"Sau mấy chục năm được nhà trường xã hội chủ nghĩa trau dồi bao nhiêu tri thức về khoa học tự nhiên, về triết học Mác-Lê, về chính trị ... thì bây giờ các chi bộ lại không còn coi chúng tôi là thành phần công nông gần đảng nữa mà chuyển thành tầng lớp trí thức tiểu tư sản bấp bênh ! Trở thành kỹ sư, tiến sĩ, giáo sư ... thì lại xa đảng hơn lúc chưa đi học !. Nghĩa là trên thực tế thì chất Đảng ngược chiều với chất trí thức ! Đó là điều nghịch lý".....Dắt Tay Nhau, Đi Dưới Tấm Biển Chỉ Đường của Trí Tuệ - Hà Sĩ Phu 1988
"Khẳng định vai trò quyết định của tự do và phát triển không có nghĩa là khi có hai điều kiện ấy thì tự khắc sẽ có Bình đẳng và Bác ái mà không cần đến hoạt động khuyến thiện và nỗ lực tranh đấu của con người. Không thể lấy khát vọng thay cho qui luật, nhưng khát vọng đúng sẽ xúc tiến nhanh qui luật...." Đôi Điều Suy Nghĩ của Một Công Dân - Hà Sĩ Phu 1993
"Mọi hoạt động Tranh đấu của con người từ cổ chí kim , không có gì ra ngoài ý nghĩa của chữ QUYỀN CON NGƯỜI. "Quyền Con người" ngày nay đã trở thành vấn đề toàn cầu không nước nào có thể lẩn tránh, điều ấy đánh dấu một bước trưởng thành khổng lồ của văn minh nhân loại. Ở đâu có áp bức bất công, ở đâu con người bị đối xử phi lý đều có thể tìm nơi "Quyền Con Người" một điểm tựa để tranh đấu, ít nhất cũng là điểm tựa tinh thần. Mặt khác. từ ánh sáng chung nhất về "Quyền Con Người", con người có thể nhìn lại những trào lưu Tranh đấu của mình một cách có cơ sở khách quan, khoa học và sáng suốt hơn..." Chia Tay Ý Thức Hệ - Hà Sĩ Phu 1995
|
|
Nhóm Thân Hữu ĐàLạt - Tiêu Dao Bảo Cự
talawas, trí thức và bài học về quá khứ
(Thư gởi talawas)
Vừa qua, chung quanh
bài viết của Phùng Nguyễn về
Lữ Phương đã phát sinh nhiều tranh luận, đặc biệt với
Trần Văn Trạng, trong đó một số “Ý kiến ngắn” đặt lại vấn đề
liên quan đến trí thức và vai trò của talawas. Bài viết này, cũng
xin được coi như một thư gởi talawas, được gợi ý từ cuộc tranh luận
đó.
Mấy năm gần đây, talawas nổi lên như một trang web được nhiều người
tìm đọc, đặc biệt là giới trí thức trong và ngoài nước, vì tính trí
tuệ và tính chất tạm gọi là tính luận chiến. Từ nhiều bài viết mang
nặng chất học thuật, hàn lâm, talawas đã chuyển mạnh sang những đề
tài thời sự, sát sườn với cuộc sống và tình hình đất nước nhưng vẫn
giữ một khoảng cách nhất định với những vấn đề đấu tranh chính trị
cụ thể.
Bài viết trên talawas phần lớn đều giá trị. Đó là những bài nghiên
cứu công phu, những chính luận sắc bén, những kiến giải mới mẻ,
những tư liệu quý hiếm (đặc biệt hồ sơ về Nhân văn – Giai phẩm,
tác phẩm miền Nam trước 1975), những bài dịch sáng sủa có chủ đề hữu
ích… Độc giả có thể học hỏi nhiều, mở rộng kiến thức khi đọc talawas
trong từng ngày.
