề dân sinh chứ không phải dân
chủ (dĩ nhiên cũng có người ý thức về công bằng, dân chủ), nếu được
đáp ứng đòi hỏi, họ sẽ từ bỏ đấu tranh để trở về lo cuộc sống đời
thường là mục đích chính khi khiếu kiện. Mặt khác, nhà cầm quyền
cũng thấy đây là nguy cơ nên sẽ bằng nhiều cách ra sức gỡ ngòi nổ,
trong đó việc chính là cô lập, đàn áp những người có ý định và khả
năng tập hợp quần chúng, đồng thời cố gắng đáp ứng yêu cầu của người
khiếu kiện. Do đó khi có người nói “trong giai đoạn đầu đừng chính
trị hóa vấn đề dân oan” là một cách nói về chiến thuật vận động quần
chúng “từ dân sinh đến dân chủ, từ tự phát đến tự giác” để từng bước
giành thắng lợi chứ không phải không hiểu khía cạnh chính trị trong
vấn đề “dân oan”.
Dân oan,
rộng ra là nông dân và những người lao động khác, trong cơn lốc kinh
tế thị trường, với sự chênh lệch giàu nghèo ngày càng sâu rộng, cộng
với sự tham ô hà hiếp của một số quan chức nhà nước xấu xa, rất có
khả năng trở thành ngòi nổ và động lực cho những bất ổn lâu dài. Nếu
chính quyền không có thực tâm hay không có khả năng giải quyết, tình
hình này sẽ là nguy cơ đe dọa sự tồn vong của chế độ. Hơn ai hết,
những người cộng sản hiểu rõ rằng “có áp bức tất có đấu tranh”.
Chính quyền muốn tồn tại, nhất định phải đáp ứng yêu cầu của nhân
dân. Khi làm được như thế, chính quyền đã thực sự chuyển hướng về
phía dân chủ. Trong tình hình hiện nay, cả hai khả năng đều có thể
tồn tại trong thời gian dài, khó có đột biến.
Giả dụ
cuộc cách mạng màu có thể xảy ra, cái giá phải trả cho dân tộc chắc
chắn là khá đắt, ít nhất là sự xáo trộn trong hàng chục năm, chưa kể
máu vẫn có thể đổ. Tình hình Việt Nam khác với các nước Đông Âu là
do cuộc chiến tranh mang mầu sắc nội chiến kéo dài quá lâu nên đến
nay vẫn còn tiềm ẩn nhiều hận thù giữa các thành phần dân tộc và
đảng cộng sản bắt rễ rất sâu rộng trong quần chúng, có kinh nghiệm
đấu tranh cách mạng và đàn áp “phản cách mạng”, không thể một sớm
một chiều bị cô lập và mất đi sức mạnh.
Con đường
“cách mạng màu” như thế vẫn còn là một dấu hỏi lớn, tiềm ẩn nhiều
hiểm nguy và khó ai có thể có câu trả lời chính xác, trong khi đó
hòa giải hòa hợp dân tộc kết hợp với vận động dân chủ hóa đất nước
cũng rất khó khăn và lâu dài nhưng chắc chắn đó là con đường an toàn
nhất cho dân tộc. Con đường, nghĩa là phương tiện đi đến đích, đồng
thời cũng là một phương thức đấu tranh. Có thể gọi đây là một cách
“diễn biến hòa bình” trong đó mọi người, mọi hoàn cảnh đều có thể
làm được điều gì đó, ít hay nhiều, cho đại sự. Không thể có chuyện
“vô vi nhi vô bất vi” hay “bất chiến tự nhiên thành” như Nguyễn
Trọng Văn đã nêu lên để phê phán trong bài “Trí thức làm dáng” (Diễn
Đàn online ngày 3-9-2007). Tình hình sẽ chuyển biến, lịch sử sẽ đi
theo con đường riêng của mình nhưng chắc chắn sự thức tỉnh và tác
động của từng người dân, nhất là những người trong bộ máy cầm quyền,
sẽ làm cho nó nhanh lên hay tốt hơn.
