Mới đọc qua “Lạc
đường” của Đào Hiếu một lần, tôi chưa hiểu được ý nghĩa của tựa đề
này. Lạc đường vào lịch sử? Lịch sử lạc đường? Đầu thai lầm thế kỷ?
Lạc đường vào tương lai?... Chắc chắn tác giả phải có hàm ý, có điều
khó nhận ra.
Trong bài viết
“Từ bi kịch Hoàng Phủ Ngọc Tường…” tôi có phân tích đôi chút về
cuốn “Lạc đường” và nói đến chuyện “phản tỉnh”. Thực ra tôi không
cố ý trách Đào Hiếu không phản tỉnh, mà chỉ ghi nhận thái độ không
phản tỉnh về quá khứ của anh khi đọc hết tác phẩm. Thái độ đó liên
quan đến chuyện mà tôi gọi là “hội chứng chính nghĩa” trong bài viết
nói trên.
“Hội chứng chính
nghĩa” này quả là một một đề tài “khó chơi”, một “ổ kiến lửa” khi
đụng vào. Trước đây vài năm mấy bài viết của tôi về đề tài này đã
gây ra những cuộc tranh luận gay cấn, nẩy lửa trên website Đàn Chim
Việt, gần đây mấy bài viết khác của tôi trên talawas cũng gây ra
hiệu ứng tương tự, tuy mức độ nhẹ hơn.
Những bài viết của
tôi trên talawas có tựa đề “Tỉnh thức, cảnh giác, nhưng thông cảm
và bao dung”, “Nan đề nào? Nan đề cho ai?”, “Cùng nhau hướng đến
tương lai” để trao đổi với các bài viết của Phong Uyên, Phương
Duy, Hồ Phú Bông và mới đây với Trần Văn Tích trong một vài bài viết
khác. Khi chưa, hay không thể đồng ý với nhau, tôi thống nhất với đề
nghị của Phương Duy là tạm thời “đồng ý về những bất đồng”
của quá khứ để có thể hòa giải với nhau, cùng bắt tay giải quyết
những vấn đề của hôm nay và ngày mai.
Vấn đề đó lắng đi
một thời gian, bây giờ lại nổi lên với “Những “Lã Bất Vy” thời đại
mới” của Đào Hiếu, qua những “ý kiến ngắn” xem ra cũng không kém
phần gay cấn.
Hoàn cảnh của tôi và
Đào Hiếu gần giống nhau, nhưng không như nhận xét của anh, thời đó
tôi không lựa chọn vì nghĩ đến Hồ Chí Minh, Võ Nguyên Giáp hay chủ
nghĩa cộng sản. Tôi vốn không tôn thờ bất cứ thần tượng nào và cũng
không có thời gian nghiên cứu sâu về chủ nghĩa. Đơn giản chỉ vì muốn
chấm dứt chiến tranh, chấm dứt sự can thiệp của ngoại bang, đòi tự
do dân chủ, chống bất công áp bức (một “lý tưởng cộng sản” đã có sức
hấp dẫn hàng triệu người trên thế giới trong một giai đoạn, không
phải chủ nghĩa và chế độ cộng sản như đã từng có). Sau các cuộc đấu
tranh đường phố với sinh viên học sinh không có hiệu quả như mong
muốn, trong các phe phái ở Miền Nam lúc đó, tôi nghĩ chỉ có Mặt Trận
Giải Phóng là có khả năng làm được điều mình mong muốn. Dĩ nhiên tôi
cũng không có điều kiện tìm hiểu sâu về MTGP và quyết định phải dấn
thân vì sự bức xúc của tâm trạng và thời thế trong hoàn cảnh dầu sôi
lửa bỏng.
Trong cuộc chiến
tranh trước đây, mọi người ở hai miền Nam-Bắc đều đã lựa chọn hay bị
lựa chọn, không ai thoát khỏi dòng cuốn của lịch sử. Sau 1975 dù mọi
chuyện đã ngã ngũ, khi nhìn lại, nhiều người vẫn còn nhìn nhận khác
nhau vì Miền Bắc đã thắng trận, thống nhất đất nước nhưng lại xây
dựng một chế độ và xã hội quá tệ hại.
Những người thuộc Việt Nam Cộng Hòa cho rằng dù thất bại, mình vẫn
có chính nghĩa vì đã chiến đấu bảo vệ Miền Nam, một chế độ xã hội có
tự do dân chủ hơn hiện nay. Những người thuộc thành phần thứ ba,
theo Mặt Trận Giải Phóng và ngay cả một số người ở Miền Bắc cũng cho
rằng mình bị lừa bịp, phản bội. Nếu sau 1975, Việt Nam trở thành một
quốc gia phát triển, có dân chủ tự do, nhận thức của mọi người sẽ
không chia rẽ đến thế. Nhưng lịch sử không có chữ “Nếu”.