Nhiều chuyên mục, chủ đề có ý kiến tranh luận sôi nổi với chính kiến
khác nhau, đôi khi mâu thuẫn, đối nghịch như chiến tranh nhìn từ
nhiều phía, chủ nghĩa Marx, chủ nghĩa cộng sản, phong trào cánh tả
và vấn đề Việt Nam, hòa giải hòa hợp dân tộc, giao lưu và hội nhập
văn học… Bên cạnh những bài viết dài, mục “Ý kiến ngắn” cũng ngày
càng phong phú, nhiều người tham gia và mang tính tranh luận cao,
tức thời, làm cho độc giả thích thú theo dõi.
Ban đầu các cuộc tranh luận có tính nghiêm túc, nặng phần lý luận,
thái độ ôn hòa, tương kính nhưng dần dần ban biên tập đã mở rộng hơn
việc chấp nhận nhiều loại ý kiến, nhiều thái độ và giọng điệu (đặc
biệt trong phần Ý kiến ngắn), kể cả thái độ và giọng điệu đôi khi
cay độc, tục tĩu. Tôi cũng thừa nhận điều đó cần thiết vì cuộc đời
muôn màu muôn vẻ, nhưng tôi nghĩ mỗi người có tính cách riêng và vì
tôi thích hòa nhã nên xin tránh những tranh luận quá gay cấn và
những lời lẽ quá cay độc, còn người khác như thế nào, dĩ nhiên là
quyền của họ. Tuy nhiên dù sao cũng cần có một giới hạn nào đó vì rõ
ràng không thể có tự do tuyệt đối, nhất là khi quyền tự do của mình
lại làm thương tổn người khác.
Trên đây chỉ là những nhận xét chủ quan, vắn tắt của tôi một cách
khái quát về những khía cạnh tôi quan tâm chứ thực ra talawas còn
nhiều nội dung phong phú hơn nữa.
Có lẽ phần đông người viết và người đọc talawas đều là trí thức.
Định nghĩa về trí thức cũng đã có nhiều tranh luận, ở đây xin được
hiểu trí thức là những người có kiến thức về nhiều lãnh vực hay một
số lãnh vực, có suy nghĩ sâu sắc và độc lập, có tinh thần sáng tạo
và đi tìm chân lý, có trách nhiệm với xã hội. Trí thức cũng có đủ
mọi tính tốt và xấu như bất cứ thành phần nào khác: Lương thiện và
lưu manh, dũng cảm và hèn nhát, trung thực và trá ngụy, khí tiết và
luồn cúi, có lý tưởng và tùy thời, thanh cao và vị đồng tiền, háo
danh và khiêm tốn…, nhưng có lẽ điều khác biệt là người trí thức hay
suy nghĩ, phản tỉnh và trong tranh luận có nhiều lý lẽ.
Nhiều cuộc tranh luận trên talawas giúp làm sáng tỏ vấn đề nhưng
cũng có những cuộc hầu như “bất phân thắng bại” và người đọc thấy
bên nào cũng có lý, cũng có khi dẫn đến kết quả đáng buồn, chẳng
biết ai đúng ai sai, chỉ thấy chia rẽ và nỗi buồn. Vậy thì chân lý
nằm ở đâu hay chân lý vốn có nhiều khuôn mặt? Tranh luận không phải
vì vô công rỗi nghề, muốn đùa chơi, khích bác nhau mà để truy tìm
chân lý như một đặc điểm của trí thức. Tranh luận không vô bổ mà lại
vô cùng cần thiết nhất là khi cần rút ra những bài học cho cuộc
sống.
Ở đây tôi muốn nói về những bài học từ quá khứ để áp dụng cho hôm
nay và ngày mai của đất nước, trong đó những vấn đề liên quan đến
cuộc chiến Việt Nam, đến hai chế độ, là đặc biệt quan trọng. Tiếc
thay trong những vấn đề này, lập trường của nhiều người trong cuộc
ngày trước hình như vẫn giữ nguyên không có gì thay đổi. Cuộc tranh
luận hôm nay chỉ là tiếp tục cuộc chiến tranh hôm xưa trên lãnh vực
tư tưởng.