Người Việt
ở nước ngoài tại sao không “diễn biến hòa bình” đối với những “văn
công Việt cộng” ra ngoài trình diễn, những du học sinh (nhất là con
em các quan chức) và ngay cả nhân viên các tòa đại sứ Việt Nam…, làm
cho họ hiểu thế nào là dân chủ, đa nguyên? Với nghị quyết 36, tại
sao không “tương kế tựu kế” ồ ạt về nước để tìm hiểu tình hình tại
chỗ, tuyên truyền người dân trong nước về giá trị của tự do, nhân
quyền, xây dựng cơ sở làm ăn kinh tế để hỗ trợ cho các hoạt động
chính trị sau này? Đây là những việc người Việt hải ngoại hoàn toàn
có thể làm được, có hiệu quả thực tế mà không cần nhờ đến sức mạnh
ngoại lai nào. Nhà nước dĩ nhiên đã dùng đủ mọi cách để có thể lôi
kéo, tuyên truyền khuyến dụ các tầng lớp nhân dân trong và ngoài
nước chấp nhận, thực hiện chủ trương, chính sách của mình. Đó cũng
là một dạng “diễn biến hòa bình”, chưa kể kiểu “tự diễn biến” của
một số phần tử cấp tiến trong đảng. Vậy thì cứ “diễn biến hòa
bình lẫn nhau”, để đôi bên cùng thắng theo kiểu “win-win” trong kinh
doanh, cho đến lúc tình hình chuyển biến và cuối cùng nhân dân thực
sự là kẻ thắng.
Mặt khác
cần phải cảnh giác trước những lời kêu gọi hi sinh cá nhân cho tập
thể, hi sinh thiểu số cho đa số, hi sinh hiện tại cho tương lai. Mới
nghe, tưởng chừng những lời kêu gọi này và sự thực hiện chúng là rất
cao cả nhưng thực chất chúng rất phi nhân và độc ác. Bao nhiêu cuộc
cách mạng với lý tưởng ngời sáng ban đầu đã tắm máu nhân dân để lên
ngôi thống trị, bao nhiêu vị tướng đã “công thành” nhờ “vạn cốt
khô”. Trừ những trường hợp hết sức đặc biệt, cực đoan, thí dụ để
chống lại tội ác man rợ hay đày đọa phi nhân, mà sự hi sinh trở
thành tự nguyện đích thực, còn ngoài ra, không có gì đáng quý hơn
sinh mạng và hạnh phúc của cá nhân, của bất cứ tập thể nhỏ lớn nào,
trong giây phút này, ngày hôm nay. Trong rất nhiều trường hợp,
những tuyên truyền nhồi sọ, những lời kêu gọi hoa mỹ thúc đẩy người
khác hi sinh, rút cục chỉ là sự lừa bịp thâm hiểm của những kẻ đầu
cơ tội ác. Lịch sử Việt Nam và thế giới trong quá khứ và hiện tại đã
cho thấy rõ điều đó.
Dĩ nhiên,
hạnh phúc cá nhân cũng như tự do, dân chủ, nhân quyền, phồn vinh của
một dân tộc không phải từ trên trời rơi xuống mà là thành quả của
các cuộc đấu tranh lâu dài. Ai nói rằng mọi chuyện sẽ đâu vào đó,
cái gì phải tới sẽ tới, không cần phải làm gì cả chỉ là một thái độ
ngụy tín và né tránh đấu tranh. Tuy nhiên đấu tranh bằng những
phương tiện hòa bình, từ chối bạo lực, để khỏi gây tổn thất cho con
người là phương thức tối ưu mà con người có thể chọn lựa, trừ những
trường hợp bất khả kháng.
Lâu nay,
những người cộng sản hay nói đến nguy cơ “diễn biến hòa bình” nhưng
phải chăng diễn biến hòa bình chính là phương thức tốt nhất để đạt
đến sự đồng thuận, hòa giải hòa hợp từ nhiều phía. Diễn biến hòa
bình lẫn nhau nhất định tốt hơn đối kháng hay đấu tranh bằng bạo
lực.
Ở Việt
nam, đối với những người đã trải qua cuộc chiến, nay đã lớn tuổi,
điều đáng giá nhất có thể làm là thực hiện hòa giải hòa hợp dân tộc
để giảm bớt sự thù hận và phân ly đã làm suy yếu dân tộc, phần còn
lại là trách nhiệm của thế hệ trẻ đang lên. Mỗi thế hệ có sứ mạng
riêng của mình trong lịch sử và những người trẻ hiện nay, chiếm hơn
2/3 dân số, không bị chi phối bởi quá khứ chiến tranh, có đủ tri
thức và nhiệt huyết sẽ biết mình phải làm gì cho đất nước. Dĩ nhiên
những người trẻ cũng phải giải quyết vấn đề hòa giải hòa hợp, tuy ở
mức độ nhẹ hơn, vì khác biệt, mâu thuẫn vốn là bản chất của cuộc
sống, đồng thời vẫn cần học hỏi kinh nghiệm của những người lớn tuổi
trong những thành công cũng như thất bại của họ. Lịch sử không bao
giờ đứt quãng mà luôn là một sự tiếp nối không ngừng.