Khi nhìn lại quá
khứ, đối với những lựa chọn thời trẻ, ít ai hối hận về những gì mình
đã tham dự, nếu không nói là vẫn còn kiêu hãnh và tự hào. Phản tỉnh
là một việc khó khăn và thường khi phản tỉnh, người ta lại thấy lỗi
của người khác chứ không phải của mình. Tôi đã từng đưa ra đề nghị
về một cuộc sám hối của toàn dân tộc nhưng lập tức có nhiều người
phản bác ngay và bảo họ chẳng có tội gì để phải sám hối, chỉ có
những kẻ ác nào đó trong cuộc chiến mới phải làm việc này.
Có người nêu ra nhận
định mang mầu sắc tâm linh, cho rằng đây là cộng nghiệp của dân tộc,
người Việt Nam vừa là nạn nhân vừa là thủ phạm gây ra tội lỗi cho
chính dân tộc mình. Muốn giải nghiệp, không có cách nào khác hơn là
mọi người phải hướng thiện, cùng nhau làm việc thiện. Nói chung
chung thế thì được nhưng nếu liên hệ cụ thể chắc rằng cũng sẽ không
ít người phản đối.
Do đó, tốt hơn là
tạm gác lại quá khứ và phản tỉnh cho ngày hôm nay. Trong “Lạc
đường”, Đào Hiếu có làm điều này. Anh đã phê phán, lên án cách hưởng
thụ “thành quả cách mạng” của những người đã phản bội lại lý tưởng
cách mạng. Đó là những người đã làm ngơ hay thỏa hiệp với những bất
công áp bức, điều mà trước đây chính là động lực thúc đẩy họ tham
gia chiến đấu, để chạy theo danh lợi một cách hèn nhát. Quan trọng
hơn là việc tố cáo những độc đoán, sai lầm, hư hỏng và suy đồi của
bộ máy độc tài toàn trị đã đưa dân tộc vào bi kịch mới. Nhưng có lẽ
người đọc đều nhận thấy là anh chỉ dừng lại ở đó. Ngay trong bài
viết mới “Những Lã Bất Vy…” anh cũng có chỗ dừng tương tự.
Có lẽ Đào Hiếu đọc
Bùi Minh Quốc và tôi không nhiều nên anh có nhận xét chúng tôi phủ
định quá khứ. Tuy Bùi Minh Quốc và tôi có nhiều điểm khác nhau nhưng
cũng có những điểm chung và ở điều này, nhận xét của Đào Hiếu về
chúng tôi không đúng. Chúng tôi không hề phủ định quá khứ (mà dù
muốn phủ định cũng không được), ngược lại còn thấy, dù sao đi nữa,
dù là vô tình, chúng tôi đã góp phần “đúc nên cỗ máy này”, theo cách
nói của Bùi Minh Quốc. Chúng tôi tự thấy có trách nhiệm phải góp
phần giải quyết những vấn nạn đối với đất nước do cỗ máy này tạo ra.
Việc Đào Hiếu so
sánh Lã Bất Vy thời nhà Tần của Trung Quốc với những “tập đoàn buôn
vua” thời hiện đại chính xác hay khập khiễng, hay chỉ là một sự liên
tưởng, một cách ví von, điều đó không quan trọng. Anh đã nêu ra một
nguy cơ có thật, một nguy cơ lớn lao cho đất nước. Nhưng giải quyết
nguy cơ đó như thế nào anh chưa nói đến. Và đây lại là một đòi hỏi
bức thiết của phản tỉnh.
Việt Nam hiện nay là
một quốc gia nhược tiểu, chậm phát triển và dù muốn hay không, không
thể thoát khỏi thời đại toàn cầu hóa này. Giữa bao nhiêu bẫy sập
đang rình rập, làm thế nào sống sót để vươn lên là vấn đề sinh tử
của một dân tộc.
Về phương diện cá
nhân, mọi người có nhiều chọn lựa. Hoặc làm một kẻ lãng du trong
cuộc đời này, không cần đến ý niệm quốc gia. Hoặc làm những việc từ
thiện, tuy nhỏ nhoi, nhưng có thể cứu vớt được một đôi người. Hoặc
chạy theo cuộc sống và hạnh phúc cá nhân, không đếm xỉa đến số phận
dân tộc. Hoặc tham dự vào cuộc đấu tranh cho tự do dân chủ…
Nhưng
đối với đất nước vấn đề không đơn giản, trong đó có hai việc trọng
yếu phải giải quyết là nâng cao dân trí và xây dựng chính quyền. Dân
trí có nâng cao mới có thể nhận thức được tình hình, quyền hạn và
trách nhiệm trong làm chủ đất nước, xây dựng được một chính quyền có
đủ trí tuệ, tài năng, bản lĩnh và đạo đức để đương đầu với những
thách thức của thời đại và mang lại hạnh phúc cho nhân dân. Đó không
gì khác hơn là cuộc đấu tranh, vận động dân chủ hóa đất nước. Trong
hoàn cảnh hiện nay, đây là cả một cuộc phấn đấu đầy gian nan.
Trong giai đoạn này,
và có lẽ bất cứ lúc nào, mọi người cũng đều phải lựa chọn hay bị
chọn lựa, tuy mức độ gay gắt khác nhau. Và sự lựa chọn “dấn thân”
lúc này cũng không dễ dàng chút nào.
Đà Lạt
20-6-08
Tiêu Dao
Bảo Cự