Thông thường ai cũng tự hào về quá khứ nhập cuộc, dấn thân, chiến
đấu của mình. Cứ thử nghe một vài cuộc gặp mặt kỷ niệm của những
thành phần tham gia cuộc chiến đứng về hay ủng hộ phía miền Bắc
trước đây được tổ chức và chiếu vô số lần trên truyền hình Việt Nam.
Từ những người tham dự trận chiến Điện Biên Phủ, cựu tù Côn Đảo, cho
đến các đơn vị bộ đội hải, lục, không quân thời chống Mỹ, thanh niên
xung phong, đặc công đô thị, học sinh sinh viên thanh niên tranh
đấu…, chẳng ai không tự hào về mình và lên án kẻ thù. Đối với phía
Việt Nam Cộng hòa, một chính thể không còn tồn tại, người ta vẫn tự
hào về chính nghĩa quốc gia, về chế độ dân chủ tự do, lên án tội ác
của cộng sản và như tựa đề một cuốn sách, kiêu hãnh vì đã “Can
trường trong chiến bại”. Cũng như cuộc xung đột hiện nay quanh
chuyện “cờ vàng cờ đỏ”, kỳ lạ thay, mọi việc hầu như vẫn còn y
nguyên, như chưa có 33 năm qua kể từ khi cuộc chiến tranh súng đạn
kết thúc.
Di sản quá khứ vẫn còn rất nhiều mà mọi người có thể nhìn thấy, cảm
nhận được. Những vết thương trên cơ thể còn hằn dấu sẹo hay hình hài
què cụt tàn phế. Những số phận người dị tật bi thương vì di chứng
chất độc màu da cam. Những mất mát tang tóc khi người thân yêu, đồng
đội, đồng chí, đồng bào đã tan nát thịt xương trong lửa đạn. Những
tủi nhục ê chề trong các trại cải tạo. Những thảm cảnh, tuyệt vọng,
đau đớn khi làm thuyền nhân bấp bênh vô định trên biển khơi… Và cả
những tác phẩm văn học nghệ thuật sản sinh từ miền Bắc bây giờ vẫn
còn đó, hay của miền Nam, từng bước được khôi phục ở hải ngoại hoặc
ngay chính trên talawas và một vài trang web văn nghệ khác như Tạp
chí Da Màu.
Tôi nhớ câu chuyện người cha dạy con bằng cách bảo khi con làm điều
sai, hãy đóng một cái đinh lên tường, khi làm điều tốt, nhổ một cái
đinh ra. Cuối cùng khi đứa con đã làm được nhiều điều tốt, nhổ được
hết đinh, ông nói: Đinh đã được nhổ ra, nhưng vết đinh vẫn còn đó,
không sao xóa được. Tôi thấm thía bài học này không phải chỉ cho trẻ
con. Những vết đinh này người gây ra có thể không chú ý lắm nhưng
người bị thương tổn không bao giờ quên, không bao giờ lành. Mặc dù
có những lời khuyên minh triết về cuộc sống hạnh phúc là sớm quên đi
những điều không may, những gì bị thương tổn trong quá khứ để sống
cho hôm nay và ngày mai nhưng mấy ai có thể thực hiện được lời
khuyên khôn ngoan này. Dân tộc Việt Nam lại là dân tộc bị “đóng
đinh” nhiều nhất.
Trong văn học, thời gian gần đây, người ta thường nhắc đến hai
trường hợp sám hối, đó là những bài thơ di cảo của Chế Lan Viên và
Nguyễn Khải với bút ký “Đi tìm cái tôi đã mất”. Dù đứng ở phía nào
để nhìn nhận, tán đồng hay không, chắc ai cũng thấy trong thái độ
của hai nhà văn này có yếu tố tích cực, dù muộn màng đối với chính
họ nhưng không bao giờ muộn đối với lịch sử.
Đó là hai nhà văn phản tỉnh, tự nói về mình, nhưng nếu người khác
đứng ra kết án thì vấn đề hoàn toàn khác hẳn. Chúng ta thử tưởng
tượng bây giờ đem phân tích lại tác phẩm chống Mỹ của miền Bắc và
chống cộng của miền Nam trước đây để lên án các tác giả thì tình
hình sẽ như thế nào, nếu không phải là một cuộc hỗn chiến, “xáp lá
cà” lần nữa trên trận địa văn học, tư tưởng và sẽ mang lại ích lợi
gì.