* Đột
biến hay tiệm tiến.
Ai cũng
mong muốn tình hình nhanh chóng trở nên tốt đẹp hơn, dân chủ hơn
nhưng thực tế cho thấy tình hình đã rất tiệm tiến. Từ 20 năm nay,
khi diễn đạt những tình cảm và tư tưởng của mình, một số người bạn
của tôi đã bộc lộ sự bức xúc, sốt ruột, mong những điều dân chủ
trong sáng sớm được thực hiện.
Bùi Minh
Quốc năm 1988 với bài thơ “Những ngày thường đã cháy lên” đã từng
bày tỏ:
Không có ai
Không có ai
Có thể ngẩng nhìn trời
Bình tâm mỗi sáng
Khi những thằng đểu còn trong Đảng
…..
Con xin nói
với tất cả tấm lòng và lương tri cộng sản
Mẹ chẳng
phải đảng viên
Nhưng mẹ
có tấm-thẻ-đỏ-trái-tim ròng máu ứa
Chính mẹ
chứ không ai - mẹ phải nắm quyền
Hỏi tội
những thằng thẻ đỏ tim đen.
Năm 1993
Bùi Minh Quốc cũng đã “một mình một phiếu” viết thư gởi Quốc Hội
yêu cầu bỏ điều 4 của Hiến pháp trong khi còn rất ít người dám đề
cập vấn đề này.
Cùng thời
gian trên, Hà Sĩ Phu phân tích những nghịch lý của chủ nghĩa xã hội,
kêu gọi “dắt tay nhau đi dưới những tấm biển chỉ đường của trí tuệ”
rồi sau đó là “chia tay ý thức hệ”. Tôi nghĩ trong một số bài viết
gần đây, Hà Sĩ Phu khi tự nhận tư thế “người quan sát” chỉ là một
cách nói khiêm tốn và nhấn mạnh sự khách quan trong nhận định chứ
không phải chọn lựa thái độ bàng quan, đứng bên lề một cách vô trách
nhiệm. Đứng bên lề cớ gì phải nặng lòng, lao tâm khổ tứ và chịu
nhiều trù dập đến thế trong bao nhiêu năm.
Mai Thái
Lĩnh là một trong những người đặt vấn đề “tách đảng ra khỏi quyền
lực” sớm nhất và hiện nay đang cùng với Hà Sĩ Phu nghiên cứu gợi ý
về con đường dân chủ xã hội như một lối thoát tốt nhất cho tình
hình.
Bản thân
tôi, trong một lần góp ý cho Đại hội Đảng năm 1996, đã nêu hàng
loạt vấn đề về đa nguyên đa đảng, hòa giải hòa hợp dân tộc, chống
thần thánh hóa lãnh tụ và yêu cầu thực hiện trưng cầu dân ý về sự
tín nhiệm của nhân dân đối với đảng trong “Thư ngỏ gởi những người
cộng sản Việt Nam”.
Trong
nước, đó là những ý kiến táo bạo được đưa ra công khai, với tên và
địa chỉ rõ ràng, gần như sớm nhất nên đã bị coi là “cầm đèn chạy
trước ô tô” và chịu nhiều trù dập, bị quy các tội danh như “xâm phạm
an ninh quốc gia, xung kích chống cộng, phản động, cơ hội chính
trị”, thậm chí “phản bội tổ quốc”. Rõ ràng chúng tôi là những người
“sốt ruột”, không muốn “tiệm tiến” chút nào nhưng không thể duy ý
chí, bi quan hay lạc quan không có cơ sở mà bắt buộc phải chấp nhận
tính chất tiệm tiến của thực tiễn. Nhận thức về tiệm tiến không phải
là chờ thời mà chính là đánh giá thực chất với đầu óc lý trí lạnh
lùng dù con tim nóng bỏng. Đã có nhiều trường hợp cho thấy người chủ
trương “trường kỳ kháng chiến” (không phải muốn tiệm tiến mà vì thực
tiễn của tình hình) là người chiến thắng, đến trước trong khi người
chủ trương “tốc chiến tốc thắng” lại thất bại, không về được đích
mình mong muốn.
