Ý kiến ngắn
Tiêu Dao Bảo Cự
“Im lặng của biển cả” và gió
thổi từ đại dương.
Đối với chủ trương của nhà văn
Tô Nhuận Vỹ về việc các nhà văn trong và ngoài nước nên ngồi
lại với nhau, “góp phần vào hoà hợp, hoà giải dân tộc”
và “bắt đầu bằng việc giao lưu giữa các nhà văn với nhau.",
ông Trần Văn Tích cho rằng “đây là chuyện ngộ nghĩnh kỳ
khôi, nếu không phải là ngược đời, nghịch lý.” Ông chứng minh
bằng một số trường hợp trong nền văn học phương tây và cả trường hợp
riêng của ông. Tôi mừng và xin được chia vui với ông về “sự giao
thiệp” tốt đẹp giữa ông và một số người cầm bút trong nước như ông
đã dẫn chứng. Tuy nhiên tôi không hiểu tại sao cần áp đặt trường hợp
của châu Âu vào hoàn cảnh của Việt Nam và lấy một trường hợp riêng
tư choàng phủ lên vấn đề chung rộng lớn và phức tạp.
Ông còn khẳng định: “Tôi thấy
giữa con người và con người nói chung, giữa những người cầm bút và
người cầm bút nói riêng, sự giao thiệp là chuyện như ăn uống, hô
hấp; chẳng cần cá nhân, tổ chức nào cổ xúy, hô hào với hậu ý và/hoặc
vì thủ đoạn. Cho nên tôi không dùng hai chữ
giao lưu.”
Tuy nhiên, chưa thấy ông phân tích sự khác biệt giữa “giao thiệp” và
“giao lưu” và tại sao giao thiệp thì được mà giao lưu thì không nên.
Tô Nhuận Vỹ đã phân tích khá dài
dòng và tương đối đầy đủ về lý do và phương thức giao lưu giữa các
nhà văn trong và ngoài nước. Không biết trong sâu xa, Tô Nhuận Vỹ có
“hậu ý và/hoặc vì thủ đoạn” gì không như Trần Văn Tích nghi
ngờ, nhưng trên văn bản của bài viết chỉ thấy thiện ý và nhiệt tình
của tác giả.
Hai cuộc chiến tranh trên đất
nước này đã tạo ra bao nhiêu phân ly, mâu thuẫn, đối kháng, hận thù
không chỉ trên chiến trường mà còn trên tư tưởng, tình cảm và các
mối quan hệ giữa người Việt và người Việt, sau hơn 30 năm hòa bình,
cộng thêm những nguyên nhân khác, tình trạng trên vẫn chưa được giải
quyết. Trong văn học, đã có thời nhà văn (không phải tất cả) hai
miền nam-bắc coi nhau như thù địch. Nhà văn miền nam bị coi là
“những tên biệt kích cầm bút”, nhà văn miền bắc bị gọi là “văn nô,
bồi bút, đao phủ…”. Tác phẩm của miền này mô tả những nhân vật của
phía thù địch như những kẻ xấu xa, tàn ác từ hình thể, hành vi đến
tâm hồn. Những tác phẩm đó khi đi vào công chúng đã gây ra hiệu ứng
tuyên truyền làm lệch lạc cách nhìn của độc giả, đào sâu thêm sự
chia cắt, hận thù trong dân tộc.
Vậy thì sau khi có độ lùi của
lịch sử, các nhà văn nhìn nhận lại mình, tìm hiểu, gặp gỡ và đối
thoại với tác giả và tác phẩm một thời ở phía đối địch, rõ ràng là
việc cần thiết trong lãnh vực hoạt động của mình và góp phần vào yêu
cầu chung hòa giải, hòa hợp của toàn dân tộc.Việc tốt đẹp này, cũng
như mọi việc tốt khác, cần phải hô hào, cổ vũ cho nhiều người cùng
tham gia, chẳng có gì là ngược đời, nghịch lý cả.
Có điều khác với Tô Nhuận Vỹ,
tôi không hi vọng gì mấy vào việc làm của các cơ quan gọi là “chức
năng” của nhà nước, hội đoàn văn nghệ. Nếu họ làm được gì cũng tốt
và cần hoan nghênh. Trái lại, tôi tin tưởng vào “những cuộc gặp
gỡ văn nghệ tự do” như Nguyễn Đức Tùng đã làm và tôi đã
từng cổ súy trong nhiều bài viết của mình. Còn chuyện Trần Văn Tích
mơ ước các nhà văn hai miền “chung sức thanh toán” chế độc
độc tài lại là một vấn đề, một khía cạnh khác. Nếu không có gặp gỡ
tự do thì làm gì có chuyện “chung sức”.
Tựa đề “Sự im lặng của biển
cả” của Trần Văn Tích được gợi hứng từ câu chuyện ông kể cuối
bài viết, do cách diễn đạt của ông, có vẻ hơi khó hiểu. Tuy nhiên
cũng từ đó tôi muốn lấy tựa đề cho ý kiến ngắn này là “Gió thổi
từ biển khơi”. Ngọn gió đó có khi gây ra cuồng phong, bão tố
nhưng thường là ngọn gió phóng khoáng, mang vị mặn của biển cả, làm
cho tâm hồn con người rộng mở và bao dung.
Sài Gòn 2/1/2008