Bài học lớn nhất khi nhìn lại cuộc chiến tranh Việt Nam không phải
là chiến lược, chiến thuật mà phải chăng là dù ai thắng, ai thua thì
nhân dân đều là kẻ chiến bại. Nếu chiến tranh là lỗi lầm của lịch sử
thì trách nhiệm của trí thức hôm nay là gì? Trí thức để làm gì nếu
không góp phần mang lại hạnh phúc cho nhân dân và phồn vinh cho đất
nước? Bài học về quá khứ để làm gì nếu không giúp xây dựng tốt hơn
hiện tại và tương lai?
Vấn đề quả thực không đơn giản. Phân tích về quá khứ là việc phải
làm, và như Phùng Nguyễn nói rất đúng, không được đồng lõa với cái
ác, phải công bằng đối với mọi phía nhưng quả thật khó khăn khi phân
tích quá khứ mà không gây ra xung đột mới cho hôm nay. Cách làm tốt
nhất phải chăng là phân tích, khêu gợi phản tỉnh; có thể phê phán,
nhưng không kết án, trừ những trường hợp hiển nhiên là tội ác; đứng
trên lập trường dân tộc và nhân bản chứ không trên một phía của
chiến tranh? Ở đây ranh giới rất mong manh và người ta thường dễ
vượt qua dù đã có chủ ý chỉ để truy tìm chân lý. Ở đây có lẽ phản
tỉnh tốt hơn truy bức, cảm thông và bao dung tốt hơn lên án. Ai có
đủ tư cách đứng trên cao để làm quan tòa trong giai đoạn hỗn mang
máu, nước mắt và hận thù kinh hoàng nhất của lịch sử, nhất là đối
với người trong cuộc?
Hình như đã có lần tôi đề nghị talawas, bên cạnh “Chiến tranh nhìn
từ nhiều phía” nên mở thêm chuyên mục “Việt Nam hôm nay và ngày
mai”. Dĩ nhiên tôi hiểu những vấn đề đặt ra trong “Điểm nóng chính
trị Việt Nam” chẳng hạn cũng bao hàm ý hướng đó nhưng nên chăng cần
tập trung và có định hướng hơn. Từ “định hướng” đúng là có thể gây
dị ứng khi người ta liên tưởng đến “định hướng xã hội chủ nghĩa”
nhập nhằng nửa thật nửa giả, nửa thánh nửa ma, nhưng từ ngữ là do
chúng ta sử dụng và xác định nội hàm, làm cho nó trở nên phổ biến và
được hiểu đúng.
Những vấn nạn lớn của hiện tại như chế độ độc tài toàn trị, nạn tham
nhũng, tình trạng đói nghèo, sự bất công và chênh lệch giàu nghèo,
sự suy thoái của nền giáo dục và đạo đức toàn xã hội… là những đề
tài bức thiết, thường trực. Một vấn đề lớn nữa đang đánh động mọi
người là ý đồ xâm lược của Trung Quốc đối với Việt Nam mà gần đây rộ
lên với những động thái của nhà cầm quyền và bài viết trên các trang
web của Trung Quốc. Những vấn đề đó đòi hỏi sự phân tích sâu sắc và
thống nhất quan điểm trong đông đảo trí thức nói riêng và nhân dân
nói chung nhằm đạt được sự đồng thuận, vượt qua chia rẽ của quá khứ
để hành động cho hôm nay và hướng đến ngày mai.
Thư gởi talawas này xin được hiểu là gởi ban biên tập, tác giả và
độc giả của talawas. Mấy lời chân tình, mong được chỉ giáo.
Đà Lạt 8-9-08
LÝ LUẬN
VĂN HỌC
BÌNH LUẬN
PHỎNG VẤN
VỤ ÁN LIÊN QUAN
NHÓM ĐÀLẠT
TIỂU SỬ |
|