Với tâm
trạng của các tầng lớp nhân dân, với tình hình dân trí hiện nay, có
lẽ khó lòng có đột biến. Dân trí ở đây không phải chỉ là trình độ
học vấn mà bao gồm toàn diện trình độ văn hóa, ý thức chính trị, ý
thức về dân chủ và nhận thức về khả năng định đoạt số phận mình.
Nhân dân như thế nào thì chính phủ và cả đất nước như thế ấy. Ai có
thể làm khác hơn? Nếu có người, có lực lượng nào đó có thể thúc đẩy
tình hình trở nên tốt đẹp nhanh hơn, dĩ nhiên nhân dân sẽ hoan
nghênh nhưng rõ ràng không phải những lời hô hào suông, dù hùng hồn
đến mấy, có thể mang lại kết quả.
Muốn có
“cách mạng màu”, dù là cam, nhung, hay hoa hồng, nhất thiết phải có
những điều kiện rất quan trọng không thể thiếu: Lực lượng quần chúng
hàng vạn, hàng triệu người bất mãn và dám xuống đường đấu tranh. Tổ
chức chính trị với mạng lưới cán bộ nòng cốt đông đảo tại chỗ được
đào tạo chu đáo, biết kỹ thuật vận động quần chúng, biết nắm bắt
thời cơ và dũng cảm dấn thân, đi đầu lãnh đạo quần chúng. Nhà cầm
quyền hoàn toàn mất chính nghĩa và không còn chỗ dựa trong quần
chúng… Tình hình hiện nay đã đáp ứng được những điều kiện này chưa?
Không có
hình thức đấu tranh cho dân chủ nào là vô ích nhưng không nên ảo
tưởng hay tạo ra những tình huống có khi bất lợi cho tình hình, trái
ngược với lòng mong mỏi của mọi người, kể cả của chính những người
trong cuộc.
Riêng cá
nhân người viết bài này, tôi chỉ là một người cầm bút tự do, không
tham gia tổ chức nào, không hoạt động chính trị chuyên nghiệp, mà
với tư cách một người Việt Nam yêu nước, không thỏa hiệp với cái ác
và bất cứ chủ trương nào làm tổn thương đến con người, thẳng thắn
nói lên suy nghĩ của mình dù những điều nói ra có thể đúng hay chưa
đúng cần tranh luận, có thể làm vừa lòng hay không vừa lòng phe này,
tổ chức khác nhưng không vì thế mà bẻ cong ngòi bút.
Trên một
bình diện khác, về mặt tâm trạng, tôi có rất nhiều đồng cảm với một
nhà thơ là người lính của Quân đội Việt Nam Cộng Hòa Miền Nam, có bố
là sĩ quan Quân đội Nhân Dân Miền Bắc:
…
Bố tôi ước mơ làm cho loài người sung sướng
Và thế là ông từ tuổi thanh xuân
Cùng bạn bè đi làm cách mạng
Ông càng làm cách mạng chừng nào
Thì loài người càng thêm sặc máu
Tôi ước mơ cõi đời tốt đẹp
Và thế là tôi làm thơ ca tụng loài người
Tôi càng ca tụng chừng nào
Thì loài người càng xấu xa chừng nấy
…..
Bố ơi bố đã ra về
Con ở lại làm thơ và chữa bệnh
Chúng ta đến nơi này để phát huy một tấm lòng son
Thành hay bại chỉ là chuyện vặt
(Nguyễn
Bắc Sơn, Chuyện hai bố con tôi)
Đây là tâm
trạng của con người lạc quan trong ý nghĩa của kiếp nhân sinh, vượt
lên trên bình diện thời cuộc và cả lịch sử, không phải là chủ nghĩa
thất bại. Còn dĩ nhiên đối với những người dấn thân trong cuộc đấu
tranh cho những điều tốt đẹp, điều quan trọng là phải thành công và
khi thành công tất sẽ thành nhân. “Không thành công thì thành nhân”
hay “chớ đem thành bại luận anh hùng”cũng là những điều đẹp đẽ nhưng
đó cũng lại chính là bi kịch của lịch sử.
Đà Lạt tháng 10-2007
Tiêu
Dao Bảo